Deze kunnen we niet laten liggen, toch? Even binnenkoppen, wacht even, hier komt ‘ie: een boek dat leest als een trein, juist!
Whitehead springt behoorlijk zuinig om met personages, met de structuur van zijn compositie en met de onderliggende psychologie, waarmee ik bedoel: de lezer ziet het zich allemaal heel netjes ontvouwen, geen woord of uitweiding te veel, elk hoofdstukje schoon op z'n plaats. Is dat de literatuur zoals we haar willen – een strijkertje hier, een intermezzo ginder, een genadeloos crescendo aan het slot? Of voelt dat toch een beetje gefabriceerd aan, te veel kunst uit het laboratorium in plaats van uit het hart? Ik vraag, beweer niets!
Het karakter van een avonturenroman voor een breed (jong?) publiek, waarin bepaalde personages (Rigdeway) op het onwaarschijnlijke af keer op keer ten tonele verschijnen. De beknopte en soms wat houterig vertaalde stijl die erg filmisch aandoet, kortom waarin de handeling meer dan verinnerlijking centraal wordt gesteld. Het portret van een Amerika met een pikzwarte moraal, gekenschetst aan de hand van latent en minder latent racisme zoals het zich in verschillende staten uit. Met tussendoor enkele witte verstrooiingen, mogelijks om niet verweten te kunnen worden eenzijdig een zwart perspectief te hebben gekozen? Ben ik de enige die – ondanks het vakmanschap – de indruk heb dat Whitehead soms doorzichtig te werk gaat? Of is dit schandalig streng voor ocharme een lezer die nooit zelf de pen heeft gevoerd?
Netjes afgerond, vlot verteld, met meerdere emotionele mokerslagen aan het slot…wat is het probleem dan? Welnu, ‘De ondergrondse spoorweg’ lijkt haast een "te perfect” boek, dat hier en daar doet verlangen naar meer weerstand, meer psychologische complexiteit, meer ideeën, kortom meer literatuur en minder cinema, zoiets? Enfin, tegelijk is het een ontzettend belangrijk boek. Meer nog: het zou verplichte kost moeten zijn in vele delen van de wereld, niet in het minst daar waar racisme nog steeds open en bloot kan en mag bestaan – althans de moord op George Floyd doet zoiets vermoeden...
3,25*