Halfje erbij.

Deze heb ik na toevoeging herlezen en ik moet zeggen: Rosenboom weet toch wel erg overtuigend de mechanismen van klassieke romans bloot te leggen en die onder te verdelen in handzame, overzichtelijke leidraden voor aspirant-schrijvers enerzijds, maar weet anderzijds ook voor lezers en analytici de basisbeginselen van waardering in criteria te gieten.

Wat maakt een grootse roman groots? Ga er maar aan staan om iets diffuus als literaire intrige te ontrafelen. Om de ogenschijnlijke veelzijdigheid van boeiende hoofdpersonages toch tot een enkelvoudige karaktertrek te reduceren. Of de overrompelende werking van een meesterlijke roman terug te brengen tot de mate van documentatie, waarmee de schrijver zijn verhalen gefundeerd heeft.

Rosenboom gebruikt voorbeelden uit de wereldliteratuur (Flaubert, Hermans, Dostojevski en Kafka) maar legt ook uit wat bijvoorbeeld Donald Duck vanuit literair oogpunt onderscheidt van personages als Lucky Luke of Mickey Mouse.

Los van hoeveel literaire werken zich kunnen onttrekken aan zijn visie op kwaliteit: voor de romans die zich zijn theorie naadloos laten aanmeten, weet hij geloofwaardig, toegankelijk én ongedwongen sympathiek uiteen te zetten waarom hij gelooft dat het zó werkt; dat zijn favoriete romans zijn favoriete romans zijn omdat ze volgens dezelfde principes opgebouwd zijn.

Aanvallend Spel is daarmee ontstaan vanuit Rosenboom de lezer, de analyticus, die simpelweg heeft willen doorgronden waarom hij juist van die werken zo mateloos kan blijven genieten. Rosenboom de schrijver heeft ongetwijfeld de principes toegepast op de vormgeving van zijn eigen boeken (Publieke Werken en De Nieuwe Man schieten me zo te binnen) en als gastschrijver en -spreker heeft hij middels deze vier lezingen zijn bevindingen zo overdrachtelijk mogelijk geformuleerd. Zoals gezegd: zowel voor lezers als schrijvers.

Zeer vermakelijk en boeiend, zonder ergens hoogdravend of belerend uit de hoek te komen. 4*

Als mijn vriendin geen fervent feminist was geweest, was ik hier waarschijnlijk nooit mee in aanraking gekomen.

Toevallig misschien via een column van Niña Weijers (wier aanbeveling op de kaft prijkt): zij haalde ooit een citaat aan betreffende een - niet dé - definitie van queerness als een non-binair, constant in transitie zijn van een punt (eigenschap, aard, seksuele voorkeur) tussen twee (of meer) uitersten. De column bleef plakken, maakte wel nieuwsgierig naar de herkomst van het citaat. Ook wat betreft de strekking van het boek, vormt het citaat een kernachtig geformuleerd visitekaartje.

Het is een klein (echt héél klein) inkijkje in de belevingswereld van auteur Nelson, voor wie begrippen als genderfluïditeit, heteronormativiteit en voornaamwoordselectie, dagelijkse overpeinzingen en kritische blik vereisen. Zij hanteert een feministische stem die weliswaar op de frontlinie van de discussies zeggenschap heeft en het venijn niet schuwt, maar tegelijk aangenaam non-agressief is.

Nelson mengt haar beschouwingen (waarbij ze regelmatig filosofen, geëngageerde feministen en collega's aanhaalt) met een openhartige inkijk in haar persoonlijk leven, variërend van haar eigen zwangerschap tot lezingen die ze geeft en de seksoperatie van haar partner. Die twee delen (persoonlijk en sociologisch) vullen elkaar regelmatig aan, zonder dat je er een verhalend geheel in ervaart: zeer associatieve structuur, als hyper-intellectuele, hyperfeministische stream-of-consciousness.

Dat laatste vond ik wat moeilijk te verteren. Sommige, emotioneel beladen anekdotes komen op een aangrijpende manier binnen, maar telkens wordt er doorgeschakeld naar een algemeniserend niveau waar het persoonlijke door het maatschappelijke/theoretische wordt vervangen. Bol van de ideeën en interessante vraagstukken, ongetwijfeld. Maar het vormt - samen met de erudiete formulering en het veelvuldige jargon - regelmatig een tough read.

Fascinerend, leerzaam en niet te vergeten: relevant. Maar zonder échte persoonlijke ervaringen, belangen of raakvlak binnen het onderwerp, moest ik mijn persoonlijke nieuwsgierigheid rationeel (moreel?) blijven bijtanken om erdoorheen te geraken. Dat de stem van Nelson mij af en toe wat te radicaal in de oren klinkt, zegt misschien meer iets over mijn veilige, blanke, heteroseksuele, mannelijke bestaan dan over haar geluid; het geeft wel duidelijk aan dat Nelson vooral preekt voor eigen parochie. Ik behoor, strikt genomen, niet helemaal tot de doelgroep, ik kijk slechts uit interesse over de schutting mee.

Not for the beach, this one. 3,5*

In Gestameld liedboek. Moedergetijden verzamelt Erwin Mortier herinneringen aan zijn jeugd en zijn moeder, maar staat vooral centraal de ziekte van Alzheimer, die laatstgenoemde steeds steviger in zijn greep houdt. Gevrijwaard van een strikt narratief volgen we Mortier langs de wederwaardigheden van het slepende traject dat de ziekte veroorzaakt en de herinneringen en associaties die het bij de schrijver oproept. Het resultaat is een krachtige elegie, met een fijnzinnig en vooral warm gevoel voor taal geschreven. Het is echter diezelfde taalgevoeligheid waarmee Mortier zijn klaagzang dermate rijkelijk van metaforen voorziet, dat haar momentum bijtijds onder die praalzucht dreigt te bezwijken.

Op de episodische opbouw valt weinig aan te merken. Mortier permitteert zich een losse, gefragmenteerde vertelwijze, waarmee hij laat zien zijn verdriet niet opportunistisch in een gecomponeerd verhaal te willen gieten, maar het eerder uit noodzaak van zich af moet schrijven. Bovendien is Gestameld liedboek. Moedergetijden daardoor in vorm een constellatie geworden van gekrabbelde notities, pijnlijke of gekoesterde momenten, realisaties en herinneringen, en toont het daarmee een waardevolle gelijkenis met het karakter van zijn moeder. Haar aftakeling slaat steeds grotere gaten in de persoon die zij ooit was, tot ze slechts nog bestaat uit scherven van herinneringen en sporen van gewoonten, slechts - op pijnlijke wijze - leesbaar voor de familieleden die haar nog kennen zoals ze vroeger was.

Juist omdat Mortier zijn verhaalvorm voor de lezer puur en onopgesmukt aanvoelt, is het zijn haast ostentatieve gebruik van metaforen dat na verloop van tijd begint te wringen. De meedogenloze manier waarop de afschuwelijke ziekte huishoudt in het essentiële wezen van de mens, spreekt tot de verbeelding maar na de zoveelste vergelijking met een instortend pakhuis of scheurende zak knikkers, begint het ten koste te gaan van de inleving. Mortier is een taalvirtuoos, zoveel is duidelijk; het is de dosering die de roman soms parten speelt. In tegenstelling tot de overeenkomsten die de vorm oproept, lijkt Mortier stilistisch het contrast belangrijker te vinden.

Het staat de meeslependheid van de roman allerminst in de weg, daarvoor is Mortier te veel een vakman en is bovendien de ziekte te gruwelijk. De inkijk die Mortier ons gunt is persoonlijk, je ervaart als lezer zowel de aftakeling als het verdriet van dichtbij en dat is genoeg om over de lengte te blijven boeien, fascineren en ontroeren. De enige afstand die door de schrijver ingebouwd wordt, komt voort uit de vernislaag die hij zo veel van zijn woorden -ten onrechte - mee denkt te moeten geven.

Solide 3,5*

Vernuftig geconstrueerd, maar ook gebrekkig.

Ik heb niet echt veel referentiekaders als het gaat om thrillers, maar als je een boek in twee dagen uitleest, valt moeilijk te ontkennen dat het je meegesleept heeft of dat het goed in elkaar zit.

Toch bevat het genoeg elementen die me tegenstaan en die zijn voornamelijk stilistisch van aard. De grote lijn is mooi doordacht en opgezet, maar hoe meer je erop inzoomt, hoe meer gebreken in beeld komen.

Zo voelt haast alles wel redelijk doordacht aan maar lijkt de schrijver zich in sommige dingen niet volledig gedocumenteerd te hebben. Een paar medische handelingen, wat financieel advies of politie-protocol en hacking- en yoga-praktijken worden wel met details aangekleed, en ook wel geloofwaardig genoeg om in meegenomen te worden, maar toch ook wat oppervlakkig, zodat je je zelden ondergedompeld voelt in desbetreffend wereldje. Misschien een voordeel voor de toegankelijkheid, maar het leest soms als een gemakzuchtig simplistische weergave van complexe(re) systemen.

Het kwalijkst wordt dat bij de personages, die op vergelijkbaar oppervlakkige manier met enkele eigenschappen of een paar regels aan voorhistorie cosmetisch vormgegeven worden: zelden krijg je het idee van een volledig persoon.

Zeker in dialogen (en dan met name die waarin gevatheid of sarcasme een rol spelen), voel je de schrijver erg aan het werk, in plaats van twee op elkaar ingespeelde personages die een gesprek hebben. Of wanneer een personage tegenstrijdige eigenschappen toebedeeld krijgt (hardvochtig-kwetsbaar, doortastend-toch iets over het hoofd ziend); Cobens beschrijvingen houden de contrasten wat wankel bij elkaar, in plaats van dat je gebalanceerd ambivalente karakters ervaart.

Het grote verhaal maakt veel goed, al neemt Coben ook wat veel ruimte en gaat dat - zeker in het eerste kwart - ten koste van het tempo. Niet dat er geen verrassende wendingen of dubbele lagen in zitten, maar je krijgt als lezer iets teveel ruimte om mee te denken, waarmee het echte overdonderende effect een beetje uitblijft. 3,5*

Ernstig jeugdboek dat op een aanstekelijke manier een inkijk geeft in de emotionele belevingswereld van een jong-volwassene (en de volwassenen om hem heen) in tijden van ziekte.

Bevrijdend - in de breedste zin van het woord - om Ness zware thematiek op een eerlijke manier te zien behandelen, zodat het zowel voor kinderen als volwassenen tot confronterende en emotionele inzichten kan leiden. Hij legt heel voorzichtig de beginselen van rouwverwerking bloot en of je er nou zelf veel of weinig ervaring mee hebt, de herkenbaarheid van hoe mensen dealen met negatieve emoties is onontkoombaar.

Ongelooflijk veel credits voor de prachtige illustraties van Jim Kay, die recht durft te doen aan de duistere toon van het boek maar tevens het verhaal als geheel naar een hoger plan weet te trekken.

Ik zou er bijna kinderen door willen krijgen, om ze ooit dit boek voor te lezen.

Mijn tweede Crouch na Dark Matter. Hij tapt veelal uit hetzelfde vaatje, maar meer van hetzelfde is niet per se een slecht iets.

En meer is het. Hij vult het principe van parallelle universa aan met een element van tijdreizen, met de werking van het menselijke geheugen als verbindingsweg.

Belangrijke gebeurtenissen die door externe activatie van de herinnering herbeleefd kunnen worden, maar uiteindelijk ook veranderd of compleet voorkomen zelfs. Alhoewel, compleet... Uiteraard treden er complicaties op, wanneer betrokkenen de afgekapte tijdlijnen alsnog ervaren en wel als secundaire, afgezwakte tweede set herinneringen, die hen verward en existentieel gespleten achterlaten. Wanneer deze psychotische aandoening in rap tempo verspreidt en opgepikt wordt door de media, krijgt het fenomeen de bijnaam FMS; False Memory Syndrome. Waar komt het vandaan? Hoe verspreidt het zich? En, vraagt detective Sutton zich af, valt het te stoppen?

Net als in Dark Matter staan de premisse en haar verregaande implicaties garant voor een plot vol high-fi technobabble en hersenbrekende complicaties, die wederom exponentieel lijken te escaleren. En net als in Dark Matter ga je je op een gegeven moment afvragen of de schrijver het wel bijeen gaat kunnen houden; het wel tot een bevredigend einde kan brengen.

Wat mij betreft is Crouch daar wederom in geslaagd. Het verhaal is wat minder compact en - als dat woord überhaupt van toepassing is op zijn werk - rechtlijnig dan zijn vorige, maar het is indrukwekkend hoe doordacht hij te werk gaat, je als lezer voldoende bij de hand neemt en voorkomt dat het boek onder zijn ambitie bezwijkt.

Een fikse koorddans, maar Crouch flikt het, combineert wetenschap en existentialisme, en vindt een balans tussen mysterie en menselijkheid. Want wat hij ook niet uit het oog verliest, is de emotionele belevingswereld van zijn karakters. Misschien functioneel in de zin dat je ze niet per se in je hart sluit, maar voor de tijdspanne van lezing wel gelooft dat je met echte mensen en gevoelens te maken hebt.

Een goede thriller laat je gissen naar de uitkomst, een uitstekende thriller weet iedere volgende pagina tot een verrassing te maken. Persoonlijk vond ik Dark Matter de betere, maar deze heeft alles wat die tot de sensationele, mind-boggling rollercoaster ride van een leeservaring maakte. 4,5*

Lekker.

In anderhalve dag doorheen gesjeesd. Cavanagh combineert serial killing met rechtbankdrama en doet dat op een meer dan kundige manier, zonder aan toegankelijkheid in te boeten.

Wat eerst opvalt is het tempo en zakelijkheid. Geenszins kil, maar Cavanagh verspilt geen vijf woorden waar twee voldoen. Omdat iedere zin betekenis draagt (hij weet met enkele woorden vaak een hele sfeer, voorhistorie of ruimte neer te zetten of aan te kleden), volg je hem als lezer langs iedere regel; zonder al te uitwaaierende passages heb je weinig tijd om kritisch te zijn of af te dwalen, terwijl de mysteries genoeg ademruimte hebben om ze als lezer - synchroon met de hoofdpersoon - te willen ontrafelen. Boeiende, slimme en efficiënte verhaalopbouw, die zeker binnen het genre elementair kan zijn.

Verweven met korte bio’s van de juryleden, waar ik nog net geen post-its op de pagina’s plakte om terug te kunnen bladeren. Het boek nodigt uit om mee te puzzelen. Het speelt voor je neus af en wekt de illusie dat alle kaarten op tafel liggen, en de puntjes alleen maar verbonden hoeven te worden en weet alsnog met enkele verrassingen op de proppen te komen.

Kane is een filmwaardige villain die meerdere malen de werkwijze, geraffineerde sluwheid en meedogenloosheid van Thomas Harris’ beste slechteriken oproept. Flynn als up-and-coming advocaat ontpopt zich al even indrukwekkend met straffe rederingen en sluwe doortastendheid. Zijn achtergrond als oplichter is (net als de voorhistorie van Kane) erg geloofwaardig én (misschien nog wel belangrijker) functioneel ingezet.

Nagenoeg perfecte thriller dus, die tevens een fascinerend inkijkje geeft in het Amerikaanse juridisch systeem. Of het allemaal accuraat is weet ik niet; het is Cavanaghs verdienste dat hij je moeiteloos laat geloven dat het zo is. Dikke 4*

Boeiend maar slepend gedachte-experiment.

Beauvoir neemt je mee door het zes eeuwen durende relaas dat het leven van de onsterfelijke Fosca oud is. Beginnend als voorvechter van de onafhankelijkheid van thuisstad Carmona, bekleedt hij in de vele veldslagen, oorlogen en uitbreidingen van (keizer)rijken in de eeuwen die volgen, een invloedrijke functie.

Aanvankelijk handelt hij vanuit eigenbelang of belang van het volk. Naarmate de jaren volgen - en iedere oorlog die betwist wordt, weer een nieuwe ontketent - verruilt hij zijn idealistische visie van een vreedzaam aards paradijs steeds meer voor een nihilistische houding, waarvan hij niet kan vermijden dat de onsterfelijkheid hem die aanmeet.

Vriendschappen, ontdekkingen, liefde, idealen: alle waarden waar de mens bij de gratie van de houdbaarheid van zijn bestaan waarde aan kan hechten, alles komt in een ander licht te staan door zijn onvergankelijkheid.

Het is een reis die je moet ondergaan om mee te sympathiseren, omdat De Beauvoir je heel geleidelijk alle vanzelfsprekendheden afsnoept en je de spiegel voorhoudt dat we als mensen gekooid worden door de reikwijdte van onze zintuigen en ons bestaan. We kunnen dit stukje overzien, dus zijn dit de dingen die we belangrijk vinden, waar we voor kiezen te vechten.

Je kunt zeggen dat de positieve boodschap is dat sterfelijkheid een zegen is, tegelijkertijd weerklinkt overal de zinloosheid in door van alle menselijk handelen, alleen zijn wij niet bij machte om dat te overzien.

Ik vond het voornamelijk een saaie beleving, met hoogstens wat opleving bij de momenten dat Fosca kiest voor menselijke verbinding. Maar het moet gezegd worden: het is erg indrukwekkend hoe De Beauvoir gaandeweg haar experiment tot uitwerking brengt. Het gevoel van eeuwigheid gaat immers (ook expliciet voor de hoofdpersoon) met verveling en zinloosheid gepaard; er is geen andere weg mogelijk om dat sentiment tastbaar te maken. Dat ze grote delen van Europese (met name religieuze en politieke) ontwikkelingen daarvoor als setting gebruikt is des te indrukwekkender.

Blij dat ik het gelezen heb, maar een pretje was het niet. 3,5*

Toch een tegenvaller.

Ik had ergens gehoopt dat Kafka dit verhaal op jonge leeftijd geschreven zou hebben, als een speels maar niet al te serieus uitgewerkt gedachte-experiment. Het zou de beperkte uitwerking van een interessant uitgangspunt verklaren. De mogelijkheden die het gegeven biedt, worden door Kafka eigenlijk beperkt door de muren van Gregors thuis; de daadwerkelijke gevolgen van de gedaanteverwisseling worden slechts met betrekking tot familieverhoudingen uitgewerkt.

De manier waarop zijn zus de eetbehoeften van Gregor aftast is mooi gevonden, en de langzame kanteling van de solidaire, betrokken houding van de familie naar een verwijdering van die familieverantwoordelijkheid, is er een die geduldig en kundig vormgegeven wordt. Maar het is er ook slechts één. Wat zou er gebeuren als Gregor het huis zou verlaten? Hoe zou de rest van de wereld op hem reageren, en hoe hij op hen? Zou hij zich verwant voelen met andere insecten, of dieren in het algemeen? Welke deuren worden door zijn lichamelijke transformatie geopend, zou hij de buitenlucht opzoeken?

Ik vind dat Kafka zich teveel beperkt tot de psychologie van en dynamiek binnen de familie om van een interessante uitwerking van het gedachte-experiment te kunnen spreken. Wat rest is een beetje die meanderende zinsbouw die ik als typisch oud en typisch Duits ben gaan beschouwen. Het loopt allemaal wel maar het constante uitbouwen van hoofdzinnen met bijzinnen levert in deze vertaling nogal wat tangconstructies op. Niet mijn smaak. Door dat taalgebruik kan ik wel heen bijten maar ik hoop toch echt dat Het Proces wat creatieve uitwerking betreft meer de breedte/diepte opzoekt.

Fijne lezing.

Er valt wel het een en ander op af te dingen, maar het is goed te begrijpen dat dit boek veel weerklank vindt, of als DWDD-tip van de maand verkozen is.

Deed mij sterk denken aan Irvings Hotel New Hampshire, waar ook een gezin blootgesteld wordt aan de highs en lows van het leven, waardoor hun liefdevolle basis gebrandmerkt wordt door bepalende gebeurtenissen. Over grote perioden van tijd (met fikse intervallen) volgen we Jules, broer Marty, zus Liz en jeugdvriendin Alva.

Wells heeft een grote verbeeldingskracht als het om karakterschetsen gaat. Hij weet hen met een rijke schakering aan details vorm te geven; hij beschrijft ieder met de eigenaardigheden, passies, talenten en onvolkomenheden die een personage tot leven wekken.

Mijn bezwaar is dat het, zeker in het begin, een beetje bij die beschrijvingen blijft. Wells is wat terughoudend in het vrij laten van zijn karakters, laat ze wat weinig handelen en vele situaties die zo kenmerkend zijn voor de afslagen die hun levens en persoonlijkheden nemen, blijven buiten beeld. Zeker door de intervallen van tijd - en de update van karaktergroei die we na ieder interval krijgen voorgeschoteld - blijft de emotionele belevingswereld van de karakters wat op afstand, hoe ingrijpend de gebeurtenissen ook mogen zijn.

Ook is Wells werkwijze doorheen het boek wat mij betreft te voelbaar. Hij geeft zijn eigen voorzetjes wat opzichtig en schiet ze ook wat opzichtig binnen. Je voelt het gewicht van de elementen die een latere rol gaan vervullen, de pogingen van de schrijver om je met een veelheid van details te overstelpen ten spijt.

De Volkskrant noemde het te gekunsteld, ik zou eerder zeggen dat dit een roman betreft met een zeer aandachtige compositie, met een meer berekenende dan organische benadering.

Alle elementen voor een meeslepend verhaal zitten erin, gek genoeg wil Wells met een volledige controle van details de onontkoombare willekeur en chaos van het leven bedwingen. Tot volledige bloei komt het daardoor niet, maar een rijke, gepassioneerde leeservaring blijft het niettemin. 4*

N.B. Kan trouwens iemand mij uitleggen hoe het komt dat Jules na zijn motorongeluk ontwaakt (en de kalender aangeeft september 2014), hij daags erna met zijn vrouw in Jekaterinenburg belt, terwijl die op 25 augustus reeds is overleden? Lijkt me, zeker gezien de nauwkeurige tijdlijn, niet een inconsistentie die per ongeluk het boek ingeslopen is.