menu

Hier kun je zien welke berichten misterfool als persoonlijke mening of recensie heeft gemarkeerd.

Ben-Hur: A Tale of the Christ - Lew Wallace (1880)

Alternatieve titel: Ben Hur

2,5
Soms dringt de vergelijking met een andere werk zich zodanig op dat het mijn beoordeling beïnvloed. Net als bij de Graaf van Monte Cristo, verhaalt Ben Hur over een dood gewaand hoofdpersonage dat terugkeert om het onrecht van zijn verleden te wreken. Alexandre Dumas neemt echter de tijd om gedetailleerd de samenleving achter de tragedie te schetsen, hetgeen grijstonen geeft aan een verhaal dat moreel eenduidig had kunnen zijn. Lew Wallace kiest voor een sneller tempo. Het boek leest hierdoor makkelijk weg, maar voelt ook oppervlakkiger aan. De personages ontberen bijvoorbeeld diepgang, hetgeen het meest opvalt bij rivaal Messala. Zonder noemenswaardige opbouw worden we geconfronteerd met zijn verraad, waarna we met eerzucht genoegen moeten nemen als motivatie voor wreedheid. Zulke prentachtige karakters komen de intrige niet ten goede.

Wat dit boek wel goed doet is het slim inzetten van actiescenes(en een religieuze climax). Bij elk van deze scenes ondergaat Ben-Hur namelijk een transformatie, waardoor de hoogtepunten meer bieden dan enkel spanning en sensatie. Zo krijgt Ben-Hur bij de zeeslag zijn vrijheid terug, herwint hij zijn eer bij de paardrijwedstrijd en verkrijgt hij religieuze verlossing bij de kruisiging. Het vormt een welhaast perfecte three-act-structure die zich goed leent voor verfilming. Als literatuur ontbeert dit verhaal echter diepgang, waardoor ik de status van dit boek niet geheel snap. Het is vermakelijk, maar niet memorabel mijns inziens.

Besy - Fjodor Dostojevski (1872)

Alternatieve titel: Boze Geesten

4,5
Boze Geesten is een ietwat bittere, politiek gedreven satire over 'nihilistishe' revolutionairen. Dat is opmerkelijk voor deze schrijver. Een van de belangrijkste thema’s van Dostojeveski is immers dat menswaardigheid eerbied verdient; zelfs bij personages van ogenschijnlijk laag allooi. Een cynisch mens zou kunnen betogen dat Dostojeveski hier de revolutionairen klaarblijkelijk buiten deze menswaardigheid plaatst, maar daarmee wordt het boek tekort gedaan. Sterker nog, ondanks dit vaak gehoorde kritiekpunt, reken ik het verhaal tot de beste van deze Rus.

Fjodor zet namelijk het extremisme af tegen de hypocrisie van de gegoede personages. Het poëziebal van de Von Lembke’s, ogenschijnlijk voor het goede doel, blijkt bijvoorbeeld slechts verkwistende zelfverheerlijking te zijn. Daarenboven worden fabrieksarbeiders beschreven die bij de gouverneur klagen over de slechte werkomstandigheden, maar die vervolgens achteloos in elkaar worden geslagen. Voorts fungeren ze als zondebok voor het oplaaiende geweld. Hoewel het boek niet het meest psychologisch doorvlochten werk van Dostojeveski is (De Gebroeders Karamazov is in dat opzicht interessanter), worden sociale stromingen dus niet achteloos weggezet. De andere kant van de medaille wordt immers ook getoond.

Daarnaast vind ik het standpunt van Fjodor best valide. Zo is revolutionair gedachtegoed gevoelig voor aanhangers die impulsief geweld en perversiteit hanteren. Daarboven creëert zo'n geweldsopleving een maalstroom die ook onschuldigen in de miserie meesleept. 'De Mens in Opstand' van Albert Camus kwam bij het lezen van dit boek dan ook nog wel eens in gedachten. Hier vinden de revolutionairen eveneens geen limiet in hun ivoren torenactivisme. Sowieso werpt deze schrijver hier, zelfs voor zijn doen, veel interessante vragen op: resulteert "de vrijheid tot" in tirannie, in hoeverre heeft de mens vrije wil als we een biologische drang hebben om voort te leven, vormt de mens een ideologie of vormt ideologie de mens? etc. Naar aanleiding van dit werk is i.i.g. menig interessante discussie te voeren.

Nee, het is enkel de structuur van het verhaal die roet in het eten gooit. Stroperig bouwt het boek op, waardoor spaarzaam spelers ten tonele verschijnen. Het trage tempo werpt echter zijn vruchten af. Gradueel begint het in de geschetste samenleving te rommelen, hetgeen beklemmend aanvoelt. De schimmige beschrijvingen deden mij zelfs aan ‘Das Weiße Band’ van filmmaker Micheal Haneke denken. Nochtans wordt deze uitstekende sfeeropbouw (na de dood van Sjatov) weer teniet gedaan door het genootschap te omzichtig op te breken. Een minder moralistisch einde, waarin de intrige niet werd ontmanteld, was beter geweest.

Niettemin is Boze Geesten wederom een verdomd indrukwekkende roman. Hoewel Dostojeveski met name in De Gebroeders Karamazov tot een wat evenwichtigere dialectiek komt, is dit qua thematiek wellicht zijn interessantste werk. Ook het dreigende sfeertje is uitermate memorabel. Jammer van het zwakke einde. Dit boek zit dicht tegen de 5* aan.

Black Swan: The Impact of the Highly Improbable, The - Nassim Nicholas Taleb (2007)

Alternatieve titel: De Zwarte Zwaan: De Impact van het Hoogst Onwaarschijnlijke

3,5
Taleb is een intellectueel die iets te enthousiast tegen heilige huisjes schopt en daarbij ook nog eens rotsvast overtuigd lijkt te zijn van zijn eigen gelijk. Zo wordt onder meer menig econoom als pseudo- wetenschappelijke waarzegger gelabeld. Dit is geen werkstukje voor mensen met lange tenen, i.i.g. De vele cynische en sarcastische opmerkingen maken het boek echter erg leesbaar. Het helpt dat het centrale punt van Taleb's betoog steekhoudend overkomt.

Taleb beschrijft hoe menig (economisch ) model uitgaat van een Gausiaanse normaalkromme (mediocristan). Hierbij neigt data naar een gemiddelde, zijn uitschieters uitzonderlijk en als ze al voorkomen verschuiven ze het gemiddelde nauwelijks. Dit soort modellen beschrijven de werkelijkheid accuraat als er sprake is van een fysieke grens die schaalbaarheid voorkomt. Denk bijvoorbeeld aan de gemiddelde lengte van de mens.

Taleb betoogt echter dat zulke wiskundige modellen de huidige (economische) werkelijkheid nauwelijks omschrijven. Uitschieters komen immers vaker voor en kunnen significant het gemiddelde verschuiven. Dit is bijvoorbeeld het geval bij de verkoopcijfers van boeken. Een uitschieter (Stephen King bijvoorbeeld) is verantwoordelijk voor een disproportioneel deel van de hoeveelheid boeken die wordt verkocht. Deze schommelige werkelijkheid noemt Taleb extremistan. Extremistan is gevoelig voor wat Taleb Black Swan-events noemt: gebeurtenissen die buiten voorspellingen vallen, een grote impact hebben en waar pas nadien gewezen wordt op een oorzakelijk verband. Niet-volatiele voorspellingsmodellen zijn door deze gevoeligheid toch onvoorspelbaar en risicovol.

The Black Swan is een boek dat ik nog niet direct goed kan plaatsen, maar dat wel tot nadenken aanzet. In ieder geval kijk ik hierna wel wat kritischer naar rooskleurige schattingen en (epistomologisch) arrogante voorspellingen. Hoe goed kunnen wij mensen eigenlijk risico's inschatten?

Blood Meridian - Cormac McCarthy (1985)

Alternatieve titel: Meridiaan van Bloed

4,5
Een Hobsiaans parabel in een Darwiaanse wereld. Zie hier: de natuurtoestand! De oorlog van allen tegen allen. Bij gebrek aan morele orde staat de legitimiteit van geweld niet (of althans nauwelijks) ter kwestie. De grens tussen Texas en Mexico bevindt zich (begin 19de eeuw) in de bloedrode schemering van de natuurtoestand. De samenleving doet langzaam zijn intreden, de inheemse bevolking wordt verdreven en we volgen een groep scalpjagers die per inheems hoofd wordt betaald.

Wat volgt, is een waas aan verontrustend, amoreel geweld met groteske schoonheid. Het contrast met het lege, serene landschap kan ogenschijnlijk niet groter zijn De natuur kent echter eveneens eenzelfde onverschilligheid. Het is een gevoelloze rechter die bepaalt wat juist is, door al wat het niet is te doden. De belichaming van zulk (sociaal) Darwinisme vormt de leider van onze scalpjagers: Judge Holden. Wellicht is hij het meest wanstaltige personage binnen de literatuur. Hij is immers een reusachtige, pedofiele albino. Gewetenloos pervers en met een religieuze passie voor het onderscheidend vermogen van geweld (zwakkeren en sterkeren). Zijn kakelende lach en cynische dans onderstrepen dat elke pretentie van vooruitgang uiteindelijk op hem zal stuiten. Want -zoals hij in de laatste woorden van dit boek declameert- hij zal nooit sterven…….en met hem zal ook het zinloze geweld waarmee de mensheid zich bedient immer voortwoekeren.

Bepaald geen optimistisch verhaal met andere woorden! Het boek komt door het Bijbelse taalgebruik zelfs bijzonder hallucinant en ontregelend over. Blood Meridian is kortom indringende literatuur van grote klasse! Ik ben dan ook zeker benieuwd naar -doch ook enigszins bevreesd voor- de andere verhalen van Cormac McCartney.

Boerenoorlog, De - Martin Bossenbroek (2012)

4,5
Mijn kennis van de wereldgeschiedenis voelt soms aan als een onvoltooid mozaïek. Je voegt telkens weer een steentje toe. De Boerenoorlog is een stuk geschiedenis die eigenlijk niet zou mogen worden overgeslagen, al was het maar omdat enkele bekende namen (Rothshield, Rhodes, Churchill o.a) betrokken waren. Mijn hart veerde zelfs even op toen ene Asser ter sprake kwam. Ik dacht iets interessants te lezen over de naamgever van de, bij juristen welbekende, Asser-serie. Het bleek echter om zijn zoon te gaan.

Drie heren krijgen in dit boek een hoofdrol toegewezen. In het eerste gedeelte van het boek wordt William Leyds gevolgd. Een Nederlandse Jurist, die uiteindelijke de rechterhand (staatssecretaris) wordt van 'ome' Paul Kruger: de leider van de Zuid-Afrikaanse republiek. De spanning tussen de welbeschaafde, diplomatieke Leyds en de botte, maar standvastige Kruger is erg interessant. Het mag dan met name gaan om de aanleg van een spoorweg, maar door het voorgenoemde spanningsveld en de steeds imperialistischere instelling van Groot-Brittannië, las ik dit gedeelte als een trein. Een spoorweg naar de 2de Boerenoorlog en het volgende gedeelte van dit boek.

In het tweede deel komt Churchill veelvuldig aan het woord. Zijn schrijfsels zijn doorgaans buitengewoon aangenaam. Een zin als: "I cannot begin tot criticise- for I should never stop" neem ik graag ter harte. Dit gedeelte leest welhaast weg als een avonturenverhaal. Een aanval op een ijzeren trein, een ontsnapping uit een gevangeniskamp en ooggetuigenverslagen bij verschillende slagvelden. Met name de beschrijving van de slag bij Spionnenkop maakte indruk.

Het derde gedeelte van het boek is mijns inziens het minst interessants. De hoofdrolspeler is hier Deneys Reitz: een vrijheidstrijder en zoon van de derde staatssecretaris. Een historisch overzicht van een guerrillaoorlog. De Britten voerden een verschroeiende aardetechniek: ze staken villa's van de guerillageneraals in brand, vermoorden de nog aanwezige runderen en verplaatsten de achtergebleven vrouwen en kinderen naar (concentratie)kampen. Desalniettemin bevat ook dit gedeelte enkele opvallende anekdotes. Een aangrijpende situatie voor de boeren die uiteindelijk ook druk zette op Groot-Brittannië om deze oorlog snel te staken.

Hoewel Bossenbroek de argumenten van beide zijden goed schetst, merkte ik dat mijn sympathie regelmatig bij de Boeren lag. Dat is tegelijkertijd bijzonder wrang. De schrijver legt namelijk eveneens goed uit hoe de Britten en Boeren van mening verschilde over hoe de zwarte bevolking moest worden behandeld. De Boeren wilden, in tegenstelling tot de Britten, een strikte scheiding tussen blank en zwart. Een soort voorgeleide van het zeer destructieve apartheidsbeleid.

Ik kan in ieder geval concluderen dat ik met veel plezier dit boek heb gelezen. Bossenbroek geeft een mooi overzicht van een interessant stukje geschiedenis. Evenals bij '1672' van Panhuysen vind ik het aangenaam dat de levensverhalen van een enkele personen als uitgangspunt wordt genomen. Geschiedenisboeken hebben er nog wel eens een handje van om enkel feiten op te sommen. 'De Boerenoorlog' heeft door deze opzet een bepaalde spanning. Bepaalde beschrijvingen zullen me zelfs nog wel een tijd bijblijven.

4.5*

Bratja Karamazovy - Fjodor Dostojevski (1880)

Alternatieve titel: De Gebroeders Karamazov

4,5
Na het indrukwekkende 'Misdaad en Straf' wilde ik graag een tweede boek van Dostojevski lezen. Het is volgens mij een positief teken dat ik na zo'n epos naar nog zo'n pil zuchtte. Daar waar dat verhaal met name de belevingswereld van één persoon beschreef, beschrijft 'De Gebroeders Karamazov' de interactie tussen drie broers- Aljósja, Iván en Dimítri - en hun vader. Verder is dit boek ook nog eens sterke who-dunnit, met een daarbij passende, zinderende ontknoping.

Dit boek bevat bovendien een van de beste kortverhalen die ik tot nu toe heb gelezen. De grootinquisiteur is een intrigerend stukje literatuur. De piek op de kerstboom van Iván's aanval op Alosja's mensliefhebbende christelijkheid. Het mag worden gezegd dat Dostejevski- als orthodox christen- geen stroman van het atheïsme maakt. Heel sterk hoe dit boek religieuze en conservatieve standpunten laat concurreren tegen socialistische, atheïstische ideeën, zonder duidelijk kant te kiezen.

Soms is 'De Gebroeders Karamazov' net iets te langdradig. Het pagina's lange levensverhaal van hoogpriester Zosíma haalt de vaart uit het plot. Al parafraseert het wel een van de sterkere observaties uit 'Misdaad en Straf'. De morele misdadiger die ter boetedoening, gestraft wil worden. In tegenstelling tot Rasholnikov wordt de dader, op enigszins cynische wijze, geen verlossing gegund. De verhandelingen rond de straatschoffies vond ik eveneens wat lang van stof.

De hoofdlijn van dit verhaal is echter geweldig. Over Iván is terecht veel geschreven, maar met name Dimítri zorgt voor literair vuurwerk. Zo denk ik onder andere aan de manier waarop hij zichzelf tegenwerkt in de politieverhoren, of de welhaast psychotische ramptoer ter verkrijging van het geld voor Groesjenka. De rechtszaak die het boek afsluit, vind ik bovenal geweldig. Het helpt wel dat het boek een uitstekend slot kent, want na 800 pagina's was ik toch wel redelijk gaar. Zowel de advocaat als de openbaar aanklager geven een geweldige speech die het boek op treffende wijze duidt en afsluit.

Ten slotte kan ik me niet aan de indruk onttrekken dat het e.e.a. een symbolische laag heeft. Zo vermoed ik dat Fjodor Karamazov vooral een weergave van de dierlijke instincten is: vechten, vreten, drang naar coïtus etc. Uit het dierlijk instinct van de mens worden subtielere drangen geboren: zoals edelmoed/loyaliteit (Dimítri), spiritualiteit/empathie (Aljósja) en intellectuele nieuwsgierigheid (Iván), maar ook wrok, haat en bedrog (Smerdjakov). Het lijkt me niet toevallig dat de edelmoedigheid hier in conclaaf gaat met het dierlijke instinct, de wrokkige zoon niet wordt erkend en de emotie een volkomen andere kijk op de wereld heeft als het intellect.

Over het geheel genomen vind ik dit boek- door bepaalde ietwat langdradige passages- iets minder overtuigend dan Misdaad en Straf. Desalniettemin weet Dostojevski mij opnieuw honderden bladzijden te boeien. Het verhaal bevat geloofwaardige karakters die zowel rationeel als uiterst hysterisch kunnen zijn. Het is dit oog voor psychologie, in combinatie met de botsing van grootse ideeën, die 'De Gebroeders Karamazov' zo interessant maakt.

Buiten Is Het Maandag - Bernlef (2003)

4,0
Een boek over de last van het verleden: naar mate men langer leeft, heersen herinneringen nadrukkelijker over het heden. Dit creëert de drang om te ontsnappen en weer opnieuw te beginnen; hetgeen natuurlijk slechts komedie is. Het verleden is onlosmakelijk verbonden met onze identiteit. Deze realisatie lijkt in ieder geval centraal te staan bij elk van de hoofdkarakters. Harry verlaat zijn vrouw voor een passievolle verhouding, die vervolgens even routineus wordt als zijn huwelijk, Stijn probeert onsuccesvol de dood van zijn vrouw te verwerken en Bruce blijkt te worstelen met zijn Maori-verleden. De enige die nog vlucht van de voornoemde realisatie is Tracy, maar die is ook nog maar pas 20. Mooie thematiek die goed uit de verf komt door de ongedwongen, nuchtere schrijfstijl van Bernlef.