Een plot dat voornamelijk dient als vehikel voor het standpunt van de auteur, heeft doorgaans niet mijn voorkeur. Dat Zen and the Art of Motorcycle Maintenance hoofdzakelijk de focus legt op filosofische redeneringen, vind ik dan ook onwennig. De overwegingen zijn niettemin best prikkelend. In wezen beschrijft Robert M. Pirsig zijn ongemak met het reductionistisch, rationele wereldbeeld. Ik doel daarmee op het uitgangspunt dat je een complex fenomeen begrijpt door de (atomaire) onderdelen of axioma’s te onderzoeken. De irrationele impressies van een toeschouwer staan los van dit objectieve begrip.

Het hoofdpersonage van dit boek observeert echter dat zijn studenten uniform aanschouwen wat een goede tekst is; al kunnen ze deze kwaliteit (nog) niet ontleden. Ook zetten natuurkundigen, zoals Henri Poincaré, twijfels bij de gevoelloze wetmatigheid van de wetenschap. Zo zijn sommige fenomenen zo complex dat een wetenschapper op instinct bepaalt welke onderdelen hij onderzoekt. Wat is de rode draad tussen deze twijfels? Een kwaliteit wordt ontwaard! Pirsig plaatst daarom kwaliteit tussen object en subject, maar vooral plaatst hij zichzelf buiten de (toenmalige) academische cultuur. Is hij net als het hoofdpersonage tot waanzin gedoemd? Zijn we als lezer tot eenzelfde irrationaliteit gedreven?

Ik weet het niet! Ik twijfel ironisch genoeg over de twijfels van Pirsig. De grootste zekerheid die mij toekwam, is dat het boek bepaalde thema’s tekortdoet. Een motorreis door de VS biedt namelijk bij uitstek ruimte voor natuurbeschrijvingen, maar deze fungeren slechts als dor voegsel. De ervaring van het motorrijden is bovendien kleurloos beschreven. Daarenboven komt de verstandhouding tussen het hoofdpersonage en zijn zoon niet tot leven. Jammer, want een innige interactie tussen het literaire en het filosofische had het boek van kwaliteit voorzien. Desalniettemin is deze roman, door de voornoemde filosofie, de moeite van het proberen waard.

Een interessant boek dat desondanks niet overtuigt. Ayer wil filosofie ontdoen van metafysica; dat wil zeggen theorieën die niet kunnen worden gevalideerd door zintuigelijke waarnemingen. Goed, hierbij moet de kanttekening worden geplaatst dat je causaliteit nimmer onomstotelijk kan vaststellen. Voor validatie is het nochtans afdoende dat waarnemingen consequent hetzelfde uitwijzen. Elke stelling moet met andere woorden enkel in theorie verifieerbaar zijn door middel van observaties. Echt elke stelling? Nou nee; je mag ook gebruik maken van de wetten der logica om te beoordelen of een stelling intern tegenstrijdig of altijd waar is. Alle overige stellingen zijn echter wel betekenisloos, omdat de validiteit niet kan worden vastgesteld. Ayer benadrukt vervolgens dat veel filosofische stellingen ontstaan omdat onzuiver met taal wordt omgesprongen. Hierdoor wordt bijvoorbeeld het bestaan (existence) plotseling een kwaliteit van een object, hetgeen leidt tot allerhande wazige theorieën.

Ayer past zijn filosofie nochtans ook toe op ethiek en esthetiek. Hier wringt de schoen bij mij. Stellingen binnen deze vakgebieden zijn volgens Ayer enkel betekenisvol indien het gaat om de onderliggende feiten. Alle andere stellingen zijn betekenisloos. Dat is mijns inziens een té dogmatisch uitgangspunt. Zo bestaan er wel degelijk betekenisvolle stellingen over hoe de mens moet handelen (bijvoorbeeld: "een mens moet geen onschuldigen doden"). In wezen lijkt Ayer zich zo wat al te makkelijk te ontdoen van het “Is–ought probleem”. 1

Dat Ayer zijn stellingen niet altijd hard maakt binnen een empirisch kader, blijkt het duidelijkst bij de discussie omtrent het bewustzijn. Ayer definieert het bewustzijn als de collectie van zintuigelijke waarnemingen die betrekking hebben op hetzelfde lichaam. Eigenlijk accepteert Ayer dus dat er ook interne zintuigelijke waarnemingen bestaan. Daar kan ik nog wel in mee gaan. Hieruit volgt echter nog niet het bewustzijn van anderen! Dat anderen eenzelfde bewustzijn hebben, wordt weliswaar aannemelijk door hun gedragingen; maar dat is nog geen zintuigelijk verifieerbaar bewijs voor hun bewustzijn. Ayer merkt weliswaar op dat het ontbreken van bewustzijn merkbaar is, maar die stelling acht ik niet direct overtuigend. Wie ontkracht immers dat de ander is vervangen door een hoogst ontwikkelde robot of AI?

Als filosofisch werk vind ik Language, Truth, and Logic derhalve niet overtuigend. Niettemin weet Ayer in helder taalgebruik intrigerende filosofische problematiek aan te stippen. Bovendien maakt dit boek duidelijk waar de filosofie achter een (soort) wetenschappelijk wereldbeeld zijn knelpunten vindt. Ik zeg niet dat deze knelpunten onoverbrugbaar zijn, maar je hebt waarschijnlijk meer nodig dan naïef empirisme.

'Wise Bloods' viel me ietwat tegen; na een ijzersterke openingsscene verwaterde de spanning. De cynisch, symbolische schrijfstijl van Flannery O'Connor werkt echter uitstekend in de context van een kortverhaal. Zij beschrijft in deze bundel kleinburgerlijke wreedheden, waarbij de drang naar sociale status de mens weglokt van transcendentale (katholieke) waarden. Het sterkst wordt dit beschreven in The Life That You Save Might Be Your Own; waarin een liefdevolle, doch weinig begeerlijke, bruid ijskoud wordt achtergelaten in een wegrestaurant; ten faveure van een snelle wagen. Het onheil lijkt het hoofdpersonage vervolgens op de hielen te zitten. Stiekem heeft het werk van O'Connor zo welhaast een stichtelijk karakter; al wordt de katholieke moraal wrang en snijdend toegepast. Samen met de indringende beschrijvingen van een verarmd zuiden van de VS, creëert dit een fijne, naargeestige spanning. Erg Intrigerend! Ik bemerkte bovendien dat een aantal kunstenaars hier (wellicht) de mosterd vandaan hebben. Bruce Springsteen’s Nebraska is al genoemd, maar ook de welhaast mythologische dreiging in A Circle In The Fire doet denken aan Cormac McCarthy. Deze bundel is alleen al om die reden de moeite van het lezen waard.

stem gewijzigd, oorspronkelijke stem was 4,0 sterren

stem gewijzigd, oorspronkelijke stem was 3,5 sterren