Ontzettend sfeervol boek. Zelden was de magie van Engeland zo goed in beeld gebracht als in deze parabel.

In het surreële 'Wit Zand' (1993) van Kristien Hemmerechts liggen niet alleen de oorlogsgeheimen van het kustplaatsje Wissant verborgen onder het zand. Een weduwnaar wil er loutering vinden met zijn nieuwe minnares, maar die vlucht weg om bij haar man en kinderen te kunnen zijn. Een hotelier probeert het verleden levend te houden met zijn eigen hotel als een mausoleum voor een vroegere liefde en met de aanschaf van een Duitse bunker vol oorlogsgeschiedenissen. De tirannieke hoteleigenaar zadelt een zwarte schoonmaakster en haar te dikke collega op met de zorg voor zijn probleemkind. Ver weg van Wissant kruipt de zoon van de minnares, een brallerige rechtenstudent, in bed met zijn doopmoeder, met verregaande gevolgen voor het hele gezin.

Hemmerechts lijkt beïnvloed te zijn door de hitserie Twin Peaks: de unheimische, Freudiaanse symboliek rond absurde personages; het afgesloten kustplaatsje als een personage op zich, dat gaandeweg de roman steeds iets meer van haar geheimen prijsgeeft; het heeft zelfs die zo kenmerkende mengeling van melancholische tristesse met ironische hilariteit. Bij Hemmerechts zijn de subtiele, intieme uitwisselingen tussen mannelijke en vrouwelijke personages iets meer het feministische thema op zich, terwijl ze niet zo effectief speelt met genrevermengingen uit het B-segment met elementen uit de hogere cultuur. Dat maakt de roman voor mij een tikkeltje irritant: de karakters en het plot zijn te soaperig.

Het zwaarmoedige, symbolisch geladen narratief bestaat louter uit onsympathieke sujetten. Ze hebben psychoanalytisch gemotiveerde driften met bijpassende psychische afwijkingen. Ze piekeren, twijfelen en 'soul searchen' een eind in de rondte. Ze hebben sporadisch expliciete seks of komen terecht op locaties die metaforisch heel erg van belang zijn. De roman lijkt hierdoor soms meer op een karikatuur van een literaire roman dan dat het nieuwe dingen doet of goed geolied in elkaar steekt. Hemmerechts schept een sfeervol en raadselachtig universum met haar sfeerbeschrijvingen, maar de platte personages maken het tot een Freudiaans rariteitenkabinet vol literaire clichés.

In deze debuutroman zet Laura van der Haar de objectieve verslaglegging van een autopsierapport en een psychiatrische evaluatie tegenover de spreektaal van twee ontluikende tienervrouwen. Alsof een Grieks koor het onvermijdelijke noodlot aankondigt van hoe de ik-figuur zich zal verliezen in haar BFF-relatie (Best Friends Forever!) met Vickie. Totale overgave aan 'haar zonnetje' als dé manier om verzet te bieden aan alle saaie, belerende volwassenen die geen weet meer hebben die heftige pubergevoelswereld, maar wel steeds rigide kaders willen aanbrengen met regeltjes, voorwaarden en eisen. Die kwetsbare leeftijdsfase waarin scheldkannonades, ruzies/conflicten en slechte seks manieren zijn om eigen grenzen te ontdekken, of op te rekken. Maar de echte wereld is niet grenzeloos en kleine beslissingen kunnen grote gevolgen hebben, terwijl deze twee jonge vrouwen nog niet het morele besef hebben om voorbij hun egoïstische behoeftes en onzekerheden te kijken. Alle ingrediënten voor 'een boek met een belangrijke boodschap' zijn er - over kwetsbare, onbegrepen jongeren uit verschillende milieus, waar zowel instituties als de maatschappij geen vat op hebben - maar Laura van der Haar schreef toch vooral een inktzwarte komedie met een ontroerend slotstuk. Of hoe dat lichtelijk misantrope tienerperspectief, vol vileine observaties naar volwassen treurzakken die het goede willen maar het verkeerde doen, ragfijn blootlegt hoe hypocriet kleinburgerlijkheid en goede zeden eigenlijk zijn.

Ik heb deze ooit voor Engels moeten lezen op de havo destijds. Heerlijk boek. Leest echt als de grote horrorklassiekers van vroeger.

Ontzettend mooie combinatie van sfeervolle fantastische elementen en autobiografische elementen. Het biedt zo een mooi inkijkje in de gevoelswereld van iemand die zich tussen verschillende werelden bevindt en daarvanuit op zoek moet gaan naar haar eigen identiteit.

De ik-figuur uit ‘Hongerjaren’ (1973) heeft geleefd en geleden, maar is herrezen uit zijn kansarme milieu en in ‘Gezichten’ (2000) is Mohamed Choukri gerijpt tot een reflecterende oude man. Dit derde deel van zijn 'Tanger-trilogie' houdt het midden tussen een verhalenbundel en een psychologische roman met enige continuïteit. In bijna elk verhaal duikt Choukri zelf op, bij monde van een ik-figuur, om ergens zijn relatie als schrijver tot de beschreven personages te accentueren. Een iconische romancier in zijn nadagen trekt naar Londen en Parijs voor ontmoetingen met grote namen uit de Arabischtalige literatuur als Elias Khoury, Emile Habibi en Hanan Al-Shaykh. Het straatschoffie van weleer hoeft geen brood meer te roven om in zijn bestaan te voorzien, maar zijn overlevingsdrift staat nog op scherp in een hang naar vrouwelijke genegenheid, middelengebruik en een vereenzelviging met verhalen van mensen aan de zelfkant van de Marokkaanse samenleving.

Zo onverbiddelijk Mohamed Choukri naar zichzelf is als verbitterde oude man, zo compassievol is hij namelijk in de kleine sfeerportretjes van verschoppelingen voor wie bestaanszekerheid een vernederend gevecht blijft. Een stad als Tanger heeft de mythische koloniale grandeur nog in haar bouwstenen vereeuwigd, maar het verval is ingezet sinds die vernederende hongerjaren waar Choukri zijn cyclus ooit mee begon. Voor zijn personages zijn slinksheid, vernuft en zondigheid manieren om aan hun troosteloze levenslot te ontsnappen. Of het Alaal is die zijn vader Al-Hadi, een gehandicapte Vietnam-veteraan, zelf maar bevredigt omdat er dan geen vrouw met het familiekapitaal vandoor kan gaan. Of gokker Hammadi die meer plezier haalt uit het gokken zelf dan of hij wint of verliest - er valt immers altijd wat te gokken, wat het leven ook brengt. Of Moensif en zijn morbide hobby als chroniqueur van de dood en de doden, die met zijn lyrische beschrijvingen onbeduidende levens mooier maakte en machtige figuren postuum neersabelde. Of hoe hoerenmadam Lalla Sjafieka en haar protegé Fati niet zelden het seksleven faciliteren van een berooide broodschrijver als Choukri.

Anders dan 'Hongerjaren' (1973) is 'Gezichten' (2000) een meer gestileerd werk. Minder rauw en beschrijvend, maar met mooiere zinnen, wijzere inzichten en een iets originelere - bijna postmoderne- opzet waarin verzinsel en authenticiteit niet meer van elkaar zijn te onderscheiden. Wel blijf ik moeite hebben met zijn enigszins stereotiepe vrouwelijke personages, die vrijwel altijd in een seks- of liefdesrelatie verkeren staan tot Choukri. Het is een soort 'rauw en eerlijk' á la Bukowski waar ik toch vooral een seksistisch onvermogen in zie om te beseffen dat vrouwen buiten de schrijver om kunnen bestaan. In zijn laatste overpeinzing zet Choukri zijn eigen schrijverschap uiteen in bloemrijke, lyrische bewoordingen. Het is verreweg het mooiste en meest pregnante van de hele bundel, wetende dat het waarschijnlijk ook een laatste proeve van bekwaamheid was voor het verscheiden van de echte schrijver.