De afgemeten precisie in de schrijfstijl in 'Speedboat' (1976) van Renata Adler heeft een ongrijpbare schoonheid. Ze heeft de zeldzame gave om analytisch, gelaagd en existentieel proza te laten verglijden met ijzingwekkend mooie beelden. Met haar rake gedachtebespiegelingen en neurotische observaties roept ze sfeerbeelden op van een New York in de jaren zeventig dat de nieuwsbulletins niet haalt: de absurditeit en het kafkaëske van het alledaagse. Ronddolende zoekers in een stedelijke ruimte die hen vijandig gezind is, terwijl ze hun innerlijke leegte opvullen met pepmiddelen uit de farmaceutische industrie, genotsbevrediging en een onontwarbaar kluwen van systemen die de illusie van overzichtelijkheid creëren. En tussen de waanzinnigen en de barbaren beweegt zich een ik-figuur (Jen Fain) die bestaat omdat ze beschouwt, maar niet omdat ze psychologische ontwikkelingen doormaakt die haar personage uitdiepen. Is het een autobiografische of een verzonnen ik, een afspiegeling van Renata Adler? Is de ik wel één figuur? Of valt ook de ik uiteen in meerdere vertellers en gezichtspunten?

Die ogenschijnlijke helderheid in haar taal blijkt een deceptie. Speedboat' (1976) is namelijk op een vreemde manier tegelijk lucide en helder én een bevreemdend mysterie dat nooit helemaal sluitend is te krijgen. Adler schrijft vorm-technisch knap geconstrueerd proza, waarin ze speelse, ludieke en absurde taalspelletjes/vormexperimenten naadloos over laat gaan in de triestige overpeinzingen over de ervaren zinloosheid in een mensenbestaan. (Of omgekeerd: deprimerende tristesse eindigt in absolute absurditeit.) Haar schrijfstijl voelt echter gevoelsmatig als vanzelfsprekend en logisch, omdat het raakt aan emoties en ervaringen die in meer traditionele literaire vertellingen weggedrukt worden door ingesleten vormconventies. Het is intellectueel zonder intellectualistisch te worden, maar het is daarmee nog geen makkelijk leesbare roman: het ongebruikelijke narratief noopt de lezer steeds tot herlezing en bezinning. Weet waar je aan begint! Maar voor de doorzetter is het een hoogst origineel werk dat hoofd en hart gelijkelijk weet te raken.

Hondsvals en Menstrouw

Ooit eens gezien hoe mijn poes parmantig begon te likken aan mijn eigen bloed dat tijdens een neusbloeding op de tegels terecht was gekomen. Dat veroorzaakte bij mij de morbide gedachte: als ik kom te overlijden in mijn eigen woning, zou dezelfde felis sylvestris catus zich ook laven aan mijn lichaamsvlees? Ik voed haar. Ik geef haar veiligheid en bescherming. Ik geef om haar op een manier zoals je als baasje om je eigen huisdier geeft. Door het oplikken van mijn bloed kreeg ik het unheimische gevoel dat het eeuwenlang domesticeren van huisdieren niet heeft kunnen overbruggen dat mijn poes nog altijd een onvoorspelbaar roofdier is. Onze harmonieus lijkende twee-eenheid van baasje/huisdier is in werkelijkheid een deceptie van mijn kant, waarmee onze verhouding tot elkaar vrijwel volledig bestaat uit hoe ik mijn eigen gevoelswereld en gedachtestromen projecteer op een bestaand wezen dat zich tegen wil en dank in mijn nabijheid bevindt. Laat dat een gevoel zijn waar deze roman geraffineerd vorm aan geeft.

Het hoofdpersonage van Spill Simmer Falter Wither is een zonderlinge, wereldvreemde man van eind vijftig die zijn hele leven in de schaduw heeft geleefd van een dominante vader. Nergens wordt deze Ray expliciet gediagnosticeerd, maar de ik-verteller lijkt te wijzen op een autismespectrumstoornis: eindeloos feiten en weetjes opdreggen, moeilijk in de omgang met andere mensen, emotioneel onvolwassen in het uiten van emoties. Misschien is hij zelfs zwakbegaafd? Of zou dat mensenschuwe gedrag een gevolgtrekking zijn van de tirannieke opvoeding die af en toe in flitsen voorbij komt in de flashbacks!? In ieder geval is de ontwikkeling van de hoofdfiguur achtergesteld geraakt op die van leeftijdsgenoten. Zijn bestaan centreert zich rond de veilige woning van het ouderlijk huis waar hij als een volwassen kleuter zichzelf afschermt tegen mogelijke gevaren van buitenaf. Zijn grootste angst is alles wat een zweem van autoriteit heeft, zoals uitdragers van justitie en psychische gezondheidszorg.

Het verhaal begint wanneer de menselijke outcast de foto ziet van een gehavende zwerfhond met maar één oog. In deze One-Eye vindt hij een punt van herkenning en nieuwe betekenis in zijn leven. Sara Baume beschrijft hoe deze hond de wereld ervaart alleen in de proloog en de epiloog: fragmentarische waarnemingen, geen andere duidingen dan feitelijk registreren wat er om hem heen gebeurt, maar zonder daarbij gevoelens en gedachten te hebben buiten de basisbehoeften om. Hoe anders is de stream of consciousness in de rest van de roman waarmee de menselijke ik-verteller steeds de dialoog aan wil gaan met met de hond die hij adopteert. Hij legt hem dingen uit terwijl de hond maar beperkt zijn eisen en wensen kenbaar kan maken. Hij probeert hem te sussen als er andere honden langskomen, maar One-Eye reageert ongemeend vals door ze dood te bijten of te verwonden. Hij spiegelt zijn morele keuzes aan wat de hond doet en laat, en smacht daarmee naar een bijval die hij nooit zal krijgen. De roman leest daarmee als een continue monoloog van een onbetrouwbare (menselijke) verteller die probeert om een klankbord te vinden bij een ander levend wezen dat tegelijkertijd zowel vreemd als vertrouwd aanvoelt.

Voor mij is het knappe aan ‘Spill Simmer Falter Wither’ hoe het talig de botsing weet te verbeelden tussen een 'mens' dat in afzondering een 'dier' nodig heeft om te ontsnappen aan zijn eigen isolement. Zoals ik eerder beschreef in mijn eigen anekdote, is de relatie tussen homo sapiens en (gedomesticeerde) dieren er één vol onbegrip naar de blik van de ander. Eigenlijk is veel kennis over het dierenrijk gevangen in clichés en conventies. De hond is loyaal aan de mens. De kat is ontembaar en wild. Een rat of muis eet je niet, maar een kip of rund kan industrieel gefokt worden voor de voedselindustrie. Wat de botsing tussen gezichtspunten van One Eye en Ray ter discussie stelt is dat relaties tussen mensen en dieren eindeloos veel complexer zijn dan de gecategoriseerde kennis die we erover hebben. Mens en natuur staan niet los van elkaar. Wat mensen als natuur en niet-menselijk bestempelen is altijd gefilterd door kennis, psychische gesteldheid, angsten, verlangens en hoop.

Ergens is de relatie tussen Ray en zijn Canis Minor ontroerend in hoe de twee nader tot elkaar komen. Ergens is het unheimisch hoe de hond tot op het gewelddadige af zich onttrekt aan zijn gezag en autoriteit. Mislukkende pogingen voor het hoofdpersonage om werkelijk contact te leggen met zijn hond laat voornamelijk een menselijk onvermogen zien om het dierenrijk te kunnen begrijpen. Echt begrijpen op een manier die recht doet aan het 'anders zijn' van een grote groep levende wezens die in het keurslijf van rigide hokjes terechtkomt. Hun welhaast parasitaire relatie laat zien dat er nog zoveel meer connecties tussen mensen en dieren bestaan dan vaak hun weg vinden in populaire cultuuruitingen. Sara Baume heeft in ieder geval een hoogst intrigerend debuut geschreven, en ik zie uit naar meer complexe narratieve trucjes waarmee zij de menselijke psychologie eens haarfijn onder de loep neemt.

In het universum van Dimitri Verhulst is de westerse mensch bezig trappisten te atten terwijl het kapitalistische systeem implodeert en er zo nu en dan een radicalist explodeert. Deze hypnotiserende onheilsprofetie in lieflijk Vlaams laat hilarische taalvondsten over elkaar heen buitelen met wisselend resultaat. Soms raakt Verhulst vlijmscherp aan eigentijdse tendensen en modeverschijnselen, maar even zo vaak slaat het dood als lauw bier wanneer hij doorratelt met z'n stuurloze dronkemansgewauwel. Eerlijk gezegd zit de meeste pit in het eerste hoofdstuk: als de zorgvuldig geconstrueerde zinnen bladzijdeslang voort knallen. Daarna leidt een beperkte invulling van ironie tot een repetitieve kanonnade aan seksistisch en racistisch gezwatel over negers, urineren, condooms en lekkere wijven. Af en toe een jazzverwijzing erdoorheen om het muzikale motief warm te houden. Het is meer een uitgetypte cabaretvoorstelling dan het surrealistische vormexperiment waarmee Verhulst het werk in de media zelf omschrijft. Vermakelijk is het zeker en vast, maar daarmee is de geschetste misantropie nog altijd niet meer dan een gimmick.

De ik-persoon verhaalt over hoe het meisje waar hij verliefd op is - de amateur-schrijfster Sumire - gepassioneerd verliefd is op een oudere vrouw.

Schitterende parabel, die gevoelig verwoordt hoe het is als het verlangen naar een ander niet wederzijds blijkt. Het voelt iets minder absurdistisch aan dan bij andere romans van deze Japanse schrijver, maar het blijft een sprookjesachtige mooie ervaring.

Een van de boeken die me definitief richting de Engelstalige literatuur heeft geleid. De kracht zit hem in hoe de schrijver de beperkte locatie van een passagiersschip zo effectief weet om te buigen tot een plek waar alle rangen en standen bij elkaar komen. Uitstekend gedocumenteerd en mooi poëtisch gebruik van de Engelse taal. De Ierse gedichtjes en rijmpjes werken bijzonder sfeerverhogend. Er zou later nog een veel minder aangrijpende ''sequel'' komen in het bekendere Redemption Falls.

Het verdriet is wat gezakt en de heftige gebeurtenis is voor mij op een afstand geraakt. Toch een kleine aanvulling op het voorgaande, want ik ben niet helemaal tevreden met de strekking van de laatste zin. De kracht van 'Starve Acre' (2019) ligt namelijk vooral in de manier waarop Andrew Michael Hurley folklore verwerkt in de psychologische schets van twee rouwende ouders. Of hoe Richard's macabere ontdekkingen over zijn geboortehuis parallel lopen met ontwikkelingen in zijn eigen rouwproces. Op de cover én achterkant zo mooi verbeeld met de afbeelding van Stythewaite Oak (een eik waar ooit ophangingen plaatsvonden) als een soort indringende aanwezigheid vol boetedoening en schuldgevoel. Net als bij Hurley's eerdere roman 'Devil's Day' (2017) blijf je wat op je honger zitten omdat de roman meer bouwt op psychologische suggestie dan op uitgesproken horror. Neemt niet weg dat de vervlechting van mythevorming en persoonlijke trauma's op een vernuftige manier in elkaar overlopen.

Krachtige korte roman over hoe een Marokkaans-Nederlandse man ontworteld van zijn roots en zijn traditionele familie. In een tragische gebeurtenis raakt hij de band met zijn ouders volledig kwijt. Thema's als relatie tussen vader en zoon, rouwverwerking, opgroeien met een andere nationaliteit in Nederland, passeren de revue.

Het eerste boek van Abdelkader Benali waarin vorm en inhoud samenkomen in een emotionele sneltrein van intieme verwikkelingen. Het voelt als een zeer persoonlijk werk van de schrijver, hoewel het de vraag is of dat werkelijk zo is of dat het een getuigenis van zijn literaire bekwaamheid is.

De vlotte schrijfstijl van Alex Boogers maakte dat ik door deze roman heen vloog en bij de laatste bladzijde was voordat ik er erg in had. Maar daarmee is het nog geen volwaardig literair werk. In die zin vond ik hem nog te geforceerd zoeken naar een manier om een diepere laag aan te brengen in het autobiografisch getinte verhaal. Hij husselt wat met de chronologie en maakt soms grappige vergelijkingen tussen de kickboksende Soumia en zijn eigen schrijversdroom, maar dat is niet voldoende voor de literaire ambities die ermee worden nagestreefd. Wel een lekker tussendoortje tussen zwaardere romans.

Misdaadroman die zich, ironisch genoeg, afspeelt rond de publicatie van een misdaadroman. Fysieke confrontaties vinden dan ook plaats op de meest onwaarschijnlijke plekken, zoals bijvoorbeeld een boekhandel waar de hoofdpersoon zijn werk signeert. Of hoe de gebeurtenissen uit romans rare sprongen kunnen nemen en het leven van de karakters gaat beheersen. En dit gegoten in een lekker leesbaar verhaal dat in humor en geweld niet onder doet voor Elmore Leonard of George Pelecanos. Wat mij dan wel tegenstaat is dat de Vlaamse schrijver echt de feel met de omgeving mist. Hij heeft niet de kennis om echt door te dringen tot zijn Amerikaanse karakters en maakt er nu een soort clowneske stripfiguren van. Maar toch is Dhooge een flinke aanrader voor mensen die de misdaadfictie een warm hart toedragen. Hij creëert een fijne synergie tussen pulp en de grote literaire thema's, en doet dat op een speelse en taalkundig zeer humoristische wijze.

Opkomst, politieke macht, ondergang en naweeën van het nazisme vanuit de coming-of-age van een jonge vrouw die lijdt aan dwerggroei. Deze Trudi is de vrouwelijke aanvulling op het schreeuwende, eeuwig miskende kind uit Die Blechtrommel van Günter Grass. Alleen is het juist de dwerggroei die Trudi een unieke positie geeft als aangeboren outsider in dorpsgemeenschap Burgdorff. Ver voordat het nazisme voet aan de grond krijgt, ziet Trudi namelijk hoe seksisme, kleinburgerlijkheid, discriminatie en religieuze moraal leiden tot gewelddadige processen van acceptatie en uitsluiting. Het nazisme wordt beschreven als een proces dat daaruit voortkomt en niet als een enorme breuk met voorgaande ‘onschuldige’ omgangsvormen met de positie van vrouwen en minderheden.

Wat het personage Trudi sterk maakt is dat zij zich onttrekt aan clichématige representaties van daders en slachtoffers. Enerzijds is Trudi met haar handicap net zo goed een slachtoffer van de kleinburgerlijkheid en xenofobie waarmee de voedingsbodem kan ontstaan voor een nazistische ideologie. Anderzijds is zij óók iemand die gevormd wordt door afwijzing, teleurstelling, seksueel misbruik en spottende hoon. Vooral haar continue afwijzing in liefdesrelaties brengt haar tot een frustrerende zelfhaat die zij af gaat reageren door mensen in haar omgeving te kwetsen met roddel, achterklap en leugens. Ook Trudi schuurt dus tegen de kant van zelf verantwoordelijk worden voor machtsmisbruik in een maatschappij waar slechtheid tot norm wordt gemaakt. Met haar gevoelens van onmacht en miskenning komt Trudi op een gevaarlijk breukvlak tussen óf verbitterd raken over dat wat niet heeft mogen zijn, óf kracht halen uit haar uitzonderlijke positie en daarmee empathie kunnen voelen naar dat wat afwijkt.

Toch spreekt er vooral een positief mensbeeld in dit werk van Ursula Hegi in hoe zij beschrijft dat, zelfs tijdens geïnstitutionaliseerd nazisme in Duitsland, personen als Trudi keuzes bleven maken vanuit humane drijfveren boven de gefrustreerde reacties op ervaren onrecht. Het goede kruipt waar het niet gaan kan. In die zin is Trudi's verwording van eenzaam jong meisje op zoek naar liefde tot vrijgevochten volwassen vrouw met oog voor maatschappelijk onrecht een krachtig beeld tegen pogingen tot ontmenselijking in de geschiedenis in Duitsland. Eerst en vooral het ontmenselijken van bevolkingsgroepen onder het verwerpelijke regime dat schuldig zou zijn aan de holocaust. Tegelijkertijd beschrijft het óók hoe de slechtheid zeker niet gold voor alle Duitsers; dat de stereotype kwaadaardige Duitser net zo goed een valse constructie is die niet recht doet aan de weerbarstigheid van leven en opgroeien in het tijdvak.

Het is niet te doen om 700 pagina's met 68 verhalen uit 30 jaar schrijversoeuvre te vangen in één korte recensie. Daarom houd ik het bij enkele algemeenheden. Boyle vuurt als een repeteergeweer absurde, gitzwarte, misantrope, apocalyptische verhalen op de lezer af. Vrolijk zijn ze zelden, maar de schrijver weet het wrange levenslot van zijn vele personages te beschrijven met een zekere warmte naar hun lijden. Het zijn verhalen van figuren die ontdekken dat er, achter hun veilige bestaan van exces en overdaad, een maatschappij schuilgaat waarbinnen hebzucht en wantrouwen het winnen van intimiteit en barmhartigheid. Bij deze vlijmscherpe satiricus is 'De Amerikaanse droom' een neoliberale nachtmerrie gebleken, met als gevolg: een politiek zonder idealen, een economie op basis van uitbuiting en een media als sadistisch spektakel. De enige mensen die nog ergens in kunnen geloven, zijn de complotdenkers en de fundamentalisten. Die hebben alleen één groot nadeel: ze zijn knettergek.

Lekkere pulp met ballen. Vampiers zoals we ze kennen, maar toch net iets anders ingevuld en daarom weer helemaal eigentijds. Op de goede momenten deed het me denken aan het betere werk van Stephen King. Waar ze de plank nog wel mee misslaan is dat er een overdaad aan slachtoffers wordt geïntroduceerd. Na de zoveelste gruwelijke moord was de spanning er voor mij wel een beetje uit. Ze hadden die mysterieuze en tergende vragen oproepende opbouw van de eerste honderd bladzijdes beter door kunnen zetten over het gehele boek. Het stond me echter niet in de weg om meteen het tweede boek in huis te halen en verder te gaan in deze grimmige trilogie.

Stille wateren hebben duistere diepten. Absoluut het beste aspect aan 'Strange Sally Diamond' (2023) is de ongrijpbare ik-verteller Sally Diamond. Je kunt haar moeilijk kaderen met psychiatrische diagnostiek of überhaupt voorspellen waar haar radicale beslissingen op zijn gebaseerd. Waarom probeert Sally haar overleden vader zelf te cremeren in een boerderijschuur in plaats van contact opnemen met de autoriteiten? Wijst Sally's nukkige directheid en neiging om alles letterlijk te nemen op een vorm van autisme? Of wijst haar gevoelloze, kille ratio op een vorm van psychopathie? En waarom sluit ze zich op zo'n extreme manier af van alles en iedereen, zelfs door te doen alsof ze doof is? 'Strange Sally Diamond' (2023) is een soort existentiële thriller waarin de titelfiguur zelf niet altijd snapt waarom ze zo explosief reageert op het contact met andere mensen. Via andere perspectieven krijgt de lezer puzzelstukjes om Sally's complexe (intergenerationele) trauma rond te krijgen.

Sommige psychologische romans voelen als literair ramptoerisme. Zeker als auteurs een fascinatie hebben naar bizar specifieke geestelijke stoornissen en groteske misbruiksituaties. Het valt me op dat veel bestsellers in die categorie vallen. Zonder verdere spoilers, maar 'Strange Sally Diamond' (2023) maakt het erg bont met onalledaagse familieverhoudingen waarin het allerslechtste in de man naar boven komt. Onbevattelijk wreed en generatie op generatie. Deze opzet was me stuk meer tegen gaan staan als de vroegere verschrikkingen niet zo'n belangrijk onderdeel waren voor Sally's karakterpsychologie. Of zoals zij gevormd is door dingen waar zij geen vat op kan krijgen, omdat ze niet eens weet van het bestaan ervan. En dat terwijl een klein tipje van de sluier al genoeg is om Sally's pad naar heling op losse schroeven te zetten. Met zo'n innemende hoofdpersoon weet 'Strange Sally Diamond' (2023) een ietwat te extreem narratief toch om te zetten in iets wat wezenlijke dingen zegt over vrouwenhaat en de verborgen pijn van buitenstaanders.

Mijn eerste ontmoeting met de propaganda van Michael Moore en hoe eenzijdig zijn journalistiek eigenlijk is. Fahrenheit 9/11 maakt het ook weer erg bont. Ik ben niet tegen deze man en sta achter het meeste wat hij te zeggen heeft, maar zijn werk is verre van journalistiek en eigenlijk ook wat irrelevant.

Als 'The Sense of an Ending' (2011) van Julian Barnes was geschreven door een vrouw en het uitgangspunt van onbetrouwbare herinneringen gekoppeld was aan ethiek rond het moederschap. Over een vrouwelijke ik-figuur die al voelt dat ze aan beklemmende verwachtingen moet voldoen als ze een eerste kind op de wereld zet, maar ziet hoe diezelfde maatschappelijke druk monsterlijke proporties aanneemt als ze één misstap begaat. Deze Mary Lohan/Marilé Lauria/Maria Elena Pujol is iemand die als een vreemde terugkeert op de plek waar ze ooit dat trauma opliep en een drastische keuze moest maken.

Piñeiro houdt een thrillerachtige spanning vast tot aan het einde, met haar gebruik van stream of conciousness en een mysterieplot dat zich langs verschillende plekken in de tijd ontrafelt. En toch is het alleszins meer dan een spannende roman waar de losse eindjes mooi in elkaar grijpen, want tussen de regels gaat het evenzeer over een vrouwelijk subject dat in taal en in de literatuur zoekt naar manieren om uiting te kunnen geven aan het onbenoembare van haar trauma. Wat is moederschapsverantwoordelijkheid en waar houdt het op? En als ze dan per ongeluk niet kan voldoen aan de verwachtingen rond die maatschappelijk opgelegde rol?

En toch vind ik het in de kern best een mooi verhaal over twee mensen die zich aan elkaar optrekken in de liefde om het woelige leven standvastiger te maken. Het is jammer dat Siebelink de andere karakters zo dik aangezet heeft dat het niet meer geloofwaardig blijft. Maar het verhaal van Najoua en Marc is in de kern best mooi, zeker door het onverbiddelijke einde dat, in ieder geval bij mij, insloeg als een bom. Hun verhaal had een beter boek verdiend, dat vind ik wel.

Ik vond het een wat vlak boek zonder een echt duidelijke richting eraan. Zeker een van de minder interessante boeken uit z'n oeuvre.

Een nederige zoon ziet zichzelf wees worden. In het autobiografische 'Yemma' (2008) beschrijft Tahar Ben Jelloun de laatste levensfase van zijn dementerende moeder. Hoe zij de grip verliest op haar eigen realiteit en niet altijd meer begrijpt waar ze is of wie ze voor zich heeft. Herinneringen verglijden in koortsige fantasieën. Vernederende lichamelijke klachten krijgen steeds meer de overhand. Haar zachtaardige karakter slaat om in paranoïde en wantrouwen naar huishoudster Keltoum, die zelf steeds meer lijdt onder de ondankbare zorgtaak. Het wordt voor buitenstaanders steeds moeilijker om de logica van moeders' warrige verhalen te begrijpen. Spaarzame momenten van luciditeit komen op onverwachte momenten. Als ultieme vernedering begint haar spraakvermogen af te brokkelen en is zelfs niet meer in staat om haar meest basale behoeftes kenbaar te maken.

Het centrale dilemma in 'Yemma' (2008) is de vraag welke rol Tahar Ben Jelloun zelf heeft in het aftakelingsproces van zijn moeder. Aan de ene kant schrijft de Marokkaanse cultuur voor dat kinderen kosten noch moeite sparen om hun yemma (moeder) bij te staan in deze tijd, maar aan de andere kant wordt het land inmiddels ook beïnvloed door individualistische tendensen. Andere familieleden wonen te ver weg om de zorgtaken op te pakken of vinden haar aftakeling te confronterend om te aanschouwen. Met als gevolg dat huishoudster Keltoum wordt overvraagd om constant tijd door te brengen met hun eenzame moeder. Het voornaamste waar de aftakelende moeder op hoopt is dat al haar kinderen aanwezig zijn op het moment van sterven en dat haar huis netjes achterblijft na haar verscheiden. Maar de ik-verteller ziet met lede ogen aan dat zelfs deze 'simpele' verzoeken niet meer vanzelfsprekend zijn in de moderne tijd.

Het werkt niet helemaal hoe Ben Jelloun het fragmentarische denken van alzheimer probeert te vertalen naar een literaire roman. Voor mij is 'Yemma' (2008) het sterkst in de hartverscheurende dialogen tussen een moeder die verdwaalt in haar eigen geheugenspinsels en een zoon die haarscherp ziet wat hij zelf aan het verliezen is. Als een soort stream of conciousness waarin moeder en zoon één worden in de gedeelde eenzaamheid van aftakeling. Helaas zijn het steeds pareltjes in een ietwat rommelige roman met onnodig veel herhaling. Zo kan ik weinig met de verschillende familieleden die steeds worden genoemd, of met de ietwat geforceerde terzijdes waarin Ben Jelloun zich verwondert over hoe Franse vriend Roland zich verhoudt tot zijn 91-jarige moeder. Op momenten komt 'Yemma' (2008) snoeihard binnen als een tedere en liefdevolle ode aan een moeder, maar literair had het evenwichtiger gekund.

'Sus' (2017) is een duistere sociaalrealistische roman waarin een negentienjarige vrouw de moord beraamt op haar vader. Hij vermoordde haar moeder en zal over niet al te lange tijd vrijkomen uit de gevangenis. Maar Sus moet fysiek en psychisch een grens over om haar ambitieuze moordplan uit te kunnen voeren. Want hoe vermoordt ze een ander als ze zelf het postuur heeft van een twaalfjarige en nog gehinderd wordt door empathisch vermogen en moreel besef? Bengtsson beschrijft Sus' verwording tot wraakengel door de nadruk te leggen op hoe ver haar moordplannen afstaan van de zoekende tiener die ze eigenlijk is. Het maakt de titelfiguur ontroerend herkenbaar door de knulligheid van hoe ze slechtheid in zichzelf probeert te vinden. Waar de roman me een beetje verliest, is wanneer het een clichématige zijweg inslaat als er een drugsdealende buurman op haar pad komt. Deze rolstoelgebonden topcrimineel is niet in staat om zelf zijn dagelijkse handelingen te verrichten, maar heeft in de luwte een omvangrijk drugsnetwerk opgezet. Hij ziet in Sus' naïviteit en jeugdige voorkomen een manier om z'n markt te verbreden naar middelbare scholen. Dit aspect van drugstrafiek komt in 160 bladzijdes nauwelijks uit de verf en leidt tot een geforceerd einde dat afgeraffeld en onaf voelt.

Fijne speelse roman over wat de mythische figuur Willie Sutton tot bankovervaller heeft gemaakt. Is het een onvermijdelijk gevolg geweest van de economische crisis en de werkloosheid, of is het toch iets in zichzelf geweest dat hem ertoe aan heeft gezet. Binnen deze verhaalconstructie wordt er nooit een definitief antwoord gegeven op die vraag, maar het toont steeds andere facetten van Willie Sutton. Dat ongrijpbare en veranderlijke van het hoofdpersonage sprak mij wel aan.

Met een bijzonder complexe narratieve constructie weet McEwan een hele frisse hybride van literatuurkritiek, spionageverhaal en liefdesgeschiedenis neer te zetten. Het levert een zwoele en sexy roman op die aanvoelt alsof McEwan heel erg veel plezier heeft gehad met het schrijven ervan.

Volgens mij gaat Sweet Tooth toch vooral over de positie van de auteur als iemand die een onafhankelijk van zichzelf staande tekst aflevert, maar waarbij tegelijkertijd binnen diezelfde tekst wordt gezocht naar sporen van de auteur. Wie is die mysterieuze man die onze emoties als een marionettenspeler bespeelt, maar die van begin tot eind aanwezig is in de tekst door vooral afwezig te blijven? Ik zie een analogie met het idee van ´La mort de l'Auteur´ van Roland Barthes. Zelf ben ik niet zo´n fan van dit soort opzichtige postmoderne stijltrucs, waarbij de constructie van de roman bloot wordt gelegd, maar bij McEwan blijft hij van begin tot eind de regels van zijn eigen universum volgen. Het lijkt elk moment alsof hij grandioos uit de bocht gaat schieten met zijn grandioze ideeën en toch weet hij het keer op keer terug te brengen tot geloofwaardige proporties.

Waarom ik het boek niet helemaal kan waarderen is eigenlijk een beetje flauw: wanneer je zo opzichtig met spionage-elementen gaat strooien, dan verwacht ik als kleingeestige lezer ook dat het aan mijn verwachtingspatroon voldoet. Een spionagethriller is spannend en moet het hebben van een keurig opgebouwde suspense. In een eerdere roman als ´Saturday´ wordt een simpel uitgangspunt als ´man piekert over de wereld na 11 september´ bloedstollend. Hier worden allemaal complexe kunstgrepen uitgevoerd, die overduidelijk gebaseerd zijn op thrillers van Ian Fleming en John le Carré, maar die niet een zelfde effect van spanning en suspense op mij wisten over te brengen.

Het helpt ook niet mee dat veel passages gevuld zijn met uitleg over Sweet Tooth of de uitwisseling van elkaars politieke opvattingen. Misschien leuk voor mensen die bekend zijn met de historische context van dat tijdvak, maar voor mij leverde het net iets te vaak momenten op waarin de roman stilviel en niet helemaal zijn eigenlijke potentieel waar kon maken.

Mooie gevoelige roman over mensen met meerdere identiteiten en religie als sociaal bindmiddel. Dromerig en toch realistisch. Mooie literatuur van een schrijfster die ik zeker nog eens een kans ga geven. Ook fijn dat het een ode aan de Islam is geworden i.p.v. er alleen maar de negativiteit uithalen en die belichten.

Intrigerende samentrekking van erotische roman en politieke allegorie. Het verwijst op een aardige manier terug naar de ideeën van Ayn Rand over hoe kapitalisme en liberalisering tot een betere maatschappij zouden leiden. Hier gaat het meer over hoe links en rechts de eigen principes verloochenen om politieke beslissingen te kunnen nemen en daarbij verwikkeld raken in een amoreuze affaire van leugens en bedrog.

Hoewel het idee leuk gevonden is en het inhoudelijk stof tot nadenken biedt, valt de roman zelf tegen. Het allegorische ligt er zo dik bovenop dat de liefdesaffaire een wat statische metafoor blijft en niet een warme verwijzing wordt naar twee mensen die echt hun lustgevoelens met elkaar delen. Daar komt bij dat het van een zekere platheid is, waardoor er iets te vaak melding gemaakt moet worden van een stijf geslachtsdeel dat klaar is voor de actie. Het is een wat zeurderig boek dat de bezieling mist om van deze liefdesgeschiedenis meer te maken dan interessante politieke verwijzingen.