De introspectie van een man van middelbare leeftijd die geconfronteerd wordt met vergankelijkheid en die in die melancholische gemoedstoestand op zoek gaat naar het levensverhaal van een Portugese schrijver. Kan het verhaal van deze man, wiens leven op veel vlakken parallel loopt aan het zijne, de antwoorden geven op de rusteloosheid die hem teistert? Hoe ver kan een mens gaan om verleden en toekomst in een zekere vrijheid door te brengen terwijl zoveel al vast lijkt ze zijn gelegd door andere factoren? Niet altijd even makkelijk om doorheen te komen, maar het is uiteindelijk een bevredigend werk dat loepzuiver tot de kern komt van wat het betekent een mens te zijn in deze vergankelijke wereld. Al terug bladerend door de passages vanuit Amadeu's perspectief, kon ik niet anders dan concluderen hoe waar zijn woorden zijn. Wel had ik het de laatste vijftig bladzijdes een tikkeltje zwaar toen het verhaal van Gregorius me niet meer zoveel kon boeien en het verhaal van Amadeu zo goed als afgerond leek. Het boek had compacter gekund.

Net zoals bij Mei van Herman Gorter kon ik het boek wel waarderen, maar wist het me niet echt te raken. Vooral interessant omdat de historische context van het surrealisme als kunststroming me wel interesseert.

Mooie persoonlijke roman over een Somalische die terugkeert naar haar geboortegrond om te ontdekken dat er van haar jeugd niks meer over is. Gelijk daaraan lopen fragmenten uit haar familiegeschiedenis, gekleurd met een magisch-realistisch tintje. Doet mij vaag denken aan Salman Rushdie maar dan vriendelijker en minder veroordelend. Het knappe is hoe zij verschillende losse verhaallijnen geniaal weer bij elkaar weet te brengen, zonder dat het gekunsteld aan voelt. Ik vond het soms wel een tikkeltje aan het karikaturale grenzen, vooral de televisiecrew die met haar mee reist komt er nogal simplistisch vanaf. Anyway, ga zeker meer werk van deze schitterende dame lezen. ( vergeef mij het man-zijn, feministes die op de loer liggen.)

Een medische (anti-) filosofische detective waarin Foucault veranderd denken in de medische wereld uiteenzet: mentaliteit/beroepsethiek/kennisniveau/systematiek/methodologie/maatschappelijke functie van artsen. Hij wordt zelf haast een romancier met het bombast van zijn literair aandoend taalgebruik. Neem deze schitterende zin: 'In het berekenende ruilverkeer van een liberale wereld is de blik van de arts een goed belegde besparing...'(115) Of neem deze even dramatische oneliner: 'De duisternis van het leven wijkt voor de helderheid van de dood.' (184) Aan een inhoudelijke kritiek waag ik me niet, maar Foucault heeft in ieder geval geboeid met zijn meeslepende schrijfstijl. Nochtans ben ik er bijna een half jaar mee bezig geweest, want het blijft pittige kost.

Het meisje dat de verantwoordelijkheid van volwassenen moet dragen. Met 'Nargis' (2023) schreef Forugh Karima een alleraardigste milieuschets over de familiedynamiek tussen Afghaanse Nederlanders. Voor een novelle van amper honderd bladzijdes zet Karimi best complexe interculturele verhoudingen uiteen wanneer de verstandelijk beperkte Omíd als enige zoon wordt veroordeeld voor doodslag. De veroordeling confronteert de overgebleven familieleden met hun genderrollen, een beklemmende Afghaanse schaamtecultuur en hun gemarginaliseerde positie in de Nederlandse samenleving. De ik-verteller Nargis (uit te spreken als Nargúéss) ziet van dichtbij het sluimerende gif als haar oudere familieleden nergens over willen praten. Zelf draagt zij de last van hun onvermogen om volwassen beslissingen te nemen, terwijl oudere zus Niloufár zich afzijdig houdt. 'Nargis' (2023) is een lief boekje over een klein verzet met grote gevolgen, maar door het beperkte aantal bladzijdes voelt de catharsis niet helemaal verdiend. Deze novelle smaakt wel naar een lijvigere roman om soortgelijke thematiek uit te diepen.

Oorlog en overspel in elkaar gevlochten tot een stilistisch meesterlijk epos over een oorlogsheld met traumatische herinneringen aan zijn tijd als oorlogsgevangene tijdens de bouw van de Birma-spoorlijn. Deze Dorrigo Evans kreeg tijdens zijn krijgsgevangenschap een machtspositie over belangrijke logistieke beslissingen, terwijl hij vanuit diezelfde positie weinig invloed kon uitoefenen op erbarmelijke leefomstandigheden of excessief geweld van opzichters. ‘The Narrow Road to the Deep North’ weet angstaanjagend goed het afgrijselijke te verbeelden van gevangen zitten in een tijd en plaats waarin elke menselijke moraal ondergeschikt is aan het simpelweg moeten overleven. Het meest tot de verbeelding sprekend zijn de vele grafische beschreven passages van de intense misère van het kampbestaan, waarin bijvoorbeeld het bezitten van een paar schoenen het uiteindelijke verschil betekent tussen leven en dood.

Toch weet het zoveel meer te zijn dan alleen een goede oorlogsroman. Met evenveel oog voor detail en rijk taalgebruik weet Flanagan een noodlottige liefdesgeschiedenis te beschrijven van een man die moet kiezen tussen passie en huwelijkse trouw. Zijn liefde voor een getrouwde vrouw is zo geconstrueerd dat het vooruitwijst en in verband staat met de oorlogsherinneringen die het hart van de roman voelt. De ontwikkeling van deze liefdesrelatie – vóór en na de oorlog- vormt een indrukwekkend geheel waar weemoed, verlangen, teleurstelling naadloos in elkaar over lopen met de onbeschrijfelijke herinneringen aan het moeten overleven in het kamp. Daarmee wordt het oorlogsverhaal van Dorrigo Evans er één van een compleet mensenleven dat zich vormt rond omgevingsfactoren in plaats van dat hij zelf de regie over zijn bestaan in handen heeft.

Naast het verhaal van iemand die tot oorlogsheld bestempeld wordt, zijn er meerdere perspectieven in het verhaal verweven van vrouwelijke liefdesrelaties, medegevangenen en oorlogsmisdaden plegende opzichters. Ook hier is het zo geconstrueerd dat het paralellen en vooruitwijzingen bevat naar de centrale verhaallijn van de Australische oorlogsheld. Met die andere perspectieven wordt nog meer de suggestie gewekt van een verhaal dat zoveel breder te trekken is dan de psychologische ontwikkeling van één belangwekkende figuur. Hoe rechtvaardig is de ter dood veroordeling van Koreaanse opzichters terwijl hogergeplaatste Japanse kampbeulen vrijuit gaan? Is het mensen die misdaden hebben gepleegd tijdens een oorlogssituatie werkelijk aan te rekenen als zij volledig geïndoctrineerd zijn geraakt door heersende ideologieën? Zij die willens en wetens lijden hebben berokkend gaan misschien minder ten onder aan schuldgevoelens of spijt tegenover hen die het beste van de situatie hebben proberen te maken.

Voor mij is de roman vooral een kritiek op platgetreden platitudes als ‘goed’ en ‘fout’ tegenover de complexiteit van oorlog als een plek van wetteloosheid en botsende belangen. Alles wat volgt op de oorlogshel, hetzij bestraffing, hetzij bejubeling, is de facto onrechtvaardig om de verscheidenheid aan oorlogservaringen een plek te geven.

Ik vond het wel apart hoe het weg las als een sci-fi thriller maar hoe het naderhand meer raakvlakken met de realiteit heeft dan je verwacht. Kazuo Ishiguro heeft een schrijfstijl die mij heel erg aanspreekt: dromerig buitenaards maar ook met een soort pijnlijk realisme erin.

Net als zijn vorige boek (The emperor of Ocean Park) een murder mystery annex maatschappijkritiek op de rol van de Afro-Amerikaanse intellectueel. Maar qua structuur lijkt het wel heel erg veel op de truc die hij de vorige keer ook al heeft gebruikt. Ook hier draait het weer om een overleden personage met een geheim, die middels slimme ''clues'' de hoofdpersoon naar de oplossing van het mysterie leidt. Sommige passages zijn meesterlijk, zoals wanneer het hoofdpersonage - een Afro-Amerikaanse uit de upper class- in een ghetto terechtkomt bij een hulpbehoevende moeder. Maar daar staan ook een heleboel passages tegenover die een tikkeltje voortduren om niks. Wat gelukkig wel weer opgevangen wordt met de korte hoofdstukjes zodat het nooit heel erg saai wordt. Vermakelijk, maar lang niet zo intrigerend als zijn eerste boek was.

Dit is alweer mijn derde boek van John Boyne en ik heb wederom genoten van de speelse en levendige manier waarop hij de geschiedenis verdraait tot toegankelijke literatuur. Hier gaat het om een constitutionele crisis in Engeland die hij spiegelt aan het verhaal van het fictieve karakter Owen Montignac. Het levert een lekkere historische thriller op met leuke karakters en een plot dat je opzuigt van begin tot einde. Wat ik wel jammer vind is dat er te snel aanwijzingen gegeven worden waar het plot ongeveer heen zal gaan en dat de geloofwaardigheid ook te wensen overlaat. We moeten dus echt slikken dat er een moord gepleegd is in het appartement van Owen en dat hij zo goed als vrijuit gaat in het onderzoek. En wanneer Gareth vrijgesproken wordt, dan wordt er niet eens de conclusie getrokken dat Owen´s verhaal misschien niet helemaal klopt. Integendeel, ze vertrouwen hem meteen en het onderzoek gaat de doofpot in. Je zou nog kunnen beargumenteren dat het met de machtspositie van Keaton te maken heeft die Owen uit het onderzoek houdt, maar het had van mij toch iets geloofwaardiger afgerond mogen worden,

Drie magisch-realistische vertellingen vol onderwaterkoninkrijken, hekserij en mythische sauriërs. Het zijn melancholische parabels over de teloorgang van oude waarden en tradities, terwijl Afrikaanse stammen zich moeten verhouden tot een agressief beschavingsoffensief. 'Ngando et autres récits' (1948) geeft tussen de regels kritiek op de onwil van koloniale machten om vanuit hun eigen westerse dogma's begrip op te kunnen brengen voor een Congolees wereldbeeld. Absoluut het mooiste verhaal is 'Ngando', waarin de spijbelende Musolinga weg probeert te blijven van de stichtelijke praat op zijn missieschool. Maar zijn kortstondige vrijheid levert hem een vervloeking op en een achtervolging van de ordediensten. Een zogenaamde ngando (een krokodil die wordt aangestuurd door een kwaadaardige heks) neemt hem mee naar een duistere plek in de rivier, waar onaangename oerwouddieren en geesten bij elkaar komen. Het is een hallucinant verhaal met bizarre indrukken en akelig mooie beschrijvingen over een levendige schaduwwereld. Je zou er bijna verliefd op worden als er geen mensenkinderen werden geofferd.

Het verhaal 'Geneeskunde bedrijven' is iets meer gegrond in de alledaagse realiteit. Het lukt de leden van de stam Ngbaka-Mabo niet om bijtijds te voldoen aan hun afgesproken quotum voor de katoenproductie. Uit angst voor vervolging of sancties wenden ze zich tot capita-katoen-boy Simanangoya, maar uitgerekend tijdens deze penibele situatie blijkt de belangrijke dorpsfiguur te zijn geveld door een bacteriële infectie. Tot overmaat van ramp sturen de Portugezen een dokter om hem mee te nemen naar het stadshospitaal. In de perceptie van de stamleden is 'geneeskunde bedrijven' echter een vorm van hekserij. Ze verzetten zich dan ook met hand en tand tegen deze westerse notie van genezing en objectieve wetenschap. In 'De legende van Londema, opperleenvrouw van Mitsue-Ba-Ngomi' leiden allerlei politieke machinaties ertoe dat een immens goed stamhoofd moet vluchten en uiteindelijk wordt vermoord. Zijn dochter Londema lijkt hetzelfde lot te ondergaan, maar de geestenwereld van haar voorouders blijkt nieuwe hoop te bieden.

De kracht van Paul Lomami Tshibamba zit 'm absoluut in de empathische, menselijke manier waarop het wereldbeeld wordt geschetst van Congolese stamleden. Enerzijds een hard leven waarin elke kleine misstap tot een gruwelijke dood kan leiden, maar anderzijds wordt 'beschaving' hen opgedrongen door koloniale overheersers. Slikken of stikken in de opkruipende moderniteit. De thematiek komt naar mijn smaak beter tot zijn recht in de fantastische verhalen ('Ngado' en 'De legende van Londema') dan in het ene realistische verhaal ('Geneeskunde bedrijven'). Vooral ook omdat de surrealistische beschrijvingen van een natuurreligie nog beter accentueren dat het om een niet-westers wereldbeeld gaat. Ook interessant hoe Tshibamba speelt met aspecten als oorzakelijkheid, schuld en de rol van het toeval. Of hoe er niet altijd rationele verklaringen zijn voor het onheil dat zijn personages overkomt en daarin de geesten van voorouders een sturende rol hebben in de vaart der dingen.

Voor Nederlandse lezers is de recente vertaling van Jaap van Vredendaal zeer aan te raden: toegankelijk en met veel achtergrondinformatie. Het verhaal zelf is af en toe even doorbijten (veel herhalingen, voorspelbaar) maar het levert toch een aantal verrassingen op. Had niet verwacht dat het allemaal naar zo´n expliciete en bloederige finale zou gaan leiden. In die zin verbaast het me dan ook weer helemaal niks dat Quentin Tarantino naar dit epos verwijst in zijn recente ´Django Unchained´. Zie hem zelfs nog wel eens een directe adaptatie doen.

Zoveel pijn over datgene wat er is afgepakt van jonge zwarte mensen. Of zoals Colson Whitehead hartverscheurend direct inzichtelijk maakt wat institutioneel racisme heeft kapotgemaakt voor verschillende generaties Afro-Amerikanen. In 'The Underground Railroad' (2016) put tot slaaf gemaakte Cora een klein beetje levensgeluk uit haar eigen tuintje - een paar plantjes met wat stenen eromheen als afscheiding - om iets te kunnen achterlaten in een ontmenselijkend systeem waarin ze niet mag bestaan. Het is bijna erger dan de mishandelingen en de vernederingen wanneer zelfs dat kleine stukje bezit genadeloos wordt vertrappeld. Of zoals Elwood in 'The Nickel Boys' (2019) het bescheiden verlangen heeft om zijn middelbare school af te ronden. Hij is leergierig, ambitieus én volgzaam. Maar nog belangrijker: het zijn de jaren zestig als de burgerrechtenbeweging eerste grote successen boekt in bijvoorbeeld de slag om onderwijsgelijkheid. De wijze lessen van Martin Luther King geven Elwood het zelfbewustzijn en het voorzichtige optimisme om het ongelijke speelveld te betreden. Als iemand iets van z'n leven kan maken, dan is 't deze jongeman wel.

Maar geïnstitutionaliseerd racisme is een onwrikbare moloch die zonder reden de goeden afstraft en het slechtste in mensen naar boven haalt. Tijdens het liften stapt Elwood per ongeluk in bij een autodief en krijgt hij geen eerlijk proces om zich te verdedigen tegen deze nieuwe associatie met een crimineel. Het brengt hem naar het roemruchte Nickel Academy; officieel geen jeugdgevangenis, maar een tuchthuis om kwetsbare jongeren te rehabiliteren in de maatschappij. In werkelijkheid echter een naargeestige plek waar de vernederingen en de lijfstraffen eerder doen denken aan de slavernijdagen dan aan een veranderende maatschappij. Soms verdwijnt één van de jongeren wanneer men zich heeft durven verzetten tegen de leidinggevenden of een misstand moet worden verdoezeld. Voor Elwood waren de hoopvolle lessen van Martin Luther King eerst een moreel anker om het beste uit zichzelf te halen, maar in Nickel komt hij tot het besef hoe weinig diens lessen opleveren tegenover zoveel willekeurige onrechtvaardigheid. Wat is waardig verzet nog waard wanneer men - in de meest letterlijke zin- moet vechten om überhaupt te mogen bestaan!? Laat staan 't bijna naïeve idee van verzoening met de eigen onderdrukkers.

Met 'The Nickel Boys' (2019) schreef Whitehead opnieuw een emotionele stomp in de maag in hoe het Nickel-trauma doorwerkt door verschillende tijdsvakken. Daarmee schetst de roman zowel hartverscheurend raak de 'coming of age' van een jongeman die zijn geloof in de burgerrechtenbeweging verliest als een sociale kritiek op de mythologie eromheen. Betrekkelijk rechtlijnig verteld, maar Whitehead speelt op een geniale manier met genreconventies door alles in een wranger perspectief te plaatsen. Net als eerder met 'The Underground Railroad' (2016) zet hij met 'The Nickel Boys' (2019) een moderne klassieker neer die ik niet lichtelijk zal vergeten. Hij maakt Cora's ontreddering tot de mijne en die van Elwood óók.

Op voorhand was ik een tikkeltje huiverig dat Evelien Vos in debutantenclichés zou verzanden over dolende millennials. In zekere zin doet ze dat in 'Niemand Keek Omhoog' (2019) ook wel met een lichtelijk depressieve hoofdpersoon die cappuccino's nipt in trendy cafeetjes en rommelige knipperlichtrelaties aangaat met mannen. Toch weet Vos het psychologisch te onderbouwen met een stijl die recht doet aan de mentale toestand van binnenvetter Lucy. Van de losse, fragmentarische hoofdstukjes waarin de hoofdpersoon aan zichzelf twijfelt of lijdzaam toeziet hoe weinig naasten naar háár luisteren. Tot de langere hoofdstukken waarin Lucy de confrontatie aangaat met deze schadelijke mensen en hun onredelijke verwachtingen. Bij vlagen zijn individuele passages in 'Niemand Keek Omhoog' (2019) schrijnend mooi als een jonge vrouw tot het eenzame besef komt dat haar naasten eigenlijk niet zo aardig zijn. Helaas voelt de roman in grote lijnen nog wat zoekend met oppervlakkige bijfiguren en een plot dat 't opeens over een radicaal andere boeg gooit als de aanslagen in Madrid erbij worden gehaald. Nogal een mismatch tussen weltschmerz en ietwat geforceerd iets betekenisvols willen zeggen over de staat van de wereld.

Misschien iets teveel van het goede. Het lijkt wel alsof ze elk gaaf idee dat ze te binnen schoot erin hebben verwerkt. het maakt dat het boek een paar heel ongeloofwaardige wendingen neemt en mensen die een hekel hebben aan Deus Ex Machina komen nogal bedrogen uit. Toch is het precies de juiste afsluiting van de trilogie: explosief, onderhoudend beschreven en vol met creatieve ideeën.

Wat 'The Noonday Demon' (Andrew Solomon) voor depressie is, is 'Night Falls Fast' voor verschillende vormen van suïcide: een persoonlijk gekleurd, deels wetenschappelijk, stuk over getuigenverslagen van suïcidale mensen, hulpverleners en nabestaanden. Jamison wroet in anekdotes/tekstcitaten van onbekenden én bekende schrijvers die worstelen, of hebben geworsteld, met aspecten van deze ernstige problematiek.Een schatkamer aan mooie stukken tekst (poëzie, zelfmoordbrieven, literatuur, etc) om verschillende vormen van zelfverkozen levenseinde één coherent gezicht te geven.Elk individueel geval is anders, maar zo gerangschikt zie je doorheen de tijd parallellen, contrasten en nieuwe inzichten.

Goed feitelijk onderbouwd politiek pleidooi om zelfmoord te zien als maatschappelijk probleem waar instituties en gemeenschap een belangrijke rol spelen. Veel aandacht voor het absurde fenomeen van de Amerikaanse wapenwetgeving, maar bijvoorbeeld haar punten over de 'eigen schuld mentaliteit' naar geesteszieken zijn eveneens relevant in relatie tot politieke ontwikkelingen in ons eigen zorgsysteem. Tikkeltje teveel statistiekjes en opsommingen van feiten. Ook vond ik het iets te herhalend van toon om het als meesterwerk te bestempelen. Geen vrolijke lectuur voor in het zomerzonnetje. Wel een ontroerend beeld van dat er aan elk geval van zelfdoding een individueel mensenleven aan de (voor buitenstaanders) onbegrijpelijke daad voorafging.

Niet doorheen te komen door zijn lastige taalgebruik, onmogelijke zinnen en eindeloze verwijzingen naar andere werken. Ik kan begrijpen dat sommige mensen hier een stilistisch meesterwerk in zien maar aan mij is het niet besteed.

Zonder meer een knap opgezet narratief waarin tientallen jaren Amerikaanse geschiedenis (van de Vietnamprotesten tot de Occupy-beweging) samenkomen in die ene tragedie rond een afwezige moeder. Of hoe hoofdpersonage Samuel Andresen-Anderson onder ogen moet komen dat hij zijn eigen verleden niet zal kunnen begrijpen als hij blijft wegvluchten in z'n veilige digitale cocon van online gaming. Op aandringen van z'n uitgever neemt Samuel contact op met zijn weggelopen moeder, die inmiddels een internetbekendheid is geworden omdat ze een handje kiezels wierp naar een Republikeinse hardliner. 'The Nix' (2016) is een vernuftige postmoderne raamvertelling, waarin het concept van 'The Great American Novel' wordt geïroniseerd middels onverwachte perspectiefwisselingen en kluchtige terzijdes. In de hoofdrol de soort aimabel imperfecte, ietwat knullige underdogpersonages uit het werk van bijvoorbeeld John Irving of Jeffrey Eugenides. Ook aardig hoe het principe van een 'choose your own adventure' doorwerkt in thema's als vrije wil en keuzevrijheid tegenover de invloed van technologie en maatschappelijke zeden. Bij vlagen levert Hill meesterlijk proza, maar door zijn weids uitgesponnen ambities verliest het allemaal wat stoom. Het gevolg is dat 'The Nix' (2016) vaker gaat slepen dan nodig is.

Iets aan de combinatie Kazuo Ishiguro in combinatie met de titel Nocturnes: Five Stories of Music and Nightfall trok mijn aandacht. Zijn kale bluesy schrijfstijl verhalend over beginnende muzikanten, uit elkaar groeiende koppels en altijd weer de passieve goedzak die het leed van anderen beschouwt. Helaas zijn alleen 'Crooner' en 'Malvern Hills' de moeite waard. Lieve kleine verhaaltjes over beginnende muzikanten die hun eigen levensloop spiegelen aan die van oudere muzikanten met huwelijksperikelen. 'Come Rain or Come Shine' en 'Nocturne' zijn grappig bedoeld (hopelijk...). Die twee verhalen slaan de plank mis met onuitstaanbare hoofdpersonages en flauwe bijrollen in lach-of-ik-schiet slapstick. Het slotverhaal 'Cellists' is niet eens zo slecht, maar die had de pech dat ik de toon en schrijfstijl van meneer Ishiguro beu was. Dit is uiteindelijk meer prettig in het gehoor liggende liftmuziek dan dat het overdonderend strijkerswerk is.

Tussen een verdronken moeder en de wens om via lust en liefde naar geborgenheid toe te zwemmen. In 'Iets wat helpt' (2004) probeert tienermeisje Laura vat te krijgen op haar emoties wanneer haar moeder zelfmoord heeft gepleegd en haar vader vooral zelf weg probeert te komen van zijn eigen verdriet. Tijdens haar vaders talrijke vistochten doolt ze stuurloos rond, zoekend naar een basisgevoel van veiligheid. Vanuit het besef dat er niemand écht op haar wacht als ze thuiskomt. Daarnaast heeft ze verwarrende en tegenstrijdige gevoelens naar zowel mannen als vrouwen. Haar zwervende zoektocht brengt Laura in wrijvende liefdes- en vriendschapsrelaties, zelfs volwassenen hebben niet altijd door hoe kwetsbaar zij eigenlijk is. Mogelijk misbruik ligt steeds opnieuw op de loer. Het aardige aan 'Iets wat helpt' (2004) is dat Mona Høvring met haar kernachtige stijl dichtbij de overlap blijft tussen Laura's trauma en haar seksualiteit. Ze krijgt psychologisch cachet als een autonoom denkend iemand die zelf (schadelijke) verlangens probeert te stillen. Al is het werkje met haar 143 pagina's wel erg summier om verhoudingen met dorpsgenoten diepgang te geven.

In 'Noem Het Liefde' (2018) probeert een dertiger zijn leven richting te geven door een gepassioneerde liefdesrelatie aan te gaan met een tienervrouw. Daan Heerma van Voss neemt twee overbekende taboes (een groot leeftijdsverschil en een zweempje incest) mee in hoe de romance tussen Tomas en het meisje A. zich ontwikkelt, maar zonder daarbij de nadruk erop te leggen of het uit te vergroten. Met schetsen van de subtiele, impliciete machtsverschillen tussen de geliefden; met een nadruk op de alledaagsheid waarmee hun relatie turbulent begint, onderweg strubbelingen ondervindt en uiteindelijk weer uitdooft. Dit is geen taboeliefde maar een schets van hoe relatie- en koppelvorming bij zoveel mensen werkt: naarstig op zoek naar jezelf via die begeerde ander.

Toch is de roman allerminst een moralistisch lesje liefhebben voor een behoeftige lezer, want Heerma van Voss trekt zijn relatiegeschiedenis door naar een breder vraagstuk: welke plek hebben de romantische liefde, passie en koppelvorming bij verschillende generaties? Hoewel Tomas en het meisje A. meer wél met elkaar gemeen hebben dan niet (gezondheid, levenslust, twijfel over de toekomst), gaapt er een kloof tussen hen omdat de dertiger wéét dat hij op zoek is naar zichzelf, terwijl de tiener niet anders weet dan dat haar behoeftes meteen bevredigd moeten worden. Vanaf een afstand bezien twee uitdragers van oudere generaties, zijn bejaarde grootmoeder en een stervende jeugdvriend op de leeftijd van zijn gestorven ouders, hoe hun protegé zich nog steeds dieper in het zand graaft met zijn alles verzengde passie. Is de liefdesrelatie onbezorgde levenslust of vermijdingsdrang om niet te hoeven denken aan de toekomst? Waar wringen de vroegere idealen van vorige generaties met tegenwoordige vrijheden of nieuw ontstane beperkingen!?

Daan Heerma van Voss geeft verschillende generaties een eigen stem door ze in te bedden in zijn beschouwende proza. Hoe hij zijn dialogen kruidt met verwijzingen naar de manier van denken en spreken van de persoon die op dat moment aan het woord is. Hoe hij erotiek, intimiteit en seks beschrijft zonder dat het plat of ordinair wordt, maar het desalniettemin haarscherp verbeeldt hoe de verhoudingen zijn tussen Tomas en het meisje A. Hoe het een luchtige, speelse roman blijft en het uiteenspatten van de liefde niet tragischer maakt dan nodig. Ik vergeef het hem dat er een urgente spanningsboog mist en het best een tandje compacter had gekund, want het narratief wordt bij vlagen wat herhalend omdat het te snel duidelijk wordt waar thematiek en plot naartoe werken.

‘Noem Het Liefde' (2018) is een vertelling met een valse soort luchtigheid, waarin 'de romantische liefde' is als met de laarsjes door de modder lopen. Het zuigt en vertroebelt het zicht. Het zet aan tot pathetische handelingen om maar in het gevlij te komen bij die geïdealiseerde ander, terwijl er niks verhevens, altruïstisch of groots is aan die verliefdheidsgevoelens. Alleen hormonen die het mechanisme aansturen waarbij er geen grenzen of regels zijn voor het ene lichaam om zich te verliezen in het andere lichaam. Misschien bloedirritant als verwachtingen niet meer bij elkaar komen, maar personen desalniettemin blijven klitten omdat de relatie beëindigen ook weer zoiets is.

De dertiger snapt wat de tiener misschien nog moet leren, maar de generaties voor hem hebben ook niet helemaal ongelijk. Zoek in liefde of in relaties vooral géén medicijn tegen weltschmerz of richtingloosheid: het geeft sturing aan innerlijke driften. Maar wat valt er in de tegenwoordige tijd met elke liefdesmislukking (en dus niet met de liefde zelf) veel te leren over onszelf en de waarden die uiteindelijk belangrijk zijn in onze eigen levens. Een waardige aftocht is misschien het mooiste wat er is, hoe pijn dat soms doet.

Een gefictionaliseerde biografie over de Somalische renster Samia Yusuf Omar en haar pogingen om mee te kunnen doen aan de Olympische Spelen van 2012 in London. De urgente onderwerpkeuze (vluchtelingenproblematiek) en het sterke vrouwelijke hoofdpersonage hebben absoluut mijn sympathie, maar het werk laat geen passage onbenut om het tragische slachtofferschap van deze sportheldin te accentueren. Vooral de twee centraal gestelde metaforen - de zee als symbool voor mogelijke vrijheid; de geur als symbool voor kunnen ademen zonder kruitlucht- worden tot in den treure aangehaald. Zoals bij wel meer romans met het predikaat 'waargebeurd' komt het werk daarmee bij mij binnen als vals sentimenteel en goedkoop effectbejag. Voelen zul je, het nadenken is daarbij van minder belang.

Toch moet ik Giuseppe Catozzella nageven dat zijn naïeve werkje een prima introductie is tot een bijzondere sportheldin die 'de olympische gedachte' terug nieuw leven inblaast. Bezag ik de komst van een vluchtelingenteam tijdens deze Spelen zelf als een politiek correcte hype; door het verhaal van Samia wordt zo'n politiek beladen keuze van het Internationaal Olympisch Comité (IOC) voor mij begrijpelijker gemaakt. Tijdens de huidige Spelen, waarin vooral systematische doping en alcoholmisbruik de gemoederen bezighouden, is het slikken dat rigide landsgrenzen en gedetermineerd worden door herkomst, nog steeds onoverkoombare blokkades zijn voor sommige individuele sporters. Het oorspronkelijke Olympische ideaal - verbroedering tussen volkeren- zou eveneens de aanzet kunnen en moeten vormen om sporters op de kaart te zetten die niet de verworvenheden en kansen hebben van hun westerse collega's.

Knap hoe Andrew Solomon autobiografische reflecties op zijn eigen ziekteproces overtuigend weet in te zetten op een manier dat het zijn argumentatie in de algemene zin kracht bij weet te zetten. Zelf komt hij naar voren als iemand waarvan de buitenwereld in ieder geval nooit kan vermoeden hoe diep hij soms geplaagd wordt door innerlijke misère. Goede en leuke baan met de mogelijkheid tot het maken van veel wereldreizen. Veel betrokken vrienden en kennissen in een groot sociaal netwerk. Toch wordt hij onderhuids geplaagd door zwaarmoedige periodes van leegte en treurigheid, waarin de levenslust ontbreekt om simpelweg plezier te kunnen hebben in het bestaan.

Vanuit zijn bevoorrechte positie gaat de auteur continu op zoek naar verschillen tussen zijn eigen ervaringen en die van lotgenoten uit compleet verschillende lagen van de bevolking. Daarnaast laat hij zien hoe het cultureel en historisch veranderlijk is hoe losse verschijnselen gelabeld worden onder dominante ziektebeelden en welke psychische zorg patiënten vervolgens tot hun beschikking hebben. Depressie is noch Westerse welvaartsziekte, noch gekoppeld aan zware levens. Het ziektebeeld onttrekt zich aan de logica van wat er ogenschijnlijk wel of niet tot zwaarmoedigheid zou kunnen leiden. In alles is 'The Noonday Demon' dan ook een pleidooi om het volstrekt persoonlijke van de totaal verschillende uitingsvormen openlijk bespreekbaar te maken in plaats van te blijven hangen in mythes en foute veronderstellingen.

Geestige uitwerking van het idee dat een vertellende instantie in een roman de vrijheid heeft om te laten gebeuren wat hij wil dat er gebeurt. Ook hier heb ik het idee dat ik veel van de satirische lagen mis omdat ik te weinig ingelezen ben in de politieke en maatschappelijke situatie.

Hoe krijg je vampiers nog eng in een tijd dat ze kapot geparodieerd en uitgemolken zijn? Wat Joe Hill hier zeer amusant doet is dat hij terug lijkt te gaan naar wat de originele Dracula zo goed maakte. In de oorspronkelijke roman was het niet de charismatische metroseksuele verleider, maar het was eerder een beestachtig seksueel monster dat de onschuld uit zijn vrouwelijke slachtoffers zoog. Hij riep associaties op met seksuele losbandigheid en 'onschuldige vrouwen' meenemen naar een schaduwwereld buiten de maatschappelijke orde.

In deze versie hebben de vampier en zijn hulpje wederom die seksuele connotaties. Daarbij is het hulpje een geestelijk beperkte figuur die zijn eigen seksuele frustraties botviert door moeders te verkrachten en te vermoorden. De vampier is zelf meer een conservatieve leiderfiguur die een star wereldbeeld heeft van vrouwenhaat en machismo. Hij meent dat zijn vrouwelijke slachtoffers hoeren zijn en dat hij daarom carte blanche heeft om hun kinderen mee te nemen naar zijn paradijselijke fantasiewereld. Wat hem eng maakt is dat hij menselijke imperfecties weigert te accepteren en daarbij een extreem hardvochtig oordeel heeft over de vrouwen die hij veroordeelt. Zijn vampirisme is extreem doorgevoerd conservatief denken.