Yves Petry is behalve een begenadigd stillist ook een schrijver die een banaal onderwerp als kannibalisme naar een hoger plan trekt. Hij geeft er namelijk een onverwachte draai aan waarmee de aard en functie van literatuur ter discussie worden gesteld. Die aanpak is prijzenswaardig en zet zeker tot denken aan, maar het zijn helaas kleine fonkelingen in een roman die nodeloos door sleept met filosofische uiteenzettingen of psychologiseren van zijn personages. En juist door zijn ingewikkelde constructie kon ik niet helemaal vat krijgen op wat ze bewoog om hun aparte keuzes te maken. Misschien ben ik wel een eenvoudig lezer die van zo'n horror-verhaal lekker wil smullen van de walgelijkheden.

Zonnig Curaçao universeel toneel scharrelende onderklasse

Vanuit het perspectief van een onderwijzende geestelijke - zelf gekleurd, in een blank mannenbolwerk- beschrijft Brijs zonnige romantiek en duistere schaduwzijde van het Curaçaose eilandschoon. Centraal staat de omgang van broeder Daniel met vader en zoon Tromp: kleine ondernemers die, met een klassieke Dodge Matador, proberen te overleven aan de armoedegrens. Vader Roy probeert het imago van een onverbeterlijke womanizer uit te dragen, zich daarbij schofterig gedragend naar zijn partner Myrna. Zoon Max is juist een gedreven, harde werker die zijn gebrekkige sociale positie achter zich probeert te laten, maar die bekneld wordt door de financiële ruïnes van zijn vader.

Terugkerend thema in Brijs' werk is hoe het kerkelijke invloed probeert te krijgen op het wereldse leven; hier verbeeld met een personage uit het postkoloniale seminarie van missionarissen met de stichtingsdrang om onderwijs en armoedebestrijding te faciliteren. De interne verteller, broeder Daniel, is geboren en getogen op het eiland, terwijl hij tegelijkertijd vervreemd is geraakt van culturele gebruiken als omgang met status, verheerlijken van buitenvrouwen, malafide piramidespelen en het ontwijken van huwelijkse verplichtingen. Deze geestelijke kan alleen inspringen met zijn autoriteitspositie om her en der de familie Tromp op andere gedachten te brengen.

Meestal zijn goedbedoelde adviezen van de geestelijke echter een druppel op de gloeiende plaat tegenover politieke en maatschappelijke omwentelingen op het eiland. Het kolonialisme komt definitief ten einde, waarbij nieuwe politieke bewegingen, soms met geweld en dwang, proberen invloed af te dwingen onder de gemeenschap. Corruptie en slecht functionerende instituties creëren een breedgedragen wantrouwen naar autoriteit en gezag. Op de ruïnes van armoede en wetteloosheid ontstaat een crimineel netwerk van cocaïnesmokkel, dat uiteindelijk alle facetten van het maatschappelijke leven gaat beïnvloeden. Daarnaast spelen omgevingsfactoren als opvoeding en eigen individuele keuzes een niet te onderschatten rol in de tragische levensloop waarbinnen armoede in stand gehouden kan worden. Religie kan voor de familie Tromp niet meer doen dan houvast bieden in moeilijke tijden.

Met een mengeling van spreektaal (papiamento, gebroken engels) en volkse dialogen zet Brijs de eigenheid neer van een dynamische gemeenschap met eigen wetten en regels. Daarbij weet hij wonderwel voorbij stereotypen en karikaturen te komen door zijn personages nooit in de hoek van slachtoffers te duwen. Hoewel zij beïnvloed zijn door maatschappelijke ontwikkelingen, is het nooit een eenduidige verklaring voor ronduit stuitende beslissingen of inschattingsfouten. Etniciteit of huidskleur zijn ondergeschikt aan de universele feilbaarheid van mensen die moeten dealen met teleurstellingen, gefnuikte verlangens en onmogelijkheden. Het specifieke van eigen wetten en regels op zonnig Curaçao is een podium voor de universele menselijke conditie van armoedig leven aan de onderklasse.

Toch is 'Maan en Zon' compositorisch niet helemaal geslaagd. De opzet is dat broeder Daniel 2001 op een beslissend telefoontje wacht van Max, onderwijl reflecterend op vijftig jaar aan herinneringen die hij met de familie Tromp heeft. Weemoedige herinneringen meanderen loom en sfeervol voort, terwijl te geforceerd een spanning opgewekt wordt door te hinten naar tragiek in de tegenwoordige tijd. Nergens komen toen en nu effectief bij elkaar. Zij blijven gescheiden als een artificiële, ongeloofwaardige breuk om tot een explosief slotstuk te komen. De heftigheid van diezelfde climax wordt onvoldoende uitgewerkt in een opbouw die teveel belangrijke aspecten onderbelicht laat.

Wat mij het meest fascineert aan Madame Bovary is hoe Flaubert haar beschrijft als enerzijds een innemende en begeerlijke vrouw, maar haar anderzijds ook weer brengt als een buitengewoon pathetische figuur. Het sublieme gebruik van ironie maakt dat je als lezer ook continu verschuift in positie in wat je van deze jongedame en haar gedragingen vindt. Daar komt nog eens bij dat stijl en inhoud naadloos in elkaar gevlochten zijn, waarbij de eindeloze uiteenzettingen van schijnbaar niets ook weer een extra lading krijgen omdat het monotone schril afsteekt tegenover de illusionaire wereld waar Emma met haar hoofd is. Het kan niet anders dan dat veel latere schrijvers schatplichtig zijn aan de manier waarop Flaubert vorm en inhoud gebruikte om de taal mee te construeren.

Ik heb er spijt van dat ik vroeger niet beter op heb gelet bij Frans, want wat had ik deze roman toch graag in zijn oorspronkelijke taal willen lezen! Gelukkig doet de vertaling die ik heb gelezen enigszins recht aan het bombastische taalgebruik van Flaubert.

Verbazingwekkend leuk hoe hij zichzelf en zijn publieke imago te kakken zet. Je hoort de geroyeerde strafpleiter zelf terugkomen in de schiterend geschreven dialogen met Benjamin Mendel. Al kan hij de spanning niet het hele boek vasthouden. Het heeft iets teveel plotlijnen die echt helemaal nergens op slaan of die onbevredigend worden afgerond. Toch zal ik een eventueel vervolg zeker niet overslaan.

Hoe er een hele mythologie is ontstaan rond dat kleine stukje mannenlichaam. In deze tragikomische Catalaanse roman 'De Omvang van de Ramp' (1989) krijgt trompettist en notoir rokkenjager Ramon-Maria zijn geslachtsdeel niet omhoog als hij net een begeerde operadiva heeft geschaakt. In de grappigste passage beschrijft Quim Monzó (vol bombast en opgeklopte emotie) hoe een hemelschreiend noodlot neerdaalt op zijn impotente hoofdpersoon. Er zijn niet genoeg hyperbolen om de karikaturale pathetiek te omschrijven van mannelijkheid en man-zijn in traditionele zin: als iets wat valt af te meten aan bedprestaties en competitiedrift. Waar een begripvolle, empathische en sussende vrouwenblik als een vernederende dolksteek binnenkomt, omdat het liefdesspel niet meer volgens de regels gespeeld wordt. Ramon-Maria roept de duivel aan en de ochtend erop gaat het bloed weer stromen. Maar nu zit hij opgescheept met een erectie die niet meer weggaat én die ook nog de aankondiging blijkt van een (fictieve) terminale ziekte. Nog meer pathetiek, nog meer opgeklopte emotie over een man die zijn plek in de wereld verliest.

'De Omvang van de Ramp' (1989) voelt een beetje als een Brusselmans waar tragiek en klucht zo dicht bij elkaar liggen, dat nooit duidelijk wordt welke emotie Monzó probeert op te roepen. Het stijlmiddel van de hyperbolische, bombastische overdrijving wordt te snel een vermoeiende herhaling van zetten. Het helpt ook niet dat het perspectief sluipenderwijs verplaatst wordt van Ramon-Maria's existentiële penisproblemen naar de eerste seksuele ontmoetingen die stiefdochter Anna-Francesca heeft met het andere geslacht. Al vind ik het een aardige vondst dat deze twee personages, die overduidelijk veel invloed op elkaars leven hebben, geen directe interactie hebben. Ook seksueel zijn ze elkaars gelijken én tegengestelden: hij draagt de eenzame consequenties van zijn impulsen als mannetjesjager, terwijl zij moet leren wie ze tot haar lichaam wil toelaten en wie niet. En hoewel puberkenau Anna-Francesca alles wil loslaten wat doet denken aan Ramon-Maria, staat ze dichterbij diens karikaturale mannenidealen dan ze zelf denkt. Het is jammer dat het spanningsveld tussen stiefvader/stiefdochter meer narratieve slimmigheid blijft dan geloofwaardige karakterpsychologie. Hun conflict dooft als een nachtkaarsje in een onsubtiele en voorspelbare finale.

Ik vond het wel een leuke bundel waarin al een beetje de contouren te zien zijn van de stijl en de thema´s die hij in later werk zou gaan behandelen. Wel een groot verschil in niveau tussen de verhalen.

Oeverloos geleuter in een policier die kunstig wegblijft bij elke vorm van spanning of intrige. Of zoals de zoektocht van boswachter Gherardini weinig meer oplevert dan ellenlange dialogen over dorpsroddel, de vleesrecepten van trattoria 'De Benito' of de onwettige verkoop van het Scheve Huis. Ergens op de achtergrond spelen nog een ecologische ramp en een corrupte patjepeeër die migranten uitbuit, maar zelfs deze verwikkelingen kabbelen maar een beetje voort. 'De Buizerd' (2011) volgt de Baantjer-formule van een detectiveverhaal waarin de sfeerschets en kleurrijke ooggetuigen belangrijker zijn dan enige vorm van inventiviteit. Ook veel plotexpositie om steeds de losse eindjes weer bij elkaar te knopen. Het helpt ook niet dat boswachter Gherardini als een archetypische boekenspeurder weinig eigen persoonlijkheid heeft. De auteurs lijken zelf verliefd op deze stoïcijnse, rechtvaardige einzelgänger en zijn quasi-pretentieuze gesomber over hoe menselijke verdorvenheid natuurschoon kapotmaakt. Het wordt nog clichématiger als deze 'stoere alfaman' zich op een vervelende manier opdringt aan studente Francesca. Een running gag in het verhaal is dat hij haar steeds opnieuw afkapt met het zinnetje: 'Het is een lang en ingewikkeld verhaal.' Dit zegt wel wat over de verhoudingen.

Chileense poëet Pablo Neruda (1904-1973) is ooit getrouwd geweest met een Nederlandse vrouw en had met haar een dochtertje met waterhoofdje. Deze Malva is in de letterlijke zin tot niet-relevante punt komma, een terzijde, gemaakt in biografieën en geschiedenisvertellingen. Hoe kan het dat het publieke imago van Pablo Neruda – symbolisch icoon der beschermer van de vertrapten en onderdrukten- mijlenver afstaat van zijn schandalige afwezigheid in het leven van zijn gehandicapte dochtertje!?

Met een enthousiast makende taalvirtuositeit maakt Hagar Peeters van de voormalige puntkomma een krachtige stem die door tijd, plaats en ruimte heen beziet hoe haar vader zich creatief én seksueel laaft aan vrouwelijke muzen in zijn leven. Tegelijkertijd vormt het postmoderne narratief óók een persoonlijke herinnering van de auteur zelf, waarin de biografische kanttekening bij Neruda dichtbij haar eigen verleden van een afwezige vader blijkt te komen. Hartstochtelijk strak geconstrueerd vormexperiment, over vroegere muzen als onbereikbare vrouwen en tegenwoordige muzen als slachtoffers van seksisme en verdrukking.

De roman die haast had

Twee traumatische gebeurtenissen vormen een onschuldige jongen tot een apathische figuur, die een bijzondere verhouding ontwikkelt met het verstrijken van de tijd. Voor zijn omgeving is deze Leon een gebalanceerde persoonlijkheid: liefdevol in zijn persoonlijke contact met comateus geraakte Elsie; stipt en punctueel in zijn baan als schoolconciërge; makkelijk in de omgang met zijn beste vriend Bertrand. Onder die solide ogende façade van meegaandheid en sociaal wenselijk gedrag, daar schuilt de lethargie van iemand die met alle winden mee waait om geen verantwoordelijkheid te hoeven dragen voor de eigen levensloop. Over de eenzaamheid van het eigen levenslot dragen in een wereld waarin de buitenwereld geen weet heeft van hoe het beladen verleden door blijft echoën in het heden.

Vantoortelboom toont zich prijzenswaardig divers door na twee sfeervolle streekromans een andere stijl en sfeer aan te slaan: loepzuiver, zakelijk proza, met weinig meer tierelantijntjes dan spaarzame dialogen en een ragfijn spel met subjectief gekleurd tijdsverloop. Tegelijkertijd leidt dezelfde nadruk op functionaliteit tot vlakke, oninteressante beschrijvingen van de dynamiek tussen het hoofdpersonage met de belangrijke bijfiguren. Teveel blijft in het ongewisse. Vooral omdat het het vraagstuk aansnijdt of Leon gevormd wordt door de tijd of dat hij zelf de tijd vormgeeft. Dat aspect wordt vervolgens zo overdreven weergegeven, met opzichtige metaforiek rond thema's als tijd, vergankelijkheid en schuld, dat het willen zijn van een betekenisvol werk de overhand krijgt op het uitdiepen van intermenselijke relaties. Het leidt tot een roman met een onafgewerkt hoofdpersonage in een overgeconstrueerde persoonlijke queeste.

Ik ben iets langer met het boek bezig geweest dan ik had gewild, maar het heeft uiteindelijk toch een indruk op me achter gelaten. Alan Sillitoe is een meester in het neerzetten van subtiliteiten in de karakters. Ze zijn onvolmaakt en feilbaar maar bovenal aimabel in hun menselijkheid. De hoofdpersoon Burton is en blijft een verschrikkelijk moeilijk mens, maar zodra je onder zijn schild komt zie je iemand met een hart voor zijn familie. In de laatste hoofdstukken volgen we de laatste stuiptrekkingen van de familie en hoe zij voortleven met hun herinnering aan de man. Het boek is misschien wat traag en er gebeurt niet zoveel, maar het weet wel degelijk ongenadig te ontroeren en liefde te creëren voor de betrokken fictieve karakters.

Interessante kennismaking met leven en werk van Anton de Kom. Het is zo geschreven dat zijn helingsproces in een gesticht fungeert als een manier waarop zowel het personage zelf als de lezer kennis leert maken met zijn roemrijke verleden. Toch bleef bij mij het gevoel dat het wat aan de oppervlakte blijft hangen en dat er meer uitgehaald had kunnen worden. Veel belangrijke momenten uit zijn leven passeren de revue, maar krijgen binnen de gekozen verhaalconstructie niet helemaal de aandacht die zij wellicht verdienen.

Het voelt hier en daar ietwat geforceerd door wel erg gekunstelde plotwendingen, maar in de essentie is het een hele sterke debuutroman. Mooie mijmering over verlies van het vroeger en de eenzaamheid van het gevoel.

Het is dat de rum rijkelijk vloeit en troosteloze mannen op het strand bij elkaar kruipen om samen piratenliederen te zingen. Want voor een geschiedenisroman over een iconische boekanier bevat 'The Man Who Saved Henry Morgan' (2015) weinig scheepvaartromantiek. De roman speelt zich voornamelijk af rond het Jamaicaanse Port Royal, als een plek waar de gehele economie wordt gedreven door de vele plundertochten op Spaanse nederzettingen. In het havenkwartier zijn de tijdingen van overschot en schaarste voelbaar als plaatselijke cafébazen en prostituees hun marktwaarde bepalen aan de hand van het humeur van hun clientèle. Benny Wand zwerft er met zijn schaakbord door de straten op zoek naar betalende tegenstanders. Tot Benny's eigen verbazing maakt zijn schaakzwendeltje hem tot vaste sparringpartner van Henry Morgan, die verlegen zit om een waardige tegenstander. Voor de scheepskapitein zijn hun nachtenlange schaakpartijen een manier om zijn eigen schuldgevoelens te bezweren. Maar deze gelegenheidsvriendschap blijkt grillig als Morgan's positie in gevaar komt en hij weinig loyaal is naar ondergeschikten.

'The Man Who Saved Henry Morgan' (2015) is een aardige schelmenroman over klassenverschillen, privileges en ontmenselijkende kapitalistische mechanismen. Over de hypocrisie waarmee de Engelse Kroon enerzijds profiteerde van de dukaten die Henry Morgan binnensleepte, maar anderzijds op hem neerkeken als een ordinaire schobbejak zonder raffinement. Tegenover de roemruchte kapitein is ik-verteller Benny Wand een innemende underdog, die op jonge leeftijd moest leren om rijkeren in te palmen om zelf te overleven. Hij kan niet lezen of schrijven, maar heeft zelf geleerd hoe het schaakspel naar zijn hand te zetten. Anders dan Henry Morgan heeft Benny Wand veel te verliezen als een schaakmatch niet verloopt naar wens van zijn gastheer. Toch is het een serieus minpunt aan deze roman dat het spel van privileges beperkt blijft tot klassenverhoudingen tussen witte personages. Robert Hough laat zich weinig vleiend uit over de kolonialistische praktijken van de Engelsen, maar tegelijkertijd fungeren tot slaaf gemaakten en indianen vooral als decorstukken om een omgevingssfeer te creëren of om wreedheden te accentueren. Als er een fictieve figuur als Benny Wand verzonnen kon worden om de dualiteit van Henry Morgan mee te verbeelden, dan snap ik niet waarom bijvoorbeeld het perspectief van de Marrons schittert door afwezigheid.

Alan Warner is zo'n nieuwe schrijver die ik zeker in de gaten wil gaan houden. Met The man who walks heeft hij een van de meest originele boeken geschreven die ik ooit heb gelezen. Het draait allemaal om een neef die achter zijn illustere oom trekt om geld van hem afhandig te maken, onderwijl ontmoet hij diverse weirdo's uit alle lagen van de Schotse bevolking. Zijn reis is bijna religieus of mythisch in hoe het opgeklopt wordt door de schrijver. Des te grappiger is het dat de werkelijke gebeurtenissen eigenlijk nogal banaal zijn. De humor is echt weergaloos krankzinnig, met als absolute hoogtepunt anale seks,een ei, een erectie die niet komt en een mierennest. Ik had wel grote moeite om erdoorheen te komen door een wat ongebruikelijk Schots-Engels. Daarbij wist het boek me nergens echt te raken. Ik hoop dan ook dat Warner in andere boeken meer ruimte laat voor het gevoel boven zijn absurdisme. Maar dit is zeker een klein literair pareltje voor mensen die de Engelstalige literatuur graag lezen.

Het briljante concept -rationele journaliste heeft spirituele ervaring- wordt helaas niet helemaal ten volle benut en blijkt vooral te pretentieus voor het schrijvende collectief.

Van de schrijver die aan de basis stond voor ''Let the right one in''. De stijl is terug te herkennen in het gevoel van warmte tussen de personages en schoonheid in de sfeerbeschrijvingen; anderzijds wordt de idylle soms plotsklaps doorbroken met gruwelijkheden. Het eerste deel, waarin de bovennatuurlijk elementen nog een ondergeschikte rol hebben, is wat mij betreft het beste van het boek. De psyche van de hoofdpersoon wordt ook voor de lezer bijna tastbaar. In het tweede deel wordt er iets te geforceerd omgesprongen met flashbacks en actievolle momenten die beiden weinig toevoegen aan het algehele verhaal. Wel weer een goed punt is dat de mystiek van de gebeurtenissen wordt bewaard. Verwacht geen hapklare uitleg over wie of wat ''het zeewezen'' uit de titel voorstelt. Uiteindelijk heb je wel enig idee, maar het blijft bij een vaag concept en is geenszins sluitend. Voor mij vergroot dat ongrijpbare ook weer het enge van de macht die hij representeert.

Teleurstellend. Als what if...? is het te oppervlakkig, als rasechte thriller is het teveel aan cliches gebonden. De onthulling is bovendien nietszeggend en helemaal niet zo boeiend.

Mooi beeld van een zogenaamde omgekeerde integratie, oftewel een Nederlander die onderdeel wil worden van de Marrokaanse cultuur i.p.v. omgekeerd. Leuk beschreven. Grappig. Veel oog voor de (vele) misstanden en vormen van hypocrisie. Maar het blijft wel erg oppervlakkig allemaal, soms had er echt ingezoomd mogen worden op bepaalde zaken.

De novelle uit de titel (The Martini Shot) is verreweg het slechtste van de hele bundel: tergend trage opbouw over de productieperikelen rond een politieserie. Ergens zit er het obligate moordmysterie in verweven, maar het verzandt in oeverloze gesprekken over filmtechnieken en de hiërarchie in de seriewereld. 'Get Shorty' in the Netflix era. Dan komt Pelecanos beter uit de verf met zijn korte verhalen, waarin hij snel en doeltreffend tot koortsige nachtmerrie-scenario's komt. Misgelopen drugsdeals. Uit de gratie gevallen verklikkers. Een broeierige mengelmoes van culturen, stijlen en verschillende groepjes. Soms clasht het. Soms vinden verschillende etniciteiten elkaar in gemeenschappelijke vijanden of idealen om te verwezenlijken.

Meestal speelt het zich af in omgeving van Washington DC, maar voor de verandering maakt de auteur uitstapjes naar Brazilië en naar het Amerika van de jaren dertig. Een ander verhaal fungeert als voorgeschiedenis op zijn nieuwe karakter: Spero Lucas. Op zichzelf leuke verhaaltjes die aan de kern raken van waarom ik Pelecanos ooit ben gaan waarderen: het simpele taalgebruik waarmee hij met straattaal, levendige dialogen en pop culture verwijzingen recente tijdsperiodes tot leven brengt, Toch voelt het te vaak als luchtige spielerei waarmee de cult-schrijver naar nieuwe settings en sfeerbeelden zoekt. Nergens wordt het diepgaand. Dit verzamelde niemendalletje roept de verdenking op zich dat bij publicatie de naamsbekendheid van de auteur zwaarder woog dan de kwaliteit van de verhalen.

De duivel schept als God verdwijnt

Het is de duivelskunstenaar Mikhail Bulgakov die met ‘The Master and Margarita' zelf een pact sluit met zijn lezer: laat de eigen verwachtingen los, maar wees welkom in het spiegelpaleis van de literaire verbeelding. Een plek waar duivelse scheppers het bekende en het vertrouwde afbreken, terwijl ze nieuwe werelden scheppen die mogelijk voortleven na hun tragische verscheiden. Het resultaat is een plagerige genrevermenging waarmee de Rus smaken en stijlen laat botsen tot er iets nieuws uit tevoorschijn komt. Zo weet de roman tegelijk een geschiedvertelling, een gotisch horrorspektakel, een sentimentele liefdesgeschiedenis, een kluchtige satire én een (auto-) biografie te zijn. Het voelt willekeurig en arbitrair, maar onder de speelse façade van de waanzin zit een perfectionistisch geconstrueerd stuk ambachtswerk.

Tussen de regels door is het een roman over het schrijven van een roman. Meer specifiek: over het scheppen van fictie – het ondermijnende, het speelse verzet, het vrije denken - tegen het licht van een bijzonder grimmige historische context als het staatscommunisme onder Joseph Stalin. Toen censuurpraktijken van onwelgevallige thematiek nog het mildere kwaad was tegenover de politieke moorden en de mensonterende strafkampen. De romanticus in mij geniet van het beeld van een pesterige meesterschrijver die zijn werk niet gepubliceerd kreeg. In het geniep bleef hij werken aan de ultieme zwanenzang waarmee hij het totalitaire regime ooit een laatste hak zou zetten. Maar bovenal is het intens beklijvend proza waarin wrange ironie, hilariteit en onverwachte ontroering bij elkaar komen.

Game of Meccan Thrones

Hartstochtelijk geschreven pleidooi om de fysieke stad Mekka te demystificeren als het onwrikbare epicentrum van de islam. Liberale theoloog/geschiedkundige Ziauddin Sardar duikt in het rijke verleden van machtswisselingen, politieke invloeden van buitenaf en beslissende momenten waarop het islamitische geloof vorm kreeg. Beeldend beschreven met het oog voor detail en de welkome humoristische knipoog van een enthousiasmerende historicus. Geschiedenis is op zijn interessantst als het de shakespeareaanse duisternis weerspiegelt van kleurrijke historische figuren en hun vaak gewelddadige machtsblokken. Het werk is dan ook een schatkamer aan verwijzingen naar bekende iconische figuren (profeet Mohammed, Salahedinne) maar evengoed naar zoveel andere historische namen die -in meer of mindere mate- de loop van de Mekkaanse geschiedenis hebben bepaald. Het bloed heeft rijkelijk gevloeid in de straten van Mekka.

Suspense volle blockbuster, gesteund door gedegen research en feitenkennis: met contrasterende of elkaar aanvullende getuigenverslagen, vele verwijzingen naar historische teksten, of meer hedendaagse historische inzichten. Daarmee schetst Sardar een prozaisch, levendig beeld van de schaduwzijde van een symbolische stad, die zo diep ingebed is in de collectieve verbeelding van de wereldwijde islamitische geloofsgemeenschap (de Ummah). Sardar weet steeds interessante nieuwe invalshoeken te vinden als het teveel een opsomming dreigt te worden van wie er wie vermoordde in welk jaartal. Over bedoeïenenstammen die een rijke geschiedenis hebben van het overvallen van hordes pelgrims. Over fundamentalistische takken van de islam die eigenlijk al vanaf het prille begin hun macht proberen op te leggen aan de gevestigde orde. Over sultans, sharifs, emirs en andere leiders die decadente gebouwen ontwierpen om een blijvend stempel op de geschiedenis te drukken. Over Europeaanse spionnen die infiltreren in Mekka om hun oriëntaalse fantasieën te toetsen aan de werkelijkheid.

Sardars' rijke geschiedenisles is hoogst politiek actueel. De onaanraakbare heiligheid van Mekka leidt tot een fiat voor tegenwoordige machtshebbers - de Saudi - om de stad te monopoliseren in een vreemde mengeling van kapitalistische exploitatie met wahabitische islam. Historische plekken worden weggevaagd voor sterresorts en publieke voorzieningen. Andere geloofstakken worden gediscrimineerd, buitengesloten en weggehouden bij de werkelijke machtsvelden (overigens óók een terugkerende traditie in de geschiedenis) Tegelijkertijd leiden gebrekkige infrastructuur en mismanagement tot levensgevaarlijke situaties voor de overdaad aan moderne pelgrims die de plek jaarlijks bezoeken. Een jaar na verschijnen van dit boek stierven er bijvoorbeeld meer dan 700 hadji door vertrapping en instortende bouwwerken. Ook in het moderne Mekka is weinig heilig.

Punt van kritiek is dat Ziauddin Sardar blijft benadrukken dat hij nog steeds een rol weggelegd ziet voor de islam in het moderne leven, terwijl het boek weinig aanleiding geeft om vertrouwen te hebben in systemen die rond islamitisch gedachtegoed gebouwd zijn. Mekka zelf lijkt in ieder geval heen en weer geslingerd te zijn tussen xenofobe, agressieve, buiten sluitende en koloniale machtsblokken vanuit de islamitische wereld. De islam kwam tot leven na machtsblokken tegen de heersende polytheïstische machten, maar echt veel vreedzamer en toleranter is (voornamelijk) de Arabische wereld er niet op geworden. Wellicht dat je deze geschiedenis over Mekka moet lezen tegen de context van zijn eerder gepubliceerde werk, want zo op zichzelf is het een weinig hoopgevend stemmend relaas over islam door heden en verleden van de mensheid.

Bij nader inzien ga ik toch omhoog met mijn stem. Het heeft een moeilijk te doorgronden poëtische schoonheid in hoe het plattelandsleven in afwachting van de op handen zijnde verwoesting, weergeeft. De meeste werken gaan over de tragiek van de oorlog zelf, maar hier wordt zeer treffend een artistieke inpressie gegeven van de sfeervolle momenten die eraan vooraf gingen. Letterlijk de stilte voor de storm. Zo komt de uiteindelijke algehele destructie nog pijnlijker aan als iets wat alle mogelijke verbeelding te boven gaat.

Ik durf het bijna niet toe te geven gezien de hoge scores, maar het werk deed me niet zoveel. Misschien moet ik het in de verre toekomst eens gaan herlezen in de hoop dat ik dan wat meer in de flow van het gedicht kom te zitten. Voor nu slechts 3*

Amusant hoe Pablo Tusset met de regels van de detective speelt om een verhaal te vertellen over een luie figuur die nieuwe levensinzichten krijgt. Hij trekt verschillende registers open om het verhaal mee vorm te geven. Van onzinnig geleuter in de dialogen à la Tarantino tot een soort esoterisch raadseltje à la Umberto Eco. En dat allemaal met een goed gevoel voor humor, hoewel het bij vlagen ook wel weer te schijtlollig wordt. Echt bijzonder is het allemaal niet, maar het leest lekker weg.

Ik vond het een erg deprimerend boek in hoe het beschrijft dat je soms dingen kwijt raakt bij het ouder worden. Dat is bij mij een fundamentele angst, ook al ben ik op een leeftijd dat ik zou moeten genieten van het jong zijn. Door die gevoelens hield ik een enorm rotgevoel eraan over.

Onvermijdelijke confrontaties. In de broeierige milieuschets 'Mensen Naast Het Leven' (1937) likken verschillende Berlijnse randfiguren hun wonden. Het Duitse volk probeert mentaal en fysiek te herstellen van de Eerste Wereldoorlog, terwijl een diepe recessie en hoge werkloosheidscijfers de perfecte voedingsbodem vormen voor ressentiment. Collectief chagrijn richting grote standen- en klassenverschillen. Opkomend antisemitisme en gewelddadige knokploegen. Niet dat de oudere clochard Fundholz de energie en denkkracht heeft om zich over zulke kwesties te buigen. Samen met zijn verstandelijk beperkte protegé Tonnetje gaat hij op dagelijkse zoektochten naar voeding, comfort en veiligheid. Zo bemoeit Fundholz zich niet met de criminele aspiraties van de werkloze Grissman. En de oude bedelaar zal zeker niks zeggen als de blinde oorlogsveteraan Sonnenberg zijn eigen frustraties botviert op zijn jonge vrouw Elsi. Het is immers eten of gegeten worden in deze wankele economie.

De Joodse auteur Ulrich Boschwitz beschrijft deze dagelijkse beslommeringen in 'Mensen Naast Het Leven' (1937) met een komische noot. Op momenten heb ik smakelijk gelachen om absurdistische passages, zoals een terzijde waarin een opgefokte complotdenker zichzelf steeds kwader maakt als hij een antisemitisch betoog afsteekt tegen de verstandelijke beperkte Tonnetje. Niet wetende dat zijn gesprekspartner er niks van begrijpt. Tonnetje glimlacht alleen terug omdat hij dat altijd doet. Voor mij zit de kracht van Boschwitz hem in zulke vileine observaties over opgefokte mannetjes die hun eigen tekortkomingen proberen te verdoezelen met hun agressie. Tegelijkertijd kluchtig en hilarisch maar óók diep triest. In die zin weet Boschwitz ook een zekere empathie op te brengen naar onvolmaakte klungelaars als Fundholz, Tonnetje, Grissman, Sonnenberg en de vele andere wonderlijke personages die hij opvoert.

De enige hoop die aan de horizon gloort is het bruine Café 'De Vrolijke Jager', waar het bier rijkelijk vloeit en luide pianomuziek mensen op de dansvloer krijgt. Een georganiseerde groep pooiers doet zich voor als een zangvereniging voor respectabele zakenlui. De getraumatiseerde mevrouw Fliebusch ligt onderuitgezakt op een tafeltje in afwachting op de terugkeer van haar overleden echtgenoot. De dichtende pooier 'Mooie Wilhelm' neemt de rijkeluisescorte Minchen Lindner mee op sleeptouw in dit wonderlijke microkosmos vol tegenstrijdigheden. En 't lukt de slinkse amateurcrimineel Grissman eindelijk om Elsi weg te krijgen bij Sonnenberg. De blinde oorlogsveteraan maakt zich steeds kwader dat hij zelf niet eens kan zien wat deze jonge, niet-gehandicapte rivaal allemaal uitspookt met zijn eega. Deze explosieve situatie biedt voor clochard Fundholz een uitgelezen kans om voor Sonnenberg te beschrijven wat er allemaal gebeurt. Hij ziet dat diens sluimerende frustraties steeds gevaarlijker worden. Maar niet ingrijpen levert Fundholz ten minste nog extra schnaps op!

Met 'Mensen Naast Het Leven' (1937) schreef Ulrich Boschwitz een heerlijke bitterzoete tragedie over gevoelens van onmacht en opportunisme. Ik vind 't wat flauw om een werk uit '37 neer te zetten als spiegel voor onze eigen tijd, maar de parallellen met eigentijdse dilemma's - zoals populisme, nepnieuws, polarisering, etc - zijn frappant te noemen. Maar misschien weet Boschwitz met z'n geestige observaties ook gewoon te raken aan tendensen die eigenlijk van alle tijden zijn. Wanneer economische malaise mensen terugbrengt tot hun meest basale behoeftes, dan gaat men frustraties op elkaar afreageren. Op grote maatschappelijke problemen kan immers minder invloed worden uitgeoefend dan op kleinzielige afrekeningen in de privésfeer. Zonder vergezichten telt alleen eigenbelang.

Mijn eerste boek van Hafid Bouazza laat geen overweldigende indruk achter. Het is zo'n werk waarbij je óf in de flow zit óf het idee hebt dat je buitengesloten wordt. Ik werd hier intellectueel noch qua gevoel door gestimuleerd. Voor mij is het eerder pretentieus moeilijk doen dan een aangrijpend spel met de taal. Misschien moet ik het nog eens herlezen met een andere mindset, maar bij deze eerste lezing vond ik het voornamelijk een ergerniswekkende opsomming van moeilijke woorden en idiote associaties. En dan staat het ook nog eens vol met ranzige beschrijvingen van seksuele handelingen.

Een generatieroman in de geest van vroege John Irving-titels als 'The World according to Garp' (1978) en 'A Prayer for Owen Meany' (1989). Liefde en ongedwongen seksualiteit kennen geen taboes. De schattige antihelden voelen dat hun verlangens en weg naar levensgeluk niet meer zijn te rijmen met de missionarismoraal waar ze mee zijn opgegroeid. Een hermafroditische verteller kijkt terug op verschillende incestueuze romances in zijn familiegeschiedenis, tegen de achtergrond van beslissende momenten uit de Amerikaanse geschiedenis van de vorige eeuw (Fordism, de drooglegging, de opkomst van emancipatiebewegingen, etc) Het is echt een Amerikaans epos - dus een beetje gelikt en met de obligate lach en een traan - maar achter die toegankelijke opzet steekt een serieuze roman over gender en identiteit. (Bedankt voor het boek, Andries!)

Mooie autobiografie, die tegelijkertijd de Nederlandse geschiedenis beschrijft. Het doet wel wat denken aan De eeuw van mijn vader van Geert Mak, maar dan nog persoonlijker. Helaas is het zo'n boek waar ik me, een half jaar na het gelezen te hebben, niet bijster veel meer van herinner. Dat zegt toch wat over de indruk die een boek achterlaat, wetende dat ik sommige boeken, die ik bijna een decennium terug gelezen heb, nog kan reproduceren.

Ik vond het aan het irritante grenzen hoe pervers (op het erotische af) de liefde voor een hond wordt beschreven. De schitterende zinnen maken mij wel nieuwsgierig naar meer werk van Siebelink.