Meer artikelen zoals je ze in Vrij Nederland/De Groene Amsterdammer verwacht dan een op zichzelf diepgravend boekwerk. Desalniettemin werpt het op een intrigerende manier licht op westerse vooroordelen over homoseksualiteit en homo-emancipatie op het Afrikaanse continent. De schitterende cover en de dramatische titel lijken te wijzen op de gebruikelijke kommer en kwel, maar de twee journalisten weten inhoudelijk precies de juiste nuance te vinden: het onderwerp is namelijk zoveel complexer dan de westerse beeldvorming over het onderwerp doet vermoeden. Onverwacht valt er zelfs genoeg te lachen. Mijn favoriete passage is de smeuïge beschrijving van een Oegandese televisiegeestelijke, die in de kerk tekst en uitleg geeft bij door hem getoonde homoporno (terwijl de aanwezigen hardop mopperen om de afwezigheid van aantrekkelijke lesbiennes).

Noodlot en schuld op een zwoele zomermiddag. Of zoals Rico van de Coevering met 'De Hooier' (2021) spanning weet vast te houden met een verraderlijk luchtig plot waarin weinig meer gebeurt dan dat een ietwat pedante vwo-leerling wacht op zijn eindexamenuitslagen. Voor Timo vormt 'dat ene belletje' zowel een verlossing van verstikkende jeugdtrauma's als dat hij eindelijk zijn eigen stempel op de wereld mag drukken. Het brengt hem tot innerlijke beschouwingen over Stanley Kubrick, Nietzsche en zijn studie biotechniek. Maar achter Timo's rijke ideeënwereld sluimert de onderhuidse pijn over de vroege dood van zijn broer Ruben als een duveltje dat soms genadeloos de kop opsteekt. Herinneringen aan de jongeman met een verstandelijke beperking die steeds de grenzen opzocht om te bewijzen dat ook hij mocht bestaan. Totdat hij daarin een keer te ver ging en tragisch om het leven kwam. Het brengt Timo bij de hooier uit de titel (een nurkse agrariër die Ruben ooit genadeloos afstrafte voor een misstap) om vergelding te krijgen voor zijn verlies. 'De Hooier' (2021) is strak gecomponeerd als een Grieks noodlotsdrama en tegelijkertijd vanuit een alledaagse terloopsheid. Beklijvend proza over grote thema's als onvolmaaktheid, de immer strevende mens en maatschappelijke progressie. Maar uiteindelijk vooral een loepzuiver sfeerportret van een jongeling die zichzelf zoekt.

'Het Uur van de Ster' (1977) is een feministische ideeënroman rond een vilein incestueuze relatie, waarin een mannelijke verteller zich moet verhouden tot zijn zelfgecreëerde vrouwelijke protagoniste. Geeft Rodrigo S.M. (de interne verteller) werkelijk om het volksmeisje Macabéa (zijn schrijfsel) dat hij liefdevol tergt met al het leed in de wereld? Vol compassie of sentimenteel en larmoyant? Of is Macabéa als een blank canvas waar een mannenbrein zijn eigen frustraties, verlangens en beperkte wereldbeeld op projecteert, terwijl zijn muze misschien alleen de schim is van ervaringen uit een vrouwenleven? En wat zegt dat eigenlijk weer over machtsverschillen in klasse en maatschappelijke privileges tegenover hoe de verhalen van een onderklasse vorm krijgen? Clarice Lispector legt met sardonisch plezier zowel de schrijver als zijn schrijfsel bloot als pathetische personages in dezelfde klucht: de almacht van een mannelijke blik als de norm der dingen.

Het moet niet makkelijk zijn om de zoon te zijn van Stephen King en dan ook nog eens horror-verhalen schrijven. Je ontkomt dan ook bijna niet aan vergelijkingen tussen vader en zoon. De meest in het oog springende overeenkomsten zijn de gitzwarte humor en de religieuze thematiek die hij aansnijdt. Maar dat wil niet zeggen dat Joe Hill een exacte kopie is van zijn pa, want hij heeft een volstrekt eigen toon van vertellen: horror gekruid met heavy metal. Er zitten een paar leuke vondsten in de roman en het boeit van begin tot einde.

Heerlijke Irving, waarin hij weer eens excelleert in van die heerlijk sprookjesachtige situaties.

En de ellende gaat maar door en door en door...

Het is ook niet helemaal naar mijn persoonlijke smaak dat het intieme verhaal rond een Post-Traumatische Stress Stoornis wordt verbonden aan een geheime familiegeschiedenis. De laatste hoofdstukken gaan eigenlijk nauwelijks meer over de karakters zelf, maar over een verborgen geschiedenis die opduikt. Daarmee wordt het boek een tikkeltje langdradig naar mijn smaak. Wat mij betreft de minste in het trio She's come undone/I know this much is true/The Hour I first believed.

Ik heb een beetje hetzelfde gevoel als ik had bij zijn debuutroman (The Thief of Time): Boyne probeert zo achterlijk veel stukken geschiedenis in hetzelfde plot te stoppen, dat je het idee gaat krijgen dat het meer losstaande korte verhaaltjes zijn dan dat het bij een fluïde geheel hoort. Daarbij was het grote mysterie mij eigenlijk al vroeg in het verhaal duidelijk en dan wordt het ook nog eens verschrikkelijk voorspelbaar. Wat ik wel knap vind is hoe Boyne de sympathie weet te leggen bij de tsarenfamilie en de opkomst van de communisten afschildert als iets slechts. Dat vroege communisme heeft toch een beetje een romantische air van iets verhevens, maar daar blijft in deze roman weinig meer van over.

Het narratief zit als een dubbele helix in elkaar gevlochten op een manier dat twee verschillende tijden en plaatsen bij elkaar komen. De ene streng gaat over een zestienjarig meisje dat herinneringen ophaalt aan filosofische taalspelletjes met haar inmiddels overleden moeder. De andere streng is een fictieve biografie van geboorte, leven en dood van kunstschilder Francesco del Cossa. Beide verhaallijnen verschillen inhoudelijk van vorm en inhoud, maar ze komen bij elkaar via de talige logica van metaforiek, mis en abymes, metonymie, typografie, tijdsvormen en intertekstualiteit. Marketingtechnisch is het leuk gevonden dat er twee verschillende versies van exacte dezelfde roman in omloop. Het kan zowel met het verhaal van George of dat van Francesco beginnen, dus er zijn bij voorbaat twee andere lezingen mogelijk met een verschillende continuïteit.

In positief opzicht is de kakofonie van stijlen, stemmen, thema’s één grote postmoderne maatschappijbeschouwing op de internetcultuur. Vrijwel alle zinnen zingen en schreeuwen de lezer toe. Elke bladzijde opent opnieuw de mogelijke toegang tot nieuwe werelden. Betekenissen ontstaan in het leggen van connecties en verbanden, waarbij de lezer al die chaotische impressies zelf subjectief inkleurt en ordent binnen zijn of haar eigen referentiekader. Psychologische ontwikkeling of diepere uitwerking van personages ontbreekt, maar zij worden blootgelegd als talige constructies die de mogelijkheid hebben om van vorm en inhoud te veranderen. ‘How To Be Both’ doet wat je van betere hedendaagse literatuur mag verwachten: het prikkelt om zelf actief met de inhoud bezig te gaan. Voor mij is het daarmee één groot statement over hoe relevant literatuur nog altijd kan zijn te midden van de gefragmenteerde informatievoorziening via teh interwebz.

Maar ja, dan de hamvraag: wat vond ik er écht van? Vaker dan mij lief is heb ik geërgerd verzucht dat de schitterende sfeerschetsen en de innemende personages verloren gaan in een rommelig vormexperiment. Het is de soort roman waar ik steeds gedwongen word om op de tekst te blijven om überhaupt enig begrip te krijgen over de inhoud, terwijl het voor mij niet de spanning of de interessante waarnemingen heeft om van begin tot eind te boeien. Daarmee wordt het meer een soort vissen naar betekenissen dan een beklijvend werk dat dieper raakt. In ieder geval is het als vormexperiment dermate geslaagd dat het voelt als een roman die literatuur minnende lieden in ieder geval een keer op het pad tegen moeten komen. Wellicht dat voor mij een tweede lezing genoodzaakt is om de werkelijke finesse ervan te kunnen doorgronden!?

Het is een boek wat ik heel erg graag goed zou willen vinden om het onderwerp milde Islam tegenover fundamentalisme. Maar het fragmentarische staat me tegen. Het boek is teveel opgehangen aan kleine verhaaltjes, vanuit verschillende perspectieven, die nooit helemaal bevredigend worden afgerond. Briljante passages worden afgewisseld met fragmenten die minder uit de verf komen. Op een bepaald ogenblik moeten zelfs Saddam en Khomeini als karakters worden opgevoerd. Was het verhaal maar bij het huis van de moskee gebleven, want dan zou ik het geprezen hebben als warme familiekroniek. Maar nu komt de politieke kant teveel op de voorgrond te liggen tegenover de persoonlijke ontwikkelingen van de karakters.

Mijn eerste Philip Roth was zeker een prettige kennismaking. Zeer sterke exploratie rond thema's als racisme, ongelijkwaardige relaties, ouder worden en het verafschuwen van de ik. Persoonlijk vond ik het slothoofdstuk juist intrigerend en mooi.

Voor mij is de graphic novel 'Footnotes in Gaza' (2009) van Joe Sacco nog altijd onovertroffen als het werk over de onmogelijkheid voor een oorlogscorrespondent om feit van fictie te kunnen onderscheiden. Nog los van de eigen positie die een journalist in zijn of haar verslaggeving meeneemt, wordt het verhaal beïnvloed en gestuurd door andere factoren: de herinneringen en trauma's van geïnterviewden, de politieke machtsblokken die bepalen wat wel en wat niet gezien of gehoord mag worden. Åsne Seierstad prikt in 'Honderd-en-een Dag in Bagdad' (2003) ook door de mythe van de journalist die een objectief beeld geeft van de werkelijkheid. Meer nog dan over de tweede Irak-oorlog, waar zij vlak voor, tijdens en vlak na aanwezig was, gaat het over haar frustraties om propaganda- en censuurpraktijken van het regime. Visa worden ingetrokken als het regime kritische geluiden wil weren.Opgelegde begeleiding houdt het journaille keurig weg bij de plekken waar het nieuws plaatsvindt. Geportretteerden laten nooit het achterste van hun tong zien, omdat ze niet in compromitterende situaties willen komen. Het boek is zo opgezet dat deze memoires een kritische aanvulling vormen op de 'objectieve registraties' waar ze destijds mee in de westerse media verscheen.