Bijzondere fantasy waarin Griekse mythologie, vroeg-keltische rituelen en pure fantasie samengesmeed worden tot een geheel. Sara Douglass heeft een lekker harde stijl in hoe ze veel aandacht schenkt aan agressief, seksueel geweld naar de vrouwelijke karakters. Ze gaat hier wellicht een tikkeltje te ver in, want na de zoveelste verkrachting wordt het wat vervelend. Het past echter ook mooi in de door haar geschetste wereld waarin de verhoudingen tussen mannen en vrouwen op scherp komen te staan. Net zoals de verhalen van de oude Grieken vallen of staan hele koninkrijken op zaken als jaloezie, overspel, verraad en dubbelspel.

Fijne roman over de intermenselijkle contacten tussen een huishoudster en een professor met geheugenproblemen. Het dreigt steeds gevaarlijk dicht naar het sentimentele toe te gaan, maar het gaat er gelukkig nooit overheen. Een menselijk en bedachtzaam stukje proza over menselijke levens die vergaan en de wiskunde als een kracht die ook door toekomstige generaties opgepakt gaat worden.(helaas, zou ik bijna willen zeggen, want mijn liefde voor de wiskunde gaat zeker niet zo ver als voor de personages uit deze roman )

Ergens in een aftands ziekenhuis in Beiroet ligt een man te sterven, naast zijn sterfbed staat zijn zoon, een migrant die een nieuw leven heeft opgebouwd in de Verenigde Staten. Dit gegeven vormt de aanzet voor een ongebruikelijke familiegeschiedenis rond voorvaderen en nazaten van de Libanese familie al-Kharrat. Realistische herinneringen aan de Libanese Burgeroorlog, of aan andere emotionele momenten waarop de familieleden bij elkaar komen voor geboorte, huwelijk, feestceremonies en sterfte. Daartegenover staan weer de sterke verhalen waarmee grootvader, de hakawati (een Oosterse verhalenverteller), kleur geeft aan de vele familiegeschiedenissen. Over stomende romances van verboden liefdes vol hartstocht en passie, over behaalde zegeningen in de duivenoorlogen of tijdens de dichtwedstrijden in doorrookte cafés.

Literatuur als een bontgekleurd weefgetouw van verschillende stijlen en tonen. Soms realistisch en geloofwaardig, soms magisch-realistisch of zelfs fantastisch, maar Rabih Alameddine blijft verrassen met deze onorthodoxe familiegeschiedenis. Hij weeft geschiedenissen, fabels, mythes, memoires en religieuze parabels tot één totaalroman over de menselijke lust van het vertellen van verhalen. Zinnelijke oriëntaalse sprookjes met djinns, duivels, magiërs, schelmen en heldhaftige strijdfiguren. Religieuze vertellingen over oorsprong, identiteit en afkomst, waarin Isaac van hogerhand de opdracht krijgt om zijn zoon Jacob te offeren, de basis voor het Islamitische Offerfeest. Of andere religieuze personages als Hagar, Sara, Abraham en Ismael. Het leest als een vermakelijke mengeling van de kinderlijk naïeve volksverhaaltjes uit Duizend-en-één-nacht met de oorsprongsmythes uit 'het Oude Testament' en de Koran'.

Zoals een Oosterse verhalenverteller als een Hakawati voor zijn publiek de taak heeft om het vertrouwde en overbekende in een nieuwe vorm te gieten, zo is de roman postmodern van opzet: de losse mozaïekjes staan los van elkaar en hebben toch samen een interne samenhang. Het eerder genoemde weefgetrouw maakt dat het plot wordt voortgestuwd door associaties, herhalingen en parallellen tussen de verschillende losstaande vertellingen. Geen traditioneel begin, midden en eind, maar een kluwen van strengen doorheen tijd en plaats, bezien vanuit verschillende vertelinstanties. Die opzet maakt dat de roman bewust aan de oppervlakte blijft schrapen, want de diepgang krijgt het om de relaties die de losstaande verhalen tot elkaar hebben, en niet omdat het een gelaagde psychologische ontwikkeling of een intrigerend plot heeft.

Oppervlakkig is ‘The Hakawati’ (2008) allerminst, het rijkgeschakeerde tapijt legt continu de nadruk op haar eigen vorm als metaliterair werk. Over verhalen die nooit af kunnen zijn en daarom voortleven omdat individuen, families en zelfs volkeren, er hun identiteit(-en) aan ontlenen. Over drie grote narratieve krachten– religie, geschiedschrijving en literatuur- die altijd in beweging blijven, waardoor er steeds veranderingen komen en dingen uiteindelijk verrassend hetzelfde blijven. En over de losgekoppelde wortels van een migrant als de ik-verteller, Osama al-Kharrat, die tegelijk wel én geen onderdeel meer uitmaakt van de vermeende verhalen rond zijn geboortegrond. (Maar waarvan de vertakkingen en invloeden ook bij de oorspronkelijke narratieven zoveel verder reiken dan één plaats of tijd.) Aan het sterfbed van zijn vader wordt hij letterlijk gedwongen om afscheid te nemen van zijn voorvaderen, terwijl hij daardoor een nieuwe kans krijgt om zijn verleden te herscheppen en een eigen toekomst vorm te geven. Of de culturele rijkdom die migratiegeschiedenissen met zich meedragen als de juiste 'hakawati' de vorm probeert te vinden om te verhalen over de verschillende vertakkingen.

Oorlogsroman over de burgeroorlog in Nigeria, gezien vanuit het perspectief van drie karakters: de buitenlander Richard, de dienstknecht Ugwu en Olanna uit de upperclass. Het verhaal wordt bijna soaperig opgebouwd met relatie-perikelen en overspel, maar gaandeweg sijpelen de gevolgen van de afschuwelijke rassenstrijd in de levens door. Dit boek gaat over echte mensen en hoe zij de oorlog ervaren. Heel aangrijpend geschreven, waarbij de luchtige passages maken dat je echt om deze mensen gaat geven als buitenstaander.

Kennelijk ben ik niet de enige die dacht dat de muur-metafoor in 'Hallo Muur' (2015) veel letterlijker zou zijn. Ik ben 't boek zelfs gaan lezen omdat de tragikomische premisse me aansprak van een eenzame ziel die ellenlange conversaties houdt met een muur. Subtiele beschrijvingen rond afbladderend behang en kleurverschillen op plekken waar ooit foto's en schilderijen hebben gehangen. Een meelijwekkende ziel die dan z'n eigen vergankelijkheid en innerlijke leegte projecteert op het ooit zo stevige fundament van zijn huis. Spoiler: zo'n muur zit er dus niet in. De muur in 'Hallo Muur' (2015) is abstracter als een ingebeelde scheiding tussen de ik-verteller en de mensen voor wie hij probeert zijn alcoholverslaving te verbergen. Hij spreekt deze ingebeelde muur aan om mildheid te tonen naar zichzelf en zijn eigen onvermogen om veiligheid te vinden of diepere connecties aan te gaan. Eerst als een probleemdrinker die de pijn niet wil voelen van afwijzende ouders, daarna als een ex-alcoholist die weinig plezier ervaart wanneer dezelfde verdrongen pijn opnieuw naar boven komt. Nuchter zijn maakt immers eenzamer dan verdwijnen in het moment.

Ik ben geen enorme fan van therapeutische literatuur. Van die open bekentenissen waar je predicaten als 'rauw', 'dapper' en 'intiem' op kan plakken, simpelweg omdat de auteur zijn/haar/hen eigen fragiele zelf openbaart en dingen durft neer te pennen die anderen ongezegd laten. Wat je in een privésetting aan een psycholoog zou kunnen vertellen, hoeft niet automatisch literaire waarde te hebben. Erik Jan Harmens (zónder streepje!) schurkt met 'Hallo Muur' (2015) gevaarlijk dicht tegen zulke ontboezemingsliteratuur, maar weet met tijdssprongen en fragmentarische observaties weg te blijven van een te rechtlijnige opzet. Het is niet simpelweg zo dat de vroegere alcoholist zijn verslaving 'overwint' en eindigt als een beter mens. Maar ogenschijnlijk losse observaties meanderen langs verschillende tijden en schetsen de existentiële mijmeringen van iemand die steeds opnieuw geconfronteerd wordt met zichzelf. Zo verschillend zijn de twijfels niet van de vroegere alcoholist en de tegenwoordige geheelonthouder. Gedisciplineerd probeert hij weg te blijven van iets, maar tegelijkertijd is er geen alcohol meer om de pijn te dempen.

Als 't al mogelijk is om de persoon Erik Jan Harmens écht te leren kennen door zijn werk, dan toch vooral omdat hij stilistisch vaardig genoeg is om van zichzelf geen karikatuur te maken. Zoveel discrepanties en dubbele lagen in één mens. Het maakt 'Hallo Muur' (2015) een ontroerend boek waarin je als enige lesje meekrijgt dat iemands wens tot zelfverbetering misschien nog eenzamer maakt dan zelfdestructief gedrag. De worsteling met het leven blijft doorgaan.

Na het zien van de televisiedocumentaire 'Wit is ook een kleur' (2016) en het lezen van het boek 'Hallo Witte Mensen' (2017) komt er een associatie bij me op. In mijn vroegere fitness kwam een nieuwe sporter die onlangs een beroerte kreeg. Deze witte man van middelbare leeftijd (natuurlijk!) moest een stapje terugdoen en wilde via een persoonlijk begeleidingstraject aan zijn eigen herstel werken. Zijn ego had echter niet gerekend op de fitnessinstructrice c.q. eigenaresse van de gym, die hem elke les opnieuw op zijn misstappen wees. Neem elke keer dat flesje water mee! Niet je handdoek over de handleuningen hangen van de apparaten! Bouw de oefeningen rustig af! Eerst de loopband uitzetten, dan rustig een achterwaartse stap op het afstapje en dán pas van het apparaat komen! (EN WAT JE OOK DOET: GEEN SPRONGETJE!) Elke berisping maakte hem kwader en meer verongelijkt, totdat de bom uiteindelijk barstte en hij ziedend de fitness verliet, terwijl de instructrice eigenlijk het grootste gelijk van de wereld had. Twee verliezers: zij verloor een klant; hij zou misschien niet meer gaan sporten in de toekomst.

Gedrag bij anderen veranderen is moeilijk, en zeker als het genoodzaakt is om daarbij de positie van een ander te zien en empathie op te moeten brengen voor een belevingswereld die wezenlijk anders is dan de jouwe. Of dat voor iemand geldt die misschien beter de spelregels van een fitnesszaal volgt, of voor de witte lezer van 'Hallo Witte Mensen' (2017) die heus ook wel begrijpt dat racisme niet oké is, en dat er duistere aspecten aan onze westerse cultuur kleven. Maar of je lieve witte mensen (tsja...) werkelijk aan kunt zetten tot zelfinzicht en gedragsverandering door een ratjetoe aan complexe onderwerpen terug te brengen tot enerverende columntaal!?

Men hoeft namelijk geen (latente) racist te zijn om kritiek te hebben op de hapsnap-vorm waarmee Anousha Nzume institutioneel racisme terugbrengt tot anekdotes, oneliners en catchphrases. Dan is het een biografisch egodocument, dan onderwijst Nzume in sleutelbegrippen- en concepten uit de postkoloniale theorie, dan neemt ze een meer journalistieke houding aan en strooit met CBS-statistieken, of dan komt ze met ludieke metaforen of grappige terzijdes. En elk hoofdstuk eindigt met een koddig grijsbalkje waarin verschillende stemmen hun ervaringen en tips delen in de moeizame omgang met witmensen.

Witte mensen (zoals ik) mogen best eens in de spiegel kijken naar 'onze' rol in het uitdragen van sociale constructies rond ras, klasse, gender, seksualiteit, lichamelijke en psychische gezondheid, etc. Maar als je hoegenaamd als ‘witte lezer’ al in een kramp schiet omdat jouw werkelijkheid niet maatgevend blijkt voor alles en iedereen, hoe kun er dan verwacht worden dat die empathie er opeens wel komt als je het móet en zál opbrengen? Omdat de ideeën voortkomen uit een academisch discours en daarmee automatisch wetenschappelijke waarde hebben? Of omdat de verhalen aangrijpend zijn en de lezer daarmee inzicht zou krijgen in misstanden in de samenleving?

Sprekend vanuit mijn eigen onderbuik: Bergman/Nzume roepen verzet op omdát ze een zwakke vorm kiezen waarin begrippen als 'wit privilege' en 'institutioneel racisme' eenduidige, rechtlijnige noemers blijven. Ze zetten echter niet aan tot een gezonde botsing tussen verschillende ideeën, maar het blijft een 'j'accuse' die medestanders verbindt en tegenstanders polariseert. Vooroordelen zijn niet oké, maar juist de complexe issues die ze aansnijden verdienen het om los te komen van het oordelen en die rechtlijnige goed/fout-logica. Maar dat zeg ik als geprivilegieerde witte man die zelf óók hard op weg is naar middelbare leeftijd...

Niet helemaal zo verfijnd en prettig leesbaar als zijn vorige roman Mister Pip. De belangrijkste reden daarvoor is dat Lloyd Jones gekozen heeft voor een geforceerde manier om zijn verhaal te vertellen middels een complexe verhaalstructuur. Elk hoofdstuk wordt gezien vanuit een ander personage dat een subjectief beeld heeft van het eigenlijke hoofdpersonage: een zwarte vrouw die van Tunesië naar Berlijn vlucht om haar kind weer terug te kunnen zien. Pas in het laatste hoofdstuk komen de losse eindjes bij elkaar en ontstaat er een samenhang tussen de vertekende beelden die de personages van het karakter hebben. Die ingewikkelde puzzelstructuur gaat het in de weg staan om echt mee te kunnen leven met de odyssee van het hoofdpersonage. Daarbij helpt het zeker niet mee dat er wel erg geforceerd naar verbanden wordt gezocht met de tweede wereldoorlog en de eigenlijke thematiek (vluchtelingenleed) kennelijk niet genoeg was om de roman mee te vullen. Ik zou zeker een vervolgroman van Lloyd Jones niet uit de weg gaan, maar het is geen schrijver gebleken die zijn niveau elke roman weet te behouden.

Een literair uitstapje van één van Nederlands meest eigenzinnige filmmakers. Het levert een prettige mix op van zijn typerende nuchtere humor met volslagen absurde elementen, waarbij het smachten van de ik-figuur op een zwoele en indringende wijze wordt beschreven. Het deed mij nog het meeste denken aan De Neus van Gogol, waarbij ook normaal lijkende situaties steeds vreemder worden, omdat de perceptie van het hoofdpersonage verandert door zijn psychische gesteldheid. Hier hebben we een ik-figuur die zich verliest in zijn eigen frustratie en zijn gevoelens van machteloosheid.

Het had van mij nog iets subtieler gemogen, want nu worden de absurditeiten iets te absurd en de uiteindelijke ontsporing is erg radicaal. Toch blijf ik het jammer vinden dat van Warmerdam niet meer romans heeft geschreven, want dit debuut is een zeer afgerond en veelbelovend geheel dat maar aantoont dat hij ook zijn plaats had kunnen toe-eigenen in de literaire wereld. Gelukkig hebben we zijn films nog!

Mijn eerste boek van de schrijver en het beviel me zeer goed. Zijn kracht zit hem enerzijds in de realistische beschrijvingen van de ghetto en zijn inwoners tegenover de goed geschreven misdaadplots.

Door mijn persoonlijke fascinatie met poppenhuizen, modeltreintjes en andersoortige miniaturen is het een verrukkelijke ontdekking dat er zoiets bestaat als de netsuke. Deze van oorsprong Japanse gordelknopen zijn gemodelleerd naar alledaagse taferelen, de plaatselijke flora en fauna en folkloristische of mythische figuren. Vooral het titelfiguurtje – de haas met de amberkleurige ogen – sprak tot mijn verbeelding en heeft me uiteindelijk verleid om deze familiegeschiedenis te gaan lezen. En in wat voor familie werden de kunstobjecten van generatie op generatie doorgegeven!? De steenrijke Joodse ondernemersfamilie Ephrussi, waarvan voorvader Charles Ephrussi bijvoorbeeld als verzamelend mecenas in contact kwam met figuren als Pierre-Auguste Renoir, Gustave Moreau en Marcel Proust. Of Elisabeth Ephrussi die met de dichter Rainer Maria Rilke correspondeerde.

Het enerverende aan de familiegeschiedenissen van voor de Eerste Wereldoorlog is hoe dicht enkele familieleden op de culturele ontwikkelingen zaten van de 19e eeuw, en er in bepaalde mate sturing aan konden geven vanuit de voorrechten van hun invloedrijke posities. De familie Ephrussi biedt glamour en rijkeluisfantasieën te over om als eigentijdse lezer bij weg te dromen om hoe het geweest moet zijn om de fin de siècle te beleven vanuit zo ongeveer het meest glamoureuze perspectief denkbaar: vanuit de rijke socialites. Toch hangen de gevolgen voor de Joodse achtergrond van de Ephrussi als een zwaard van Damocles boven hun hoofden: ze blijven gezien worden als 'de joden' die getolereerd worden maar nooit helemaal geaccepteerd worden als volwaardig. Of ze nu perfect weten te assimileren in het Parijs of het Wenen van hun tijdsgeest, waarbij ze culturele en religieuze tradities uit het Jodendom bijna volledig achter zich laten en zo goed als mogelijk opgaan in de christelijke meerderheid.

Naast de bruisende glamourgeschiedenissen over hoe de Ephrussi mede de cultuur van de 19e eeuw hebben gevormd, schetst de Waal hoe virulent antisemitisme op de achtergrond sluimert als een verborgen kracht die elk moment kan opsteken. Ook wanneer de familieleden nog in het middelpunt van de maatschappelijke aandacht staan, zelfs al zijn zij a force to be reckoned with. De lezer heeft immers weet van de twee wereldoorlogen, resulterend in een systemische genocide, waarmee in een korte maar gewelddadige periode een einde gemaakt zou worden aan de maatschappelijke positie van de familie. De uitkomst van de geschiedenis geeft de onmetelijke rijkdom van de familieleden en hun bevoorrechte bestaan een bitterzoete bijklank: het is zowel een dromerig sprookje als een nachtmerrie in wording.

De focus op een kunstcollectie met de 264 netsuke had makkelijk een flauwe gimmick kunnen worden om de verschillende geschiedenissen aan op te hangen, maar juist via het kunsthistorische uitgangspunt biedt het een veelzeggende spil waarmee het zowel een familiegeschiedenis als kunstkritiek kan zijn. Over bijvoorbeeld 'het japonisme' als een stroming waarin objecten uit Japan (zelfs ordinaire gebruiksvoorwerpen) een exotische lading kregen omdat ze aan oriëntaalse verlangens appelleerden. Of bijvoorbeeld puur het gegeven dat de netsuke van generatie op generatie geplaatst werden in een vitrine met groene vilt, waardoor ze kunstobjecten en gebruiksmiddelen in één konden worden. De Waal zwengelt via de netsuke interessante essayistische gedachtespinsels aan over zijn eigen vakgebied als kunstenaar (keramiek). De objecten blijven echter steevast het centrum van een aangrijpend epos over opkruipend antisemitisme, de Jodenvervolging en de nasleep ervan in de laatste 140 jaar westerse geschiedenis.

Heeft niet de impact van zijn debuutroman Buzz Aldrin, Waar Ben Je Gebleven?. Waren de terloopse, soms absurde wendingen die deze roman nam nog charmant, hier gaat het tegenstaan als het verhaal weer een kant op gaat die geheel haaks staat op een eerder ingeslagen route. Het ene moment is het een stream of consciousness van een ik-figuur die letterlijk elke waarneming en bijkomend gevoel registreert; het volgende moment wordt het meer conceptueel en symbolisch. Om dan opeens weer invloeden te hebben van science fiction. Nou past het ook wel in het thema wat hij aansnijdt van synchroniciteit en een karakter die verbanden begint te zien in alles, maar voor de lezer voelt het als een inconsistent zooitje van stijlen waarbinnen de karakters nooit echt gaan leven.

Ik had hier eigenlijk een beduidend lagere score aan willen geven, maar in de epiloog wordt een en ander verduidelijkt over waarom het soms zulke rare wendingen lijkt te nemen. Het is dan ook raadzaam om in ieder geval te weten waar het figuurtje Albert Aberg voor staat alvorens deze roman te lezen.

Afgelopen jaren las ik soortgelijke feministische essay-bundels als 'Sex and the Citadel: Intimate Life in a Changing Arab World' (2014) van de Egyptisch-Canadees-Britse Shereen El-Feki en 'Khomeiny, Sade et Moi' (2014) van de Iraans-Franse Abnousse Shalmani. Vrouwelijke intellectuelen in het westen die, vanuit hun eigen (moslim-) achtergrond, reflecteren op nieuws- en ervaringsverhalen over seks en seksualiteit in het Midden-Oosten. Over opkomende emancipatiebewegingen, het nut van feministische idealen en schrijnende voorbeelden van intolerantie en onderdrukking. Maar ik miste 'iets' bij zowel het vooroordelen beslechten en de nuance opzoeken voor westerlingen (Shereen El-Feki), als zowel bij het blijven benadrukken van de superieure, emanciperende elementen van westerse waarden (Abnousse Shalmani). El-Feki/Shalmani schreven toch wel erg vanuit het idee van 'het westen' als een soort meetlat waartegen ze kijken naar maatschappelijke ontwikkelingen in de regio.

Wat ik waardeer aan Mona Eltahawy is dat ze, als een echte feministische activiste, niet eenduidig linksom of rechtsom gaat naar westerse begrippen, maar ze neemt de eigen gespletenheid in haar persoon als uitgangspunt voor hoe vrouwenemancipatie zich in haar eigen leven heeft ontwikkeld. Zo neemt ze haar eigen positie als moslima die in haar vormende jaren een hijab droeg en pas op haar negenentwintigste een eerste buitenhuwelijkse seksuele ervaring had, terwijl ze via verschillende feministes al reeds proefde aan ideeën die haar latere denken zouden beïnvloeden. Ze noemt en/of citeert ideeën van feministes van de oude stempel als Nawal al Sadaawi (Egyptisch), Hoda Barakat (Libanees), Fatema Mernissi (Marokkaans), Bell Hooks (Amerikaans) en Simone de Beauvoir (Frans). Maar het meest beklijft het eerste en meest bekende essay uit haar bundel - Why Do They Hate Us? - waarin ze een niets of niemand ontziend verslag doet van dat seksuele intimidatie naar vrouwen zo gewoon is in de Arabische landen, dat ze er zelfs mee te maken krijgt in Mekka.

Vanuit haar eigen ontwikkelingsgeschiedenis als feministe spiegelt Mona Eltahawy haar eigen ervaringen aan vele verschillende nieuws- en ervaringsverhalen van vrouwen. Bladzijden lang slaat ze de lezer murw met voorbeelden van rechtsongelijkheid en misogynie in verschillende Arabischtalige landen. Van seksueel en lichamelijk geweld tot discrepanties in erf-, huwelijks- en familierecht, of de absolute horrorverhalen over kindhuwelijken of situaties waarin vrouwen bijvoorbeeld medische hulp wordt ontzegd omwille van strenge zedelijkheidsregels. Zo is het verhaal bijgebleven van een Saudische brandweerdienst die de deur van een afbrandende meisjesschool bewust gesloten hield, omdat de vrouwen in het gebouw op dat moment geen hoofdbedekking op hadden. Er zouden vijftien schoolmeisjes sterven omdat rigide zedelijkheidsregels zwaarder wogen dan hun leven en welzijn. (Zie: 2002 Mecca girls' school fire)

Hoewel het voorgaande misschien anders suggereert, maar Mona Eltahawy schreef met 'Headscarves and Hymens: Why the Middle East Needs a Sexual Revolution' (2014) niet per definitie een 'islamkritisch' manifest. Bepaalde aspecten van hoe mensen de islam uitdragen - zoals volledige gezichtsbesluiering of praktijken als vrouwenbesnijdenis - wijst ze van de hand. Ze betoogt echter dat vrouwenonderdrukking en misogynie eerder politieke instrumenten zijn van de zittende machten, dan dat er in de islam zelf inherente vrouwenhaat zit verscholen. Ook haalt ze aan dat de seculiere machtsbewegingen nauwelijks beter zijn geweest voor vrouwenrechten, zoals hoe bijvoorbeeld het Egyptische leger doelbewust maagdelijkheidstesten inzette om vrouwelijke demonstranten van het tahrirplein weg te jagen. Het vrouwenlichaam is volgens Eltahawy op meer manieren inzet van politieke en maatschappelijke repressie dan alleen de uiterlijkheden die bepaalde religieus gemotiveerde leefregels met zich meebrengen.

Enkele weken voor de eerste verkiezingen na de val van oud-president Hosni Mubarak (2011) plaatste de Egyptische Aliaa Magda Elmahdy een smaakvolle naaktfoto op haar eigen blog. Op een onschuldig ogende zwart/wit foto staat ze poedelnaakt terwijl alleen haar sokken en een strikje in het haar rood worden uitgelicht. Het zou een sneeuwbaleffect ontketenen waardoor ze moest vluchten en er zelfs een tijdlang sprake was dat haar Egyptische nationaliteit afgepakt zou worden. Zoals Mona Elthaway haar denken scherpte aan eerdere feministes en emancipatiebewegingen; zo zullen jonge vrouwen als Aliaa Magda Elmahdy in dit schotschrift mogelijk een manifest vinden voor hun eigen verzet tegen de status quo. In haar ietwat herhalende, gechargeerde betoog doet 'Headscarves and Hymens: Why the Middle East Needs a Sexual Revolution' (2014) niet altijd evenveel recht aan de subtiele verschillen tussen landen die ze nu 'gemakzuchtig' op een hoop veegt. Maar het werk is onverminderd een krachtig staaltje feministische vuistballerij om mythes te doorbreken over maagdelijke, pure, onderdrukte en kwetsbare Oosterse vrouwen. De échte revoluties gaan bij hen vandaan komen.

Voor een werk waar door mij gewaardeerde kenmerken als een apocalyptische sfeer en gitzwarte humor centraal staan is het mij uiterst slecht bevallen. Iets in de ellenlange, gortdroge beschrijvingen van Konrad maakt dat ik er nooit helemaal in kom te zitten. Misschien moet ik het eens herlezen met andere verwachtingen, maar vooralsnog zie ik hier niet het veelgeprezen meesterwerk in.

De virtuoze schrijfstijl van Dimitri Verhulst neemt ons mee in een welhaast cabaretsk aandoende wereld van een dysfunctionele familie die op zijn eigen manier een bastion vormt tegen de wereld om hen heen. Een oma die gelaten toeziet hoe de familie zich in de leegheid van het bestaan dompelt en stiekem hoopt dat iemand eindelijk iets bereikt. Ooms die zich continu bezatten en die als enige doel hebben om zuipfestijnen te winnen. Een vader die volledig in gebreke blijft als de pater familias, maar die toch een poging doet om aan zijn drankverslaving te ontsnappen.

Niets of niemand uit deze familie wordt gespaard in de snoeiharde beschrijvingen van hun volstrekt lege bestaan van zuipen, stelen, vandalisme en ander wangedrag.Toch weet Verhulst er een gevoel van ontroering in te schrijven naar deze mensen toe. Ze zijn zoals ze zijn, niet de ideale familie om in op te groeien, maar desondanks is het wel het enige wat hij heeft. Die nuance wordt het mooist beschreven wanneer hij terugkeert naar het nu en zichzelf als volwassen man beschrijft. Eigenlijk is hij niet eens zoveel beter dan de familie waaraan hij is ontsnapt. Hoewel hij aan de oppervlakte aan het moeras van de troosteloosheid is ontsnapt, leeft zijn verknipte jeugd nog immer voort in de keuzes die hij als volwassen mens heeft gemaakt.

Op het eerste gezicht is het een fragmentarische verzameling van grappige anekdotes. Maar wat mij betreft is het op deze manier juist stillistisch briljant in elkaar gezet. De terloopse manier van vertellen benadrukt hoe de meest schrijnende gebeurtenissen terug gebracht worden tot een bijna luchtige sfeer, maar zonder daarmee tekort te doen aan de innerlijke pijn van de hoofdpersoon. Die tweeledigheid tussen humor en tragiek heb ik zelden zo treffend samen gebracht zien worden.

De laatste weken ben ik bezig om weer meer literatuur uit het Nederlandse taalgebied tot mij te nemen. Het heeft nog geen echte meesterwerken opgeleverd. En ook deze roman is dat predikaat zeker niet waard. Heldere Maan van Lulu Wang is een geestige exploratie van het spanningsveld tussen geloven en kennis en hoe de liefde tussen twee mensen zich ontwikkelt. Het is geschreven in de stijl van klassieke Chinese literatuur, dus een beetje als een sprookje met magische elementen. Het leest lekker weg en het is best aimabel, maar het wilde me maar niet raken. De ene bloemrijke metafoor na de andere verdoezelt dat het eigenlijk helemaal niet zoveel inhoud heeft. Tot op het irritante af wordt er gestrooid met irritante woordgrapjes (Boeddhaverdomme!) en weinig sensuele seks.

Typische Pelecanos waarin alle elementen uit zijn werk in voor komen, zoals de uitzichtloosheid van de ghetto en het bestrijden van misdaad door corrupte dienders. Naargeestig doch zeer mooi beschreven, met een climax die niet in de koude kleren gaat zitten.

Intrigerende zedenschets over een mediamagnaat die in een soort Zomergasten terechtkomt. Hij ziet het als de kroon op zijn eigen imperium, terwijl de programmamakers hem het vuur aan de schenen willen leggen over eventuele lijken in de kast. Een en ander mondt uit in een vermakelijk steekspel tussen de tegengestelde belangen van een populaire televisieproducent in een links bolwerk vol politiek correcte meningen.

Mooi hoe Michael Berg steeds weet te spelen met de oerangst dat alles wat je doet en zegt wordt bekeken en gewogen door andere mensen. Je voelt continu die spanning dat duistere kanten van het personage ontmaskerd gaan worden, hoe hij ook zijn best doet om die te verhullen met retoriek en acteerwerk. Na het lezen van deze roman ga je opeens heel anders tegen een programma als Zomergasten aan kijken. Niet meer als een veilig programma van de publieke omroep, maar als een gruwelijk kruisverhoor dat aan sensatie niks onderdoet voor waar de commerciële televisie mee aan komt zetten. De spanning wordt gekoppeld aan een plot dat door tijd en ruimte heen vliegt en daarbij op de juiste momenten met nieuwe aspecten van het hoofdpersonage aan komt zetten. Steeds als je Heller denkt te kennen, blijkt hij toch weer onverwachte dimensies te hebben.

Misschien zit hem in de gladde afwerking mijn enige puntje van kritiek: het grijpt allemaal net iets te mooi in elkaar, alsof elk los eindje opgelost moest worden met het uitlezen hiervan. Zelf ben ik meer een liefhebber van dat er uiteindelijk iets van het mysterie bewaard blijft.

De hipsterromantiek van het pioniersactivisme.

Dave Eggers schrijft meestal niet de gelaagde literatuur waar ik enthousiast van word. Het gelikte proza brengt grote maatschappelijke vraagstukken terug tot hapklare en makkelijk te verteren brokken. Daarbij heiligt het politieke doel de sentimentele middelen; alsof het de onbewerkte scripts zijn van de Hollywood-producties die het soms naderhand worden. Het zijn prekerige en eenzijdige verhalen over hoofdpersonages die als de underdogs worden opgevoerd tegenover de goliath van ondoordringbare overheden, commerciële bedrijven en sluwe inlichtingendiensten. Toch gaf ik ‘Heroes of the Frontier’ (2016) het voordeel van de twijfel, omdat de auteur zijn pretenties leek te temperen voor een klassieke ‘road trip’ van een disfunctionele familie. Kan best wat zijn, toch!?

Josie trekt met haar twee kinderen de moderne wildernis van Alaska in. Haar voormalige tandartspraktijk is opgedoekt onder de dwang van een letselschadestrafzaak, omdat zij mogelijk een uitwendig kankergezwel in de mond van een oudere cliënte over het hoofd heeft gezien. Ook haar huwelijk met de onbetrouwbare echtgenoot Carl, tevens vader van de twee kinderen, is gestrand op zijn financiële onvermogen om zorg te dragen voor het gezin. Josie heeft het volledig gehad met haar beknellende burgermansbestaan: de juridische claim-cultuur; de vooroordelen over haar persoon, het liefdeloze huwelijk waar zij aan wenst te ontsnappen. Alles om haar heen is georganiseerd om mensen tegen elkaar te beschermen met sociale constructies die een (vals) gevoel van veiligheid en stabiliteit bieden.

In het wilde Alaska ziet Josie de vrijheid om te ontsnappen aan de verstikkende beschaving die haar alledaagse bestaan heeft ingekapseld met fundamentele onvrijheden. De titel ‘Heroes of the Frontier’ is echter bijzonder ironisch. Wie namelijk escapistische beschrijvingen verwacht van het ongenaakbare natuurschoon van het wilde Alaska, die komt bedrogen uit. Dave Eggers schetst de hedendaagse ‘frontier’ - de lijn tussen het ontdekte en het onontdekte - als een eindeloos wegennetwerk waar menselijke inmenging alom aanwezig is. Het Alaska dat hij schetst blijkt vooral in de ban te zijn van de sluimerende dreiging van allesvernietigende bosbranden. Achter de schermen en in het open zicht opereren brandweerdiensten om de branden preventief tegen te gaan, te blussen, of om verkeersstromen in goede banen te leiden. Alaska is een moderne woestenij van wetten, regels, protocollen en bureaucratie.

Niet alleen de ‘frontier’ uit de titel is ironisch, de roman kent ook weinig ‘heroes’. In de eerste plaats is Josie zelf allesbehalve heldhaftig, want haar desperate vlucht weg van haar burgermansbestaan hangt aan elkaar van de stommiteiten en de inschattingsfouten. Het is slecht gepland en zonder duidelijk doel, waarmee de vrouw zichzelf en haar jonge kinderen continu in levensgevaar brengt door de levensgevaarlijke fratsen die zij uithaalt. Daarnaast ontmoet komt er een rijkgeschakeerd gezelschap van vrije geesten en dromers op haar pad. Onalledaagse figuren die ongebruikelijke en vrije liefdesrelaties aangaan in hippiecommunes; die levensstijlen leiden van rondtrekken zonder vaste woon- of verblijfplaats; die zich gedesillusioneerd terugtrekken in eenzaamheid om verdere teleurstelling te voorkomen.

Zoals Josie wil ontsnappen aan de burgermansmoraal van het establishment dat voor haar heeft afgedaan; zo zijn de dolers die zij ontmoet stuk voor stuk aimabele fantasten. Zij teren op dezelfde archaïsche illusie van de Verenigde Staten als een plek die ooit groot werd omdat de vooruitgang kwam door de overwinningen op de wildernis. Even raakt het leven van de verbitterde moeder aan de andere levens van die gelijkgestemden, maar altijd stoot zij ze weer af om de mogelijke dreiging die de nieuwe contacten tegelijkertijd oproepen. Zij hebben hun manieren om hun identiteit mee uit te dragen, Josie heeft de hare. Voor allemaal geldt dat het ongerepte Alaska een archaïsche pioniersmythe oproept; een typisch Amerikaans soort activisme door zichzelf af te schermen van de centrale overheid als een doel op zich, omdat elke vorm van overheidsinmenging bij voorbaat suspect is.

Zijn hun idealisme en vrijheidsdrang écht uitingen van verzet tegen het systeem, of zijn het modegrillen en lifestylekeuzes om een gevoel van maatschappelijke vertwijfeling te bezweren door zich vast te grijpen in een eigen identiteit!? Tegelijkertijd smeult er namelijk een dreiging die iedereen boven het hoofd hangt. Elke weggegooide peuk of onhandig aangestoken bosbrandje kan potentieel verstrekkende gevolgen hebben. Het gevolg is een vakkundige bureaucratische machinerie die nodig is om de problematiek rond de bosbranden aan te pakken. De overbeschermende beschaving waar Josie en de vrijbuiters aan denken te ontsnappen, is onvermijdelijk nog aanwezig tot in de verste uithoeken van de wilde natuur.

Dave Eggers schetst met deze roman een raak beeld van modern activisme en de zoektocht naar saamhorigheid en wederzijds begrip in een rap veranderende wereld. Terwijl het idee van wildernis hol blijkt, vluchten Josie en de verschillende andere personages terug in een nostalgische weemoed naar de pioniersmythe van weleer. Als een modegril of als een lifestylekeuze. Zonder oog voor het gevaar wat er zich duidelijk in hun blikveld plaatsvindt: de tol die de menselijke aanwezigheid heeft op het milieu. De enige oplossing is gelegen in een combinatie van overheidsinmenging én het bewustzijn dat mensen krijgen over de invloed die zij uitoefenen op de natuur.

Op de dag dat Trump's presidentschap een feit is, wint deze komische allegorie aan relevantie. De antihelden van de beschaving in de roman moeten de blik niet meer louter naar binnen werpen, maar de wereld zien als een plek waar activisme en verzet alleen nuttig kunnen zijn als het de essentiële systemen aanpakt. 'Make America Great Again' voorbij de eigen hipsterromantiek. Verzet om wezenlijke veranderingen erdoor te voeren en niet om er een collectieve identiteit uit te halen. Of het nou de democraten zijn die zich angstvallig vastbijten in hun heilige huisjes, of de republikeinen die meer beïnvloed geraakt worden door het andere kamp dan ze zullen toegeven.

Moest terugdenken aan wat een oud-studiegenoot ooit schreef over Griets' Zomergasten: Zomergastengedachten – Griet Op de Beeck | blackbird essays - blackbirdessays.wordpress.com

'Griet zei, dat we ons moeten beseffen dat wijzelf het zijn, die onszelf moeten redden.
Tot zover een fijn, moedig verhaal van Griet. Het is niet-zelfhulp-zelfhulp. Het lijkt mij zinnig dat mensen, zonder zelfhulpgewauwel en de ultieme hoop op geluk, onder hun tapijtje kijken en zichzelf gaan maken en worden. Dat is empowering, om even een leuk woordje te gebruiken.

Máár, lieve Griet, keek jij die Zomeravond expres niet onder je eigen tapijtje, of zitten er dingen zo diep onder verscholen dat je het zelf nog niet weet? Want jij, jij lachte alles het hardst weg. Je zei dat je ook wel eens op de brug had gestaan, aan de verkeerde kant van de reling. En men juichte je toe voor je openheid. Maar je lachte, en zei dat iedereen wel eens met die gedachte heeft gespeeld toch? Ik kan je zeggen, Griet: Nee, niet iedereen heeft met de gedachte gespeeld het einde zelf te kiezen. Nee, zéker niet iedereen heeft aan de verkeerde kant van de reling gestaan, kijkend in de diepte, één stap verwijderd. Voor je eigen redding, je eigen maakbaarheid: lach dit niet weg, alsjeblieft. Blijf onder je tapijtje kijken.'

Even, zomaar...

Warner Bros maakt een TV-serie van HEX

Na wekenlang mijn lippen op elkaar te hebben moeten houden, mag ik nu eindelijk bekendmaken dat Warner Bros de film- en TV-rechten van HEX heeft gekocht en er een TV-serie ...

Voor mij zit de kracht van de roman er juist in dat het twee uitersten als de poging tot objectieve geschiedschrijving en identificatie met de geschiedenis steeds laat botsen. Het creëert een paradoxale situatie die hij nooit oplost, maar die wel een roman oplevert die de authenticiteit van non-fictie koppelt aan het leesplezier van een historische thriller. Ik zie het ook meer als een pleidooi om anders (lees: minder star, op feitjes gericht) met de historische verhalen om te gaan.

Daarom laat hij in het eerste deel de onmogelijkheid zien om van die grote geschiedenis een coherent geheel te maken. Het lukt hem maar niet om het grote verhaal dat hij wil vertellen helemaal rond te krijgen. De geschiedenis is nooit ´af´. Het is een eindeloze zoektocht naar nieuwe benaderingen of nieuwe gegevens/persoonlijke verhalen die weer andere facetten van die geschiedenis op doen lichten.

In het tweede deel lijkt hij te zijn gezwicht voor een meer conventionele aanpak, maar daarmee toont hij juist aan dat het helpt om narratieve technieken te gebruiken om dingen te helpen ervaren die niet vallen te begrijpen. Het biedt een manier om bepaalde morele dilemma´s en herinneringen aan voorbij leed tot iets te maken waarmee iemand zich kan identificeren. Daarbij is het echter wel van belang dat het geconstrueerde ervan benadrukt blijft worden, want ook op deze manier ga je geen objectieve en realistische vorm van geschiedschrijving krijgen.

Ooit plaatste Willy Vandersteen in het stripverhaal 'Wattman' (1967) de trambestuurder op het voetstuk als symbool van de hardwerkende middenklasse. Hier steekt songtekst-schrijver Rico Hop een soortgelijke nostalgische loftrompet af over de medewerkers van de posterijen. Post bezorgen als een ambacht van menselijke betrokkenheid temidden van optrekkende individualisering. Vijftig anekdotes memoreren met een lach en een traan naar menselijk leven in al zijn facetten: ziekte en dood, liefde en eenzaamheid, weldoeners en misdadigers, etc. Sterkste verhalen hebben een bitterzoete of droevige ondertoon van ontmoetingen met onbevattelijk menselijk lijden. Duidelijk mindere verhalen gaan over flauwe kantoorfratsen of giechelige confrontaties met seks.

Trouw blijven aan vader tijdens de Joegoslavische genocide

Een gefictionaliseerde geschiedenisles over het conflict in Joegoslavië met een soortgelijke verhaalstructuur als 'Goede Mensen' van Nir Baram en soortgelijke discussies over de problemen rond historische representaties als ‘HHhH’ (2010) van Laurent Binet. De roman volgt twee contrasterende ik-figuren: de leeftijdgenoten Ana Mladić en Danilo Papo. Ana is de dochter van de psychopathische generaal Radko Mladić, terwijl Danilo de positie aanneemt van pacifistisch en anti-establishment. Op cruciale punten in de verhaallijn raken de levens van de twee personages elkaar, maar over de gehele linie zijn ze representaties van tegengestelde wereldbeelden: nationalisme en blind geloof in het regime (Ana) versus een ironische blik naar hoe de genocide uiteindelijk tot stand kon komen. (Danilo) Samen vormen de botsende perspectieven een overzicht van feitelijkheden, historische gebeurtenissen, eeuwenoude mythes en de modus operandi van o.a Slobodan Milošević, Radovan Karadžić en Ratko Mladić.

De verschillen tussen Ana en Danilo houden niet op bij de andere posities die zij innemen. Zo lezen de passages rond Ana als traditionele fictie. Haar neergang van vaderlandslievende rijkeluisdochter naar iemand die lijdt onder de ondraagbare ballast van het verleden, is keurig afgebakend binnen een lineair tijdsframe. Ze gaat op vakantie naar Moskou. Haar veilige bubbel wordt doorbroken door het cynisme van haar nabije vriendengroep. Terug in Joegoslavië neemt ze de beslissing om een einde aan haar eigen leven te maken. Een duidelijk oorzaak en gevolg. Het moreel dubieuze personage maakt een psychologische ontwikkeling door. Zij roept identificatie op bij de lezer, omdat ze menselijker wordt gebracht dan haar status als dochter van een beladen historische figuur doet vermoeden.

Bij Danilo Papo gebeurt aanvankelijk het omgekeerde dan bij Ana het geval is. In zijn eerste hoofdstukken schittert de ik-verteller door afwezigheid, want zijn stukken tekst lezen aanvankelijk als objectieve non-fictie. Onder de titel ‘de heldengallerij’ wordt het conflict toegelicht aan de hand van de belangrijke gebeurtenissen en de sleutelfiguren. Toch verbergen de non-fictie passages meer emotie dan ogenschijnlijk lijkt. De geschiedenissen worden gegroepeerd rond het absurde, het lachwekkende van hoe het conflict heeft kunnen ontstaan. Tussen de regels door valt er een bijtend cynisme en een wrange ironie te lezen. In de laatste hoofdstukken manifesteert de ik-verteller Danilo zich steeds meer naar de oppervlakte. Wat blijkt: hij verafgoodde Ana. Hij smachtte naar haar liefde en genegenheid. De aanvankelijk objectieve verteller ontpopt zich als een gevoelsmens pur sang.

'La Hija del Este' (2012) roept vragen op over helden en schurken in oorlogstijd. Kun je het de dochter van een despoot aanrekenen dat zij het privilege had vanuit haar geboren positie? Ana als de tragische ‘Griekse heldin’ die trouw naar vader door probeert te zetten wanneer de pijnlijke werkelijkheid steeds meer onontkoombaar wordt. En is een jongen als Danilo 'heldhaftig' omdat hij de kwetsbare Ana de werkelijkheid opdringt uit een wraakzucht en een eigen minderwaardigheidscomplex? Danilo als de ik-verteller die tegelijkertijd het goede en het kwade in zichzelf herbergt, terwijl hij zichzelf opwerpt als een neutrale vertelinstantie die de geschiedenis kadert, duidt en vormgeeft. Vanuit een mannelijk ego dat beschadigd is door zijn persoonlijke band met de vertelde geschiedenis.

Deze twee jonge Serviërs zijn held noch schurk in een conflict waarin mythes, geschiedsvervalsing, nationalisme en subjectieve nieuwsberichten ooit politieke machtsmiddelen waren om een genocide mee te ondersteunen. Door het postmoderne spel met fictie en non-fictie legt Clara Usón zelf haar kaarten open op tafel: zij verzint de werkelijkheid. Geschiedschrijvers verhullen hun vertelperspectief en romanschrijvers kruiden de werkelijkheid met identificeerbare constructies. Los van elkaar verhullen zij meer dan dat zij prijsgeven, maar in deze mengvorm weten feit en fictie één werkelijkheid te verbeelden: tussen goed en kwaad zit een heleboel menselijke emotie.

Lindqvist doet diepzinnig met een allegorie over een tiental archetypische Zweden in een surreële droomwereld waar het gras altijd groen is en de lucht altijd blauw. Uit de radio klinkt alleen nog de weemoedig stemmende en de nostalgische muzak van de overleden tekstschrijver Peter Himmelstrand. De soort schlagers waarmee je kennelijk moorddadige gevoelens bij mensen oproept, want soms knapt er iets bij sommige personages en gaan ze elkaar redeloos gewelddadig te lijf. Ook spoken er paranormale entiteiten rond die af en toe de vorm aannemen van de grootste angsten en verlangens van de menselijke personages, terwijl ze zich ondertussen voeden met het bloed van onze koene helden. Andere entiteiten duiken dan weer op die geestverschijningen als een soort getormenteerde zombies of vampiers.

In het enige vermakelijke stuk valt er een vlees en metaal verschroeiende zure regen uit de lucht. Even laat Lindqvist zien dat hij best zijn naam van 'de Zweedse Stephen King' waar kan maken: met ijzingwekkende beschrijvingen van menselijk leed. De pret mag niet blijven duren, want aan het slot gebeuren er allemaal willekeurige dingen. Volgens mij probeert de Zweedse auteur een kritiek te geven op hoe connectiviteit mensen van elkaar heeft vervreemd, waarbij ze zich wentelen in een soort mengeling van nostalgisch verlangen en de angst voor de wereld om hen heen. Het verhaal is rommelig opgezet, de personages zijn irritant en onaangenaam en de absurde wereld die hij schetst komt nooit tot leven. Oh ja, en een hond en een kat sluiten vriendschap met elkaar. (Symboliek!)

Het vijandige Europa gezien door de ogen van twee vluchtelingenbroers uit Afghanistan. Een zoveelste variatie op 'Uncle Tom's Cabin' (1852) met een groot maatschappelijk probleem (vluchtelingenproblematiek) waartegen knuffelbare verschoppelingen goede of kwaadwillende mensen ontmoeten. Brothers weet een fijne troosteloze sfeer te scheppen met plotselinge geluksmomentjes, maar verder is het een voorspelbare, inwisselbare roman.

Met The Absolutist kroop er al een meer volwassen toon in zijn boeken door hoe het een ingewikkeld onderwerp als de seksuele identiteit van een homoseksuele man in de Eerste Wereldoorlog onder de aandacht wist te brengen. Dit was niet alleen meer een vrijpostig spel met de geschiedenis als een intrigerend jongensboek, maar het liet de duistere kant zien van iemand die met een seksuele identiteit worstelt die niet strookt met de heteronormatieve waarden om zich heen. Toch was het in bepaalde opzichten misschien nog steeds een wat veilig onderwerp, omdat de rechtsgeldige positie van seksuele minderheden in onze culturele context eigenlijk niet echt meer ter discussie staat. Nu gaat hij nog een stap verder door óók te schrijven over de heikele kwestie rond seksueel misbruik door kerkelijke figuren.

Het goede aan de roman is dat het zeer overtuigend de connectie toont tussen maatschappelijke ontwikkelingen van de Kerk in de samenleving naar hoe seksueel misbruik op grote schaal plaats kon vinden. Boyne schroomt niet om, zover mogelijk, te breken met het idee van daders en slachtoffers en toont de implicaties die maatschappelijke ontwikkelingen hebben op individuele mensenlevens. Het hoofdpersonage Odran Yates, zelf iemand die van huis uit in het priesterschap moest, wordt gedwongen om zijn eigen geloof onder ogen te zien als de kerkelijke instituties keer op keer zaken in de doofpot stoppen in plaats van het individuele leed van mensen serieus nemen. Eerst wordt de Kerk ingezet als een machtsmiddel om jonge mannen te dwingen om de eer van de familie te herstellen of te bewaren. Daarna wordt diezelfde cyclus abrupt doorbroken en loopt het hoofdpersonage op tegen hypocrisie wanneer dan blijkt dat de kijk op de kerk radicaal veranderd is. Dezelfde kleingeestige goegemeente keert zich gewelddadig tegen de voormalige macht van de Kerk. Rationele, humane afwegingen worden verkwanseld onder populistische stemmingmakerij en individuele levenskeuzes die afgedwongen zijn in plaats van gemaakt in vrijheid. Odran bevindt zich als individueel personage tussen veranderende maatschappelijke ontwikkelingen die vooral in de weg gaan staan van hoe hij zijn eigen leven wenst vorm te geven. Intolerantie is van alle tijden, maar het object waarnaar het zich richt verschuift steeds weer opnieuw en opnieuw.

Het is alleen jammer dat Boyne zijn gelaagde boodschap kracht bij probeert te zetten middels een overtreffende trap van overdreven dramatische gebeurtenissen. Enerzijds is het zijn meest subtiele en bedachtzame werk dat ik zelf ken, maar anderzijds blijft er een overdreven effectbejag ontstaan door steevast dramatische climaxen erin te schrijven die enigszins neigen naar goedkoop sentiment. De gekozen symboliek voelt bij vlagen misplaatst bombastisch en enigszins geforceerd anti-religieus.

Jezelf terugzien in de Ander. Voor generaties oriëntalisten, rugzaktoeristen, spiritualisten, avonturiers en kunstenaars was het Verre Oosten een plek om de eigen ik terug te vinden. Het exotische en het andere als een spiegel voor de zelf. Maar wat kun je over jezelf leren als je zulke zoekende westerlingen aanschouwt? In 'Winter in Sokcho' (2016) is haar liefde voor literatuur het enige wat een jonge Koreaanse bindt aan haar eigen Franse roots. Ze heeft een alledaags bestaan als receptioniste in een hostel in het grensgebied tussen Noord- en Zuid-Korea. Soms helpt ze haar moeder met traditionele octopusgerechten of ligt ze in de armen van een jongeman die naar hoofdstad Seoul wil trekken voor een modellencarrière. Haar eenvoudige bestaan krijgt een lichte deining als er een gelauwerde Franse cartoonist incheckt in het hostel. Op zoek naar inspiratie voor zijn nieuwste album in een serie reisverhalen over zijn eigen zoektocht naar betekenis.

'Winter in Sokcho' (2016) is zo'n melancholisch sfeerportret waarin personages naar elkaar smachten en hun grote emoties ongezegd blijven. Elke avond ziet de Koreaanse met Franse roots hoe de Fransman inktschetsen maakt van een vrouwfiguur. Zijn muze? Of een herinnering aan een voorbije liefde? Maar wat als zij belangrijk genoeg is voor hem om haar gelijkenis te tekenen voor zijn volgende album? De Koreaanse begint erover te fantaseren dat zij gezien en gewaardeerd wordt door de stugge, onpeilbare westerling. Dat zij als Koreaanse met Franse roots vorm krijgt in zijn wereldbeeld. Toch ergert het haar hoe weinig respect hij lijkt te hebben naar plaatselijke tradities of de manier waarop hij zichzelf zo centraal stelt in zijn eigen observaties. Haar grootste doorn in het oog is zijn onvermogen om haar signalen op te pikken dat zij geïnteresseerd is in hem, maar zonder dat zij deze verlangens openlijk prijsgeeft uit angst voor gezichtsverlies of afwijzing.

Elisa Shua Dusapin verleidt haar lezers met een oriëntalistische idylle van besneeuwde berglandschappen in een rustieke dorpsomgeving. De novelle houdt een prettig ritme vast met korte hoofdstukjes en uitvoerige beschrijvingen van alledaagse handelingen als het runnen van een hostel of het klaarmaken van visgerechten. Het grensgebied is de zoveelste plek op aarde waar jonge mensen weg willen omdat zij elders meer kansen hebben om hun dromen te verwezenlijken. Dusapin kiest ook sterke metaforen door bijvoorbeeld het klaarmaken van octopussen te laten rijmen met de inkttekeningen van de cartoonist. Tussen de regels gaat het schurende aantrekken en afstoten tussen de Fransman en de Koreaanse met Franse roots over de wens om gerepresenteerd te worden. Over het verlangen dat het alledaagse en het universele wordt gezien in datgene dat door die ander verkeerd wordt vertaald als exotisch of anders.

Beklemmende tragikomedie over de bureaucratische mallemolen van het Nederlandse asielbeleid. Het is geschreven in kraakhelder proza zonder veel opsmuk of stilistisch vernuft, waardoor het de suggestie wekt dat het de authentieke bespiegelingen zijn van 'een gewone asielzoeker' die als buitenstaander te maken krijgt met de xenofobe, de intolerante, de vijandige en de goedbedoelende (maar naïeve) schaduwkanten van de Nederlandse samenleving. Niet het beeld waar mijn vaderlandslievende hart sneller van gaat kloppen, want het is pijnlijk indringend in hoe het de gevoelens van onmacht, hopeloosheid en frustratie beschrijft van groepen 'bijna-burgers' die doelbewust buiten de samenleving worden geplaatst. Het nadeel van de sobere opzet is dat het op een gegeven moment als een voorspelbaar trucje gaat voelen door de vele herhalingen en gelijksoortige 'cliffhangers' die Al Galidi inbouwt. Ook vond ik het bij vlagen naar seksistisch als hij bijvoorbeeld de Russin Jelena beschrijft als een welgevormde blonde muze in donkere dagen, of de Afrikaanse Kristi als een promiscue intrigante die altijd haar zin krijgt.

Dat geneuzel met Spinoza wordt soms een tikkeltje vervelend. Ik heb zelf een geest gekregen om de wijsgeer te bestuderen als ik daar zin in heb, daar heb ik De Winter niet voor nodig. Qua stijl lijkt het een blauwdruk op de thriller-insteek die hij vanaf dit boek vrijwel altijd meeneemt in zijn werk.

Dit tweede deel concentreert zich meer op de avonturen tijdens de kruistochten en de grootse veldslagen waar Robin Hood in verzeild raakt. Mist wel iets van de charme van het vorige boek, maar dat wordt goedgemaakt met een paar onverwachte (doch schokkende!) wendingen.