Deze novelle begint veelbelovend met een geologische sfeerschets over de scheiding tussen het Europese continent en het Afrikaanse continent. Wieringa is een zinnelijke lyricus met beschrijvingen over tektonische platen, aardverschuivingen en hoe woestijn- en oceaanvorming de twee 'werelden' van elkaar scheidt. Deze specifieke passage is absoluut klasse: 'De neanderthalervrouw wier gebeente op een dag gevonden zal worden in een grot in de Rots van Gibraltar, kan vanaf de flank van haar berg de berg aan de overkant zien. Ziet ze tekenen van menselijk leven daar? Zuilen van rook aan de horizon? Heeft ze gedachten over de ander? Het leven daar raakt niet aan het hare. Te ver weg.' De introductie is door dit soort bombastische beschrijvingen episch en groots, maar op een bepaalde manier ook weer relativerend in dat het landschap zich niet vormt naar menselijke logica. De rigide grenzen en scheidslijnen tussen landen, continenten en volkeren staan in ieder geval niet in de aarde geschreven; het majestueuze van die landschapsvorming dwingt tot een nederigheid naar oerkrachten die menselijke constructies overstijgen.

Wieringa weet echter de grootsheid uit zijn krachtige metafoor - de scheiding der continenten verenigd in twee Marokkaans-Nederlandse vrouwen die een economische vluchteling meesmokkelen - niet consequent door te zetten. Het grootste euvel daarin is dat de tragisch gestorven Murat Idrissi meer een schetsmatig concept blijft en totaal niet wordt uitgewerkt tot een volwaardig personage. Murat's aanwezigheid en de consequenties van zijn dood, lijken vooral bedoeld als vehikel om migrantenkinderen Illham en Thouraya te laten reflecteren op hun eigen vragen over ras, identiteit, afkomst en privilege. Maar het heeft iets kwalijks als én het perspectief van Murat volledig buiten beschouwing blijft én deze Nedermarokkanen door Wieringa weeral migrantenervaringen in een negatief licht worden geplaatst. 'Hitte/Harare' (2008) van Lodewijk Crijns vertelde al eens eerder exact hetzelfde verhaal over deze case, waarin naïef westers idealisme als een boemerang terugkomt omdat goede bedoelingen soms stinkende wonden maken. Het gevolg is een onbedoeld valse roman waarin complexe identiteitskwesties worden opgeworpen, maar die uiteindelijk vooral onafgewerkt voelt omdat Wieringa te veel laat liggen aan karakterpsychologie en geen geloofwaardige dynamiek schetst tussen de personages.

Toch een mooi boek over ''het kwaad'' in de wereld. AFTH weet wel heel mooi alle verhaallijnen bij elkaar te brengen in een daverende climax. Het is nog steeds niet mijn schrijver, maar een vakman is het wel.

Net als bij zijn vorige roman kon ik niet zoveel met de onbetrouwbare verteller en het spelen met genre-conventies. Geforceerd en artificieel, maar zonder dat het daadwerkelijk een hoger doel lijkt te dienen. Dit is de soort postmoderne moeilijkdoenerij waar je mij niet gelukkig mee krijgt.

Ook jij bedankt natuurlijk.

Moet zeggen dat ik de 70 bladzijdes aan het begin het beste van de roman vind. Vanaf het moment dat Jonathan Harker ontsnapt uit het kasteel van Dracula wordt het allemaal een tikkeltje minder beklemmend. De juiste toon wordt veel verder in de roman gelukkig wel weer opgepakt, maar daar moet je soms door ellenlange stukken oninteressante tekst heen worstelen. Ook jammer dat onze helden wel erg gemakkelijk de overhand leken te krijgen op ´het ultieme kwaad´. Zit het een beetje tegen en dan vlucht Dracula terug naar Transylvanie.

Wat mij in positieve zin heeft verrast is dat het zo speelt met de menselijke psyche en dat het verhaal meer nog dan een ordinair horrorverhaal ook gelezen kan worden als een psychologische thriller. Het heeft die extra laag van een whodunit waarin er continu twijfel is over de motieven van andere personages. Interessant daarbij is bijvoorbeeld de rol van de psychisch getormenteerde Renfield. Dracula is hier niet die dood geparodieerde verleidelijke graaf die er later van gemaakt is, maar meer een abstracte verbeelding van een dierlijke oerkracht die angst en onbehagen oproept.

Met 'De Man Die Haast Had' (2015) ging Vantoortelboom qua stijl al een beetje weg bij zijn meer traditionele streekverhalen als 'De Verzonken Jongen' (2011) en 'Meester Mitraillette' (2014). Minder uitvoerige beschrijvingen van de bitterzoete plattelandsidylle van weleer, maar zijn proza werd in die korte roman al compacter, zakelijker en kernachtiger. In 'De Drager' (2017) zet hij die tendens door en laat hij impressionistische sfeertoetsen versmelten met ideeën over moderne technologie. Over een jeugdvriendschap waarin Nicolas een passie ontwikkelt naar de overzichtelijkheid van computersystemen, terwijl Bruno aangetrokken wordt tot de onverbiddelijke eerlijkheid van darwinistische biologie. Deze roman is alleszins complexer opgezet dan eerder werk in hoe hij bijvoorbeeld met zijn metaforen overlap suggereert tussen natuur, techniek en mens. Ik mis echter een tikkeltje het speelse en het luchtige uit zijn vroegere romans, want Vantoortelboom nieuwe stijl trekt een bak ellende open om het leven van zijn personages tot een noodlottig tranendal te maken. Tot op het punt dat de zwaarwichtigheid soms wat geforceerd of bedacht voelt en niet per se bijdraagt aan de geloofwaardigheid van zijn romans.

Ik vind het persoonlijk wel mooi hoe rijk het universum beschreven wordt waarin het zich afspeelt, met van die heerlijke sfeerschetsen. Maar het voelt inderdaad wel heel erg aan alsof je met een tussenstuk bezig bent. Je weet stiekem toch al een beetje welke richting het allemaal op gaat, en dat neemt een flink deel van de spanning weg. Ik ga wel door met de serie, uiteindelijk wil je toch het einde weten.

Het geweld en de uitzichtloosheid van de ghetto gekoppeld aan het leed dat honden aan wordt gedaan. Een van de betere boeken van Pelecanos, die wat mij betreft het juk van de ''thriller'' overstijgt in urgentie en schrijfstijl.

Zichtbare grenzen en onzichtbare vleugels. Met 'Het Verboden Dakterras' (1994) schreef Fatima Mernissi nostalgisch gekleurde memoires over haar eigen jeugd in een Marokkaanse harem. Geen oriëntalistische of hypergeseksualiseerde haremfantasieën, maar een liefdevolle terugblik op een problematische samenlevingsvorm, die toen al begon af te brokkelen. Het Marokko in de jaren veertig was een turbulente plek tussen koloniale machtsverschuivingen, een eigen vrijheidsstrijd en de mondiale gevolgen van de Tweede Wereldoorlog. Maar voor de negenjarige Fatima bleef haar duidelijk begrensde leventje voorspelbaar en overzichtelijk. Het was overduidelijk wat er wel en niet mocht in een veilige omgeving die volledig werd gerund door vrouwen. Misschien ging er zelfs een zeker plezier uit van kleine verzetsdaden. Stiekem de radio aanzetten voor de smartelijke liederen van Oum Kaltoum of de gracieuze klanken van Asmahan. Of de levensgevaarlijke capriolen om op dat verboden dakterras te klimmen voor een totaaloverzicht van het haremterrein.

Fatima Mernissi beschrijft in geuren en kleuren hoe de vrouwen in de harem met elkaar een eigen gemeenschap vormen. Hoe hun verbeelding verder reikt dan de begrenzingen die door tradities en conservatieve krachten worden opgelegd. Hun alledaagse rituelen (afwassen, schoonheidsrituelen, wassingen) als manieren om ongegeneerd uitdrukking te geven aan hun vrouwelijkheid. Maar in dat kleine universum spelen muziek, dans en toneel óók een belangrijke rol om zelfexpressie te kunnen uiten. Of zoals Mernissi veel anekdotes wijdt aan de knullige (maar oprechte!) toneelvoorstellingen waarin de haremvrouwen manieren vinden om zich de grote verhalen toe te eigenen. Het is niet zonder reden dat Sjeherazade uit 'Duizend-en-een-nacht' (450) het meest iconische literatuurpersonage is uit de Oosterse literatuur. Tussen de regels betoogt Mernissi dat zulke vrouwelijke perspectieven inherent verbonden zijn aan zowel de islam, geschiedvertellingen als Oosterse kunst & literatuur.

Islamkritiek verwordt vaak tot zo'n platte en vijandige bedoening. Met weinig oog voor de geleefde ervaringen van moslims en de tegenstrijdigheden/complexiteiten in hun geloofsbeleving. Bijna alsof iemand alleen een identiteit kan hebben als men zich volledig afkeert van de islam en onvoorwaardelijk kiest voor westerse waarden. Een individu kun je alleen zijn vanuit westerse maatstaven - je bent immers voor ons of tegen ons. Het heeft me geraakt hoe teder Fatima Mernissi in 'Het Verboden Dakterras' (1994) schrijft over de analfabete moslima's die haar denken hebben gevormd. Hoe zij haar eigen wortels en identiteit heeft gevonden in hun overleveringen, maar er tegelijkertijd kracht heeft geput voor haar eigen emancipatiestrijd. Hoe zij op een intellectueel niveau heeft leren denken over de belangrijke rol die vrouwen altijd hebben gehad in de islam, zoals ze betoogt in ander werk.

De Rotterdamse burgemeester Ahmed Aboutaleb had het in een uitzending van Zomergasten (2015) eens over de zachte krachten die verandering kunnen bewerkstelligen. Hij gebruikte daarvoor de metafoor van water als enige natuurkracht met het vermogen om steen uit te hollen. Langzaam druppelend, zonder dat je per se doorhebt dat het slijtageproces in werking is getreden. Tijdens het lezen van 'Het Verboden Dakterras' (1994) snapte ik eindelijk wat Aboutaleb hiermee heeft bedoeld. Het is simpelweg niet waar dat vrouwen in de islamitische wereld nooit een stem hebben gehad. Verschillende emancipatiebewegingen hebben in korte tijd al zoveel bereikt. Met vallen en opstaan, dat wel. Het loont om niet nederig te buigen voor tradities, maar om de eigen plek toe te eigenen en verzet te plegen waar nodig. Verandering komt alleen van binnenuit.

Intrigerende mengelmoes van een biografie ( want gebaseerd op de levens van schrijvers Dickens en Wilkie Collins ) en een occult moordmysterie. Pas tegen het einde wordt duidelijk wat je aan het lezen bent geweest. Ondanks enkele briljante passages is het toch vooral heel erg langdradig. Met minder bladzijdes had mogelijkerwijs meer effect behaald kunnen worden. Ook is de uitkomst van het mysterie al te vroeg te voorspellen.

Ik had ook te vaak het gevoel dat de roman niet helemaal duidelijk had wat het nou eigenlijk wilde: het verhaal vertellen van Maxim of dat van Gala. Nu blijven beide verhaallijnen een tikkeltje onbevredigend aan het einde.

Hoe stoer het concept ook is van dezelfde figuren die in belangrijke momenten van de Londonse geschiedenis terugkomen, de uiteindelijke serie boeken vallen tegen. De eerste twee zijn vermakelijk, maar de derde en de vierde zijn matig/slecht. Met de transformatie van schurk Asterion tot een van de helden was de angel er al een beetje uit, maar in dit laatste boek zet dit negatieve element zich nog verder door. Op een bepaald moment interesseerde het me allemaal niks meer, en daar kan zelfs het bombardement op London niks aan veranderen.

Een diabolisch dominospel! Overspel! Intrige! Seks! Politiek! De ware aard van vier Curaçaose mannen komt naar boven als ze niet alleen dominosteentjes tegen elkaar schuiven, maar boven alles psychologische oorlog voeren om hun mannelijkheid te bewijzen. Komrij vond het zelfs 'een roman geschreven in een haast ongelooflijke stijl.' Tsja, ik ben minder enthousiast, want Frank Martinus Arion laat bitter weinig aan de verbeelding over: het is dichtgetimmerd proza. Elk personage wordt keurig geïntroduceerd binnen zijn of haar sociale milieu, met een bijpassend psychologisch profiel om hun handelen mee te verklaren. De spelregels en het bijhouden van de scores worden uitvoerig uitgelegd, zodat ook een niet-Antilliaanse lezer het verband snapt tussen het dominospel en de sociale/politieke context eromheen. Het plot grijpt netjes in elkaar en Arion weet de broeierige sfeer over te brengen van dorpsgemeenschap Wakota, maar verwacht daarbij geen mooie zinnen of diepere zielenroerselen.

Ik kan niet helemaal aanwijzen waar het aan ligt, maar er is iets aan deze roman waardoor ik er niet echt van kon genieten. Is het dat ik te onbekend ben met de politieke geschiedenis van Zuid-Afrika om de verwijzingen te kunnen snappen? Of is het omdat er teveel personages worden geïntroduceerd en dat de belangrijkste personages echter onvoldoende worden uitgewerkt? Wat Jaqcues Strauss voor mij als schrijver mee heeft is zijn uitmuntende gevoel voor humor. Sowieso weet hij heel goed een verhaal te vertellen vanuit het beperkte perspectief van een 11-jarige, die ontdekt dat hij ook invloed kan hebben op de dingen die er in zijn leven gebeuren. Het levert een onevenwichtige roman op met zowel geniale vondsten als veel opvulling.

Maar ja, het wordt toch wel een circus aan ranzige situaties als steeds kotsende karakters en expliciete seks. Het had voor mij allemaal niet zo banaal gehoeven. De sublieme eerste pak 'm beet 100 bladzijdes zwakken gaandeweg steeds meer af in teveel ordinair gedoe.

'Hoe Ik Talent voor het Leven Kreeg' (2016) is één van de belangrijkste boeken in de Nederlandstalige migratieliteratuur, omdat Rodaan Al Galidi een vinger op de zere plek legde van de psychologische gevolgen van ons hardvochtige asielbeleid. Een bureaucratisch, ontmenselijkend systeem waar mensen jarenlang in tergende onzekerheid wachten of ze wel of niet die asiel-status krijgen, terwijl ze zich door gedwongen werkeloosheid en gebrek aan perspectief nauwelijks kunnen of mogen ontplooien. Precies het juiste boek op het juiste moment, daarbij geholpen door een sympathieke media-persoon als Rodaan Al Galidi die zijn eigen ervaringen had verweven met een fictie-vertelling. Het boek hield stilistisch niet over en had ik moeite met de wat simplistische (soms zelfs beledigende) weergave van sommige vrouwenfiguren in het werk. Maar de spanning die Al Galidi schiep tussen zijn positie als auteur en de sociaal realistische fictiewereld was een krachtig middel om een urgent, doch onderbelicht facet van de vluchtelingenproblematiek te schetsen.

In 'Duizend-en-een Nachtmerries' (2017) tapt Rodaan Al Galidi uit een ander vaatje. Geen sociaal realisme met een kafkaiaans tintje maar absurdistische korte verhaaltjes met verwijzingen naar actualiteiten en eigentijdse thema's. Al begint ook deze verhalenbundel met een soortgelijk kattebelletje naar de lezer toe. Hier een 'mededeling ter geruststelling' om de lezer erop te wijzen dat deze nachtmerrieverhaaltjes louter aan de verbeelding van de schrijver zijn ontsproten. Deze verhaaltjes zijn uitvergrotingen van de realiteit en de personen waar hij zijn fictie-figuren op baseerde leven waarschijnlijk gezond en wel verder. Die introductie laat voor mij zowel de kracht van deze bundel als de zwakte ervan zien. Het is een beetje knullig en gekunsteld, maar weet juist daarom vanaf die waarschuwing een prettige underdog-sfeer te creëren. De personages die Al Galidi in deze bundel opvoert zijn namelijk ook muurbloempjes, twijfelaars en weifelaars en mensen in de periferie van de samenleving. Zelfs een kunstrover, een terrorist, een jongedame die graag vrijt op historisch beladen plaatsen en iemand die Saddam Hoessein bijna dagelijks zou kunnen wurgen, krijgen in zijn verhalen iets aandoenlijks en vertederends. Alsof Galidi zijn imaginaire lezer probeert te sussen met fabeltjes waarin schoonheid prevaleert en de duistere kanten van de mens beter weggelachen worden.

Anders dan 'Hoe Ik Talent voor het Leven Kreeg' (2016) mist deze uitnodiging tot een postmoderne leeshouding (het spanningsveld opzoeken wat de auteur vertelt en zijn persoon) een gevoel van urgentie of noodzaak. De inleiding levert namelijk niet een stevig raamwerk waartegen de afzonderlijke verhalen cachet en inhoud krijgen, maar voelt als ludieke gimmick waar verder te weinig mee wordt gedaan. Ook als afzonderlijke bundel (want het is flauw om Al Galidi alleen vanuit mijn eigen opvattingen over postmoderne literatuur af te rekenen) is het niveauverschil tussen de verschillende verhaaltjes te groot. Zo vond ik de lijnen die Al Galidi her en der uitzet over de Irak-oorlog interessant, omdat hij dit specifieke aspect bewust wegliet uit 'Hoe Ik Talent voor het Leven Kreeg' (2016). Daar ging het over een ander trauma, namelijk die asielprocedure. Maar tegenover die sterke verhalen staan te vaak flauwe taal- en vormspelletjes die niet beklijven, of soms zelfs een beetje moraliserend voelen. Het levert een wisselvallige bundel op waar de spanningsboog niet sterk genoeg staat qua overlappende thema's, relevantie en samenhang. En echt vaak kon ik er nu ook niet om lachen.

- Voor meer oorlogstrauma, Irak-oorlog en kafkaëske fictie die mentale wonden verdoezelt: lees de macabere maar bloedstollend goed geschreven bundel 'Lijkententoonstelling' (2017) van Hassan Blasim.

- Voor een postmoderne hervertelling van Duizend-en-een-nacht: lees het ingenieuze weefwerk 'The Hakawati' (2008) waarmee Rabih Alameddine zijn jeugdherinneringen aan Libanon kruidt met verwijzingen naar die verhalencyclus.

- En voor nog meer Duizend-en-een-nacht: lees ook hoe Nagieb Mahfoez in 'Arabische Nachten en Dagen' (1981) zich het epos opnieuw toe-eigende van de vroegere kolonialen. Een vlammende allegorie over de turbulente machtswisselingen in het Egypte van z'n tijd.

Ik heb een beetje het gevoel dat de spanning er te vaak uit gaat, alsof het verhaal maar voort blijft kabbelen en er dan ''opeens'' iets gebeurt dat het verandert. Zoals wanneer Julia in het leven van de twee mannen komt. Gewoon zomaar. Zonder enkele reden. Het maakt dat ik continu een wat onevenwichtig gevoel eraan overhou. Toch is Lieske een schrijver om in de gaten te gaan houden, want zijn zinnen zijn van een enorm hoog niveau. Lyrisch, zingend bijna en met een nuchter gevoel voor ironie.

De rijke binnenwereld van mensen die geconfronteerd worden met hun nederige plek in de wereld. Zoekend naar betekenis in het genadeloos verstrijken van de tijd of de snelle opkomst van technologische en maatschappelijke ontwikkelingen.'De Dwaler' (2021) van Roos van Rijswijk is een heerlijk eclectische mengeling van verschillende verhalen. Onvoorspelbaar. Compleet verschillend in stijl, toon of thematiek. Soms poëtisch en vol metaforiek. Soms ook meer rauw en psychologisch geladen. Het begint fijn met 'Sluit je ogen' (4*) als een gedachte-experiment waarin een buitenaards wezen mijmert over onze beperkingen in zintuigelijke waarnemingen. Al werd ik meer geraakt door 'De dag dat Alfred besloot te gaan liggen' (4*) over een man die tijd en plaats achter zich laat. Alfred besluit uit het niets te gaan liggen op dezelfde plek en niet meer op te staan. Droevige beschrijvingen over hoe een nietige figuur verdwijnt met de tijd.

Sommige verhalen krijgen wel erg weinig ruimte om de achterliggende SF-ideeën bevredigend uit te werken. Met 'Schoon' (2.5*) en 'Het Beest van Ravenstein' (2.5) kon ik verder niet zoveel omdat ze grootse thematiek proberen te vangen in een paar bladzijden. Ook stilistisch niet buitengewoon interessant. 'Seven Year Itch' (3.5*) doet dan wel weer een stap in de goede richting als een soort Black Mirror-aflevering over na de dood voortlevend bewustzijn, computergestuurde lichaamsdelen en de almacht van sociale media. Van Rijswijk weet op een knappe manier best wel complexe ideeën over transhumanisme terug te brengen tot helder proza. 'Oefeningen in Onvoltooidheid' (3.5*) is opnieuw een geslaagd gedachte-experiment rond imperfecte cultleden die de perfectie van een supercomputer bezingen. Ik ben een beetje verliefd op de bezwerende taal waarmee Van Rijswijk haar ideeën over existentiële kwesties vangt in een ritme van religieuze incantaties. Het houdt je vast en neemt je mee.

Het idee van 'De vlag, de reiziger' (3*) is stilistisch aardig gevonden. Of een ik-verteller die tijdens een spelletje levend stratego allemaal schoolkinderen tegen elkaar uitspeelt door ze in verschillende kampjes te verdelen. Het zegt uiteindelijk meer over zijn innerlijke nood tot classificeren dan over de individuen die hij verdeelt. De boodschap is duidelijk, maar het blijft een tikkeltje nikserig omdat je als lezer nooit vat krijgt op de consequenties van deze verdeel- en heersstrategie. 'Je moet je fiets binnenzetten' (2.5*) voegt ook niet veel toe aan het vorige verhaal als bespiegeling van een kleinburgerlijke dorpsgemeenschap waar men zich zorgen maakt over nieuwkomers. Directer en minder abstract, maar daarom ook des te meer belerend.

Van Rijswijk weet in haar betere verhalen een heleboel te vertellen door expliciet dingen weg te laten. Zo heeft 'De Zee' (4*) me enorm geraakt door de simpele opzet van een meisje dat de zee nog nooit heeft gezien en een vrouw die bereid is om haar mee te nemen. Je krijgt nooit helemaal vat op hun beweegredenen, maar juist daarom komt de machtsverhouding tussen de twee zo sterk naar voren. Is het een lief gebaar of toch ook een beetje suspect? Met 'Van Boven' (3.5*) komt van Rijswijk meer op psychologisch terrein als een jongetje erover nadenkt of het leven de moeite waard is om los te laten. Komt de bevrijding van zijn eigen pijn niet als hij zich loslaat van het trappenhuis? Mooi en schrijnend. Al vind ik soortgelijke thematiek beter tot z'n recht komen in 'Onschuld' (4*) waarin Van Rijswijk opnieuw terugkeert naar een bezwerend ritme en een surrealistische insteek. Zo lees ik haar toch het liefst.

'De Jongens' (4.5*) is één van mijn favoriete verhalen uit de bundel. Of zoals een mevrouw op leeftijd haar eigen vergankelijkheid onder ogen moet komen als haar haperende lichaam schoonheid, kracht en fitheid verliest. Ze heeft steeds meer hulpmiddelen en aanpassingen nodig om dat te compenseren. Het roept bij haar de vraag op of zij misschien de persoon bij uitstek is die de gendertransitie van haar kleinzoon kan begrijpen. Want elk menselijk individu heeft zich met het verstrijken van de tijd te verhouden tot een veranderend lichaam. Niemands lichaam blijft immers consistent hetzelfde. Ook titelverhaal 'De Dwaler' (4.5) heeft me geraakt door de poëtische en surrealistische opzet van een verteller die door een soort ziekenhuis dwaalt. Het kille linoleum van deze zielloze omgeving krijgt steeds meer kleur als het personeel verandert in watervogels en er plasjes met vissen verschijnen. Heerlijk beeldend beschreven vol fantasievolle associaties.

In 'Munten' (3.5*) vertelt een moeder over de inspiratievolle plek die een vrouwelijke voorouder heeft ingenomen als eigengereide kluizenaarster. Het is een lief verhaal over sterke vrouwen en hoe de geschiedenis als een positieve kracht kan doorwerken in het heden. In 'Aan de rand' (3*) en 'De rot bloot' (3*) gaat van Rijswijk los met haar prachtige sfeerbeschrijvingen van viezige stadstaferelen. Het blijft helaas wat te meanderend om werkelijk te blijven hangen. Dan geeft 'Woestijn' (3.5*) voor mij meer een anker door de manier waarop het de ontwikkeling centraal stelt van twee vrouwelijke collega's van middelbare leeftijd. Er gebeurt niet veel meer dan dat zij zich afzetten tegen 'de nattekrantenbar' waar zij dag in dag uit mensen bedienen. Ze mijmeren erover hoeveel van het leven ze eraan zijn kwijtgeraakt en toch blijven ze terugkomen. Stilistisch wordt die werksleur ook knap ingevuld door kleine gebeurtenissen plaats te laten vinden op 'een woensdag', 'een donderdag' en 'een dinsdag'. Van die momenten waarop niks verandert en tegelijkertijd alles als het besef daagt hoe zinloos monotonie is.

'De Zusters' (4.5*) is wederom prachtig door de sprookjesachtige opzet van drie zussen die vanuit hun raam kijken naar het getik van een verkeerslicht. Er trekt een wereld aan hen voorbij waar ze op een bepaalde manier zelf toch ook onderdeel van zijn. De mens die probeert weg te komen van de buitenwereld en er toch altijd deel van zal uitmaken. Ik heb ook een zwak voor 'Het Nachtveer' (4*) als een moderne interpretatie van een Frankische legende over een vooraankondiging van de dood. Of de visserman die op de woelige zee erachter komt dat zijn verloofde is gestorven en dat ook zijn tijd op aarde ten einde zal komen. Het zegt ook wel iets over de rijkheid van Van Rijswijk dat ze het ene verhaal goochelt met grootse thema's als transhumanisme en het volgende terugkeert naar literatuurgeschiedenis.

In 'Zorgvlied' (3.5*) ziet een dochter de geesten van vrouwelijke voorouders als ze met haar moeder over een begraafplaats loopt. Een beetje grappig en speels, maar tussen de regels best interessante beschouwingen over hoe je het leven moet zien vanuit het perspectief van de dood. Voor de dochter is het verleden tastbaar in het heden, maar voor de moeder is de dood een banale afsluiting van iets. Tot slot dan '15 september 2020' (3.5*) als een vormspelletje waarin een vrouw voor haar laptop zit en geconfronteerd wordt met onoplosbare vraagstukken over geopolitiek en global warming. Het enige wat zij kan doen is met haar verbeelding andere rollen aannemen als Matt Damon, een reiger en het stoplichtmannetje. Het onbegrijpelijke tastbaar maken en nadenken vanuit andere perspectieven.