Verrassend leuke opvolger van haar roman 'Niets weerstaat de nacht' (2011). Het loont de moeite om die titel eerst te lezen omdat de verwijzingen en het zelfonderzoek in dit werk pas reliëf krijgen ten opzichte van de voorganger. Thematisch zijn de twee werken met elkaar verwant omdat de romancière wederom het spanningsveld opzoekt tussen het autobiografische en het gefictionaliseerde, maar de uitkomst ervan is beduidend speelser en minder emotioneel geladen. Ditmaal schrijft Delphine de Vigan zichzelf in de rol van een ik-verteller die worstelt met de overweldigende reuring rond haar roman met autobiografische elementen. De onzekere bestsellerauteur wordt er continu aan herinnerd hoe werkelijkheidsgetrouw haar publiekslieveling wordt ervaren door het grote publiek, terwijl zij zelf van mening is dat het meest waarachtige in de roman door haarzelf is geconstrueerd.

De patstelling tussen hooggespannen verwachtingen voor haar literaire opvolger en de nieuwe autobiografische route die zij in haar schrijverschap heeft gevonden, brengt de ik-verteller tot een 'writer's block'. Valt ze terug op een volbloed fictieroman, of moet ze dieper graven om nieuwe inzichten over zichzelf te krijgen? Dan dient er zich een fictief personage (L.) aan dat de Vigan verleidt om de macht uit handen te nemen met een web van leugens. Er volgt een paranoïde, schizofrene situatie van zelftwijfel en onduidelijkheid over de mogelijk vergiftigende intenties van het verzonnen karakter. Het thriller-uitgangspunt is te zelfreflexief om spannend te worden, maar het vormt een onderhoudende aanzet tot een aantal rake kritische beschouwingen: over authenticiteit, over de wurggreep van een publieke persona tegenover irreële lezersverwachtingen en over hoe 'het waargebeurde' in de westerse cultuur onterecht een hogere status krijgt toebedeeld dan de verbeeldingskracht.

Tijdens het lezen van 'Liefde in de Grote Stad' (2019) verging het me ongeveer hetzelfde als toen ik die uitgesproken cover voor het eerst zag. Op de voorkant een sfeerschets van een modern stadsgezicht met schreeuwerig felle kleuren in een kinderlijk grove tekenstijl. In eerste instantie oogt het als foeilelijke kitsch, maar toen viel mijn blik op de taxi waarin een man zijn hoofd op de schouder van een ander legt. De simpele tederheid raakte me en ik besloot deze roman toch een kans te geven. 'Liefde in de Grote Stad' (2019) lijdt een tikkeltje aan het debutantenkwaaltje van disfunctionele relatieperikelen rond gemaakt hippe antihelden: vrije vogels op zoek naar liefde en geborgenheid. Zoals de ik-verteller en zijn beste vriendin Jaehie vooral kluchtige verhalen uitwisselen over vroegere en toekomstige bedpartners (Tussen haakjes van die sarcastische spitsvondigheden erbij om te vermelden wat de hoofdpersoon écht denkt, maar niet durft uit te spreken.) Toch wordt doorlezen beloond wanneer er een melancholische ondertoon inkruipt over de moeilijkheden voor de ik-verteller om zichzelf te accepteren of geaccepteerd te worden door anderen. Tussen de regels maakt 'Liefde in de Grote Stad' (2019) pijnlijk invoelbaar hoe uitputtend conservatisme en familieverwachtingen kunnen zijn binnen een Aziatische schaamtecultuur. De ik-verteller heeft te laat door wat het eigenlijk betekent wanneer hij met 'die ene grote liefde' kan proeven aan de onbezorgde kneuterigheid van een ingeslapen relatie.

Precies de soort roman waar ik even aan toe was: een rechtlijnig, pretentieloos streekverhaal over de relatie van een schuchtere Zeeuwse boerenjongen met z'n bonkige plattelandsvader. Vader Rietgans is ervan overtuigd dat een man zijn akker na moet laten als het testament na een leven vol hard werken en nageslacht krijgen. Zoon Maarten is het ruwe plattelandsbestaan ontgroeid omdat hij net wat slimmer en talentvoller is dan de mensen in zijn nabije omgeving. De boerenzoon wordt echter geplaagd door een hinderlijk minderwaardigheidscomplex, dat hij probeert te compenseren met het soort perfectionisme waar vooral besluiteloosheid en zelftwijfel uit voortkomt. Het gevolg is een dolend bestaan langs verschillende Nederlandse steden vol tijdelijke werkcontracten, periodes van werkloosheid en een vermoeiende uitputtingsslag om de geschikte levenspartner te vinden. Rinus Spruit tekent de autobiografisch aandoende geschiedenis op met rustig voortkabbelende sfeerschetsen in eenvoudig en toegankelijk Nederlands. Bijzonder of opzienbarend is het niet, maar ondanks (of dankzij?) de nederige opzet weet het me te raken als een tedere familiegeschiedenis over volwassen worden en sterfelijkheid.

Ik had wel de hele tijd het gevoel dat de serie net zo boeiend was geweest als hij het in het post-apocalyptische Amerika had gehouden. In vorige delen vliegt het verhaal van het verleden naar ´´het heden´´ en naar de fantasiewereld. Die afwisseling van verschillende werelden maakt de serie juist tegelijkertijd zo zwak en zo goed. Maar ik kan er desalniettemin niet omheen dat King gewoon geschiedenis schrijft met deze reeks. Duistere fantasy waarin de personages centraal staan en niet de wereld.

Ik moet zeggen dat ik erg tevreden ben met dit deel en de vorige. Eindelijk wordt Roland's wereld ook een beetje vormgegeven als zijnde een overtuigende, levende wereld. Sowieso vind ik het hele westernsausje een heel prettige afwisseling op het wat afgezaagde van de Middeleeuwse fantasy. Die opbouw naar The Wolves deed mij sterk denken aan de genreklassieker High Noon.

Misschien dat de focus teveel gaat liggen op Callahan en zijn demonen, maar het levert ook weer een mooie link op naar onze wereld. Ik vind het briljant hoe King zaken als de minderhedenstatus van afro-Amerikanen in de jaren zestig, de opkomst van aids en racistisch geweld koppelt aan een fantasiewereld. Dit is zoveel meer dan de gebruikelijke held-redt-wereld-van-ondergang.

Wanneer je zo goed verkoopt als Stephen King dan kun je bijna alles flikken in een boek. Een epische fantasy-serie bedenken en daarbinnen opeens allemaal verwijzingen verstoppen naar onze eigen wereld. Zo vindt er nu een vreemde wending plaats waarin de auteur zelf opeens de slaaf blijkt van machten die buiten zijn wil om staan. De hele queeste van Roland en de gunslingers krijgt daarmee een hele andere dubbele lading, namelijk de vraag van wat is er fictie, wat is er werkelijkheid en in welke wereld leven wij. Het boek leest lekker weg en het leidt naar een ouderwets sterke cliffhanger, maar het beklijft toch minder dan in vorige delen het geval was. Als bevreemdende schuifpuzzel van verschillende genres en stijlvormen is het wel amusant genoeg.

Teleurstellende finale. De genialiteit van eerdere boeken in de serie wordt bij vlagen geëvenaard (Joe Collins/Dandelo!) maar als geheel stelt het teleur. Wat mij tegenstaat is dat Stephen King steeds meer van de klassieke ''Western meets Fantasy'' af is gaan wijken en er meer een conceptueel allegaartje van symbolische elementen van is gaan maken. Ik hou daar niet zo van.

Op een bepaald moment gaan de fictieve karakters zelfs invloed uitoefenen op het echte leven van de schrijver. Best leuk gevonden, maar het had een slag subtieler gekund. Er blijft toch een zweem van zelfverheerlijking hangen als een auteur zichzelf portretteert als de messias die het doorgeefluik is van boodschappen uit andere werelden

De dood van Pere Callahan, Eddie, Jake Oy en de verdwijning van Susannah deden me niet zoveel meer, omdat op een bepaald punt zijn er zoveel slachtoffers zijn gevallen dat het niet meer raakt. Confrontaties met potentie worden zeer teleurstellend afgerond (Mordred en The Crimson King). En het gaat allemaal veel te lang door met eindeloze, oninteressante beschrijvingen terwijl het verhaal in veel minder woorden verteld had kunnen worden. Het einde waarin Roland zijn eigen leven terugziet en weer van voren af aan begint, is goed gekozen. Het is niet echt een happy end of een tragisch einde, maar geheel in lijn van de serie. Zal Roland in zijn nieuwe tocht WEL de verlossing vinden...?

Onverwachte wendingen zijn leuk, maar niet als ze nergens op slaan. Asterion, de karikaturale superschurk uit de eerdere delen, wordt opeens de grote geliefde van Cornelia/Noah . De seksuele spanning uit de eerdere delen is er zo beetje uit gehaald. Misschien onder druk van de uitgevers, of misschien dat ze zelf een nieuwe wending in heeft willen gaan? Het levert een tamelijk onbeduidend fantasy-werkje op, dat nog steeds wel lekker wegleest hoor.

'De een zijn dood' is op geen enkele manier stilistisch of thematisch vernieuwend, maar het is nog altijd prettig vertoeven in de geschetste bitterzoete mistroostigheid. Ergens zal ik altijd een zwak houden voor het kale taalgebruik waarmee Bernlef eenzame mannen laat mijmeren over de eigen vergankelijkheid en de mysteriën van het menselijke geheugen.Toch wringt het hier dat de psychologische nawerking van seksueel misbruik versimpeld wordt tot een onwaarschijnlijk misdaadplotje rond identiteitsfraude en vergelding. Onverwachte perspectiefwisselingen kunnen niet verhullen hoe middelmatig de centrale verhaallijn eigenlijk is uitgewerkt.

Ik weet niet zo heel goed wat ik ervan moet vinden. Aan de ene kant is het een interessant boek over de subjectieve ervaring van tijd en hoe deze doorwerkt in herinneringen, maar aan de andere kant was ik tijdens het lezen niet bijzonder betrokken. De onuitspreekbare Deense namen helpen daar geenszins aan mee. Uiteindelijk was ik vooral blij dat ik me er doorheen heb weten te lezen.

Door de aparte manier om met de stijl van een hardboiled thriller een psychologisch oorlogsverhaal te vertellen, krijgt de lezer een pijnlijk hard beeld van hoe het is om op te groeien in een oorlogsgebied. Verreweg het sterkste zijn dan ook de eerste twee delen van het verhaal, waarin we George rond zien slenteren door de deprimerende hel van Beiroet. Zijn innerlijke observaties zijn zwartgallig wreed, humoristisch en soms aan het nihilistische toe. In het derde deel speelt de verhaallijn zich af in Parijs, en daar gaat het naar mijn gevoel een beetje fout. Op een nogal geforceerde wijze wordt er namelijk een paradoxale situatie geschetst waarin George nog steeds vastzit aan zijn leven in Libanon. Het voelde mij echt te ´´bedacht´´ aan op dat moment, ook omdat er dan enkele hoogst onwaarschijnlijke plotwendingen volgen.

Tussen mij en cadeauboeken zit het nooit lekker. Of het zijn boeken die ik blijmoedig op mijn sinterklaas- of verjaardagslijstje zet, maar die na ontvangst soms jarenlang stof verzamelen omdat ze ongelezen op mijn boekenplankje blijven staan. Of het is de vriend die keer op keer boeken geeft die, als ik ze dan eindelijk eens gelezen heb, meestal beter zijn dan wat ik voor mezelf uitzoek. (Bedankt vent, steeds de nadruk erop leggen dat je mij beter kent dan ik mezelf!) Of de boeken verstoffen omdat young adult- en fantasyliefhebbers meestal niet op dezelfde lijn zitten qua literaire smaak. Of iemand heeft ergens een raar boek gevonden in een kringloopwinkel of bij een gestorven oma op zolder en meent dat ik er vast op zit te wachten. Ik wacht op de persoon die 'Vraag het Oma' (1975) van M.Grubert overtreft, oftewel: Een schat aan handigheidjes, fijne kneepjes en goede raad uit grootmoeders ervaring. Al is 'Age of Consent' (1938) van Norman Lindsay ook een vondst. A delightfully gay novel about a bashful painter and his lovely, ripening model. Op de allereerste bladzijde staat al de afbeelding van een vrouw, geheel bloot die achterover gebogen staat bij een blaffend hondje, terwijl een bebaard mannetje, met een mooie vissershoed en een geruit jasje én pantalon, van haar wegloopt. Zijn gezichtje zo opgeheven dat zijn pijpje schuin omhoog tuft.

En dan is er het trieste geval van 'Hallo Wereld: Een Syrisch Meisje Vertelt over de Oorlog in Haar Land en Pleit voor Vrede' (2017). Dit is een boek dat ik héél graag héél goed zou willen vinden omdat degene die het me gaf er een persoonlijke band mee heeft. 'Dit is echt een heel mooi boek. Echt heel mooi geschreven', zei de Syrische jongeman die het voor me had gekocht. Hij keek verwachtingsvol en ik bladerde het gloednieuwe exemplaar een paar keer door. Een leuke coverfoto en een speelse lay-out, met verschillende soorten typografie en intieme archieffoto's. (Bana Alabed werd beroemd als 'de Syrische Anne Frank' omdat ze tweets stuurde tijdens heftige belegeringen en daarmee o.a. aandacht kreeg van J.K. Rowling.) Daar stond ik tegenover iemand met soortgelijke oorlogservaringen als Bana en die in elf maanden Nederlands heeft geleerd. Voor hem was dit waarschijnlijk het allereerste Nederlandstalige werk dat hij heeft gelezen. Ik reageerde ongemakkelijk en bedankte hem voor dit kinderboek. 'Nee, nee, nee, dit boek heeft hele mooie, wijze zinnen en het is belangrijk dat iederéén haar verhaal hoort!' Een wijsneuzige snobist als ik werd pijnlijk geconfronteerd met zijn eigen ondankbaarheid. Om nu juist dit boek te laten verdwijnen in de boekenkast...

Bij deze dan toch een recensie. 'Hallo Wereld' (2017) is zo goed als je kunt verwachten van een schrijfster die nog niet eens in haar tienerjaren is. Het is erg beschrijvend en geeft verder weinig inzicht in hoe de verhoudingen tussen de verschillende familieleden in elkaar steken. Het boek vertrekt vanuit een simpel uitgangspunt - het lijden van Syrische oorlogskinderen moet serieus genomen worden - waar niks mis mee is, maar het geeft ook weer niet veel ruimte voor nieuwe inzichten over het Syrië-conflict. Soms brak mijn hart een beetje, want zelfs ik ben niet ongevoelig voor minutieuze beschrijvingen over hoe Bana omgaat met het overlijden van een buurtvriendinnetje.Ik kon zelf het meeste met de passages waarin haar moeder aan het woord komt, want die vormt met haar volwassen overdenkingen (melancholisch, contemplatief) een fijn tegenwicht op de kinderlijke simpelheid van Bana's taalgebruik. Vanuit moeder en dochter geeft het een mooi beeld van wat conflict en migratie met hun gezinsleven heeft gedaan of blijft doen. Liefhebbers van dit soort memoires zullen zich hier geen buil aan vallen en het blijft een conflict waarover elk verhaal welkom is.

Maar ik hoop vooral dat de Syrische vriend die me dit boek schonk al het goeds in de wereld vindt en zijn leven hier kan opbouwen. Dat hij zijn universitaire studie afmaakt, trouwt met een leuke vrouw en zijn harde werken beloond zal zien met een glansrijke carrière. Wie weet ontdekt hij zelfs nog eens hoe rijk de Nederlandstalige literatuur echt kan zijn!?

Lekker energieke aaneenschakeling van overdreven actie. Oppervlakkig maar oh zo vermakelijk.

Beklemmend hoe Tahar Djaout de defaitistische gedachtewereld beschrijft van een boekhandelaar in een fundamentalistisch islamitisch regime. In alles een soort islamitische staat avant la lettre, met een zedenpolitie, met rigide kledingvoorschriften, met een propaganda-offensief in kunst, cultuur en wetenschap, met openlijke vijandigheid naar vrouwen toe en met een uitgebreid kliksysteem om de brave gelovigen van de ongelovigen te scheiden. Een politieke en ideologische beweging om verschillende identiteiten mee uit te vlakken, om daarmee een kleurloze maatschappij te creëren waar 'de Waarheid' elke twijfel of verbeelding overbodig maakt, want waarom zou iemand voorbij de religie durven denken als men in een continue overlevingsmodus terechtkomt!? Een naargeestige en moedeloze plek waar de schoonheid van het leven wordt overschaduwd door een obsessie met de dood.

Niet de fysieke werkelijkheid van geweld en narigheid creëert hier de spanning, maar de manier waarop deze Boualem Yekker de terreur zelf heeft geïnternaliseerd: hij wil zich tegen de rigide spelregels verzetten, een subversief tegengeluid bieden. Maar de angst voor represailles en zijn outsiderpositie maken hem neurotisch en wantrouwig. Elke dag kan het zo ver zijn: ze mishandelen of vermoorden hem, of pakken de boekhandel af omdat het niet binnen hun wereldbeeld bast. Boualem klampt zich vast aan zijn melancholische herinneringen: het enige wat hij nog heeft. Toen zijn vrouw en kinderen nog niet geïndoctrineerd waren en mee bewogen met de geestdodende massa. Toen mensen nog boeken lazen en bereid waren om werelden te verbeelden voorbij de beperkende kaders van de Koran.

Op een bepaald punt voelt de boekhandelaar een onvermogen om zijn zinnelijke ervaringen en existentiële zijns-kwesties nog los te zien van de doodse ideologieën die Allah’s vurigste discipelen hem opleggen. Beetje bij beetje dooft de intellectueel uit en komt hij tot de slotsom: wat levert mijn subversiviteit en verzet de maatschappij nog op als niemand meer wil luisteren!? Het is een vraag die in de roman niet opgelost wordt, want de seculiere auteur Tahar Djaout zou in werkelijkheid vermoord worden door het type Islamisten dat hij in zijn roman beschrijft. 'Le Dernier Été de la Raison' (1999) is een roman in wording gebleven: het plot mist richting en structuur en lijkt niet echt ergens naar toe te werken. En toch zijn de bittere, melancholische lamentaties van Boualem Yekker - waarbij zijn frustratie, het onbegrip en de woede van de pagina’s spatten- zo veel betekenisvoller omdat je weet dat de werkelijke auteur zelf zou worden uitgevlakt door deze ideologische beweging.

In deze autobiografische fictie beschrijft Jorge Barón Biza gedetailleerd het ziekte- en restauratieproces van het gezicht van zijn moeder, die slachtoffer werd van een zoutzuur aanval. Het huwelijk van zijn ouders strandde en in een impuls verminkte vader Arón moeder Eligia en schoot een kogel door zijn eigen hoofd. En dat terwijl Arón als idealistische revolutieschrijver probeerde om de wereld te herscheppen als eerlijker en rechtvaardiger. De ik-figuur (Mario) observeert hoe de vroegere gelaatstrekken van zijn moeder verdwijnen en haar nieuwe gezicht continu aan verandering onderhevig is. Elke brandvlek of verschroeiing, elke verkleuring, elk pas ontstaan diepteverschil of nieuwe accenten op Eligia's gezicht. Of hoe plastisch chirurgen in een Milanese privékliniek nieuwe gaten, krochten en openingen creëren om een nieuwe eenheid te creëren. 'De Woestijn' (1998) het sterkst als Barón Biza het leed van zijn moeder beschrijft met een mengeling van welhaast erotische fascinatie en medelijden naar haar lijden. Toch komt het werk als ontwikkelingsroman niet helemaal uit de verf, omdat het narratief daarvoor net iets te zoekend en te weifelend blijft. Zo voelen de ideeën en overdenkingen wat geforceerd intellectualistisch en blijft de spiegelende liefdesrelatie met prostituee Dina teveel aan de oppervlakte.

Parabel over een eiland waar een vreemde patriarchale orde heerst waarbij iedereen aan eerwraak doet. Elke familie moet een gezant sturen - man of vrouw - die de eer van de familie verdedigt door uit moorden te gaan. Deze vreemde constructie is gekoppeld aan een verwrongen idee van mannelijkheid als iets dat bijna tot een religie gemaakt wordt.

Farhi schetst deze fantasiewereld met zoveel detail dat het geloofwaardig over komt. De roman heeft een archaïsche toon met oubollige metaforen en opgeklopt melodrama. Ergens heeft dat wel zo zijn charme en het draagt zeker bij aan de aparte sfeer van het boek. Toch ging het mij na verloop van tijd ook tegenstaan. Een groter punt van kritiek zijn de matig uitgewerkte karakters. Zij zijn onvoldoende psychologisch gemotiveerd om sommige radicale wendingen te rechtvaardigen. De hand van de schrijver en zijn bedoelingen komen te vaak aan de oppervlakte, terwijl de personages voor zichzelf zouden moeten spreken.

Een van de spannendste boeken die ik ooit gelezen heb. Heb met name de eerste helft nagelbijtend door zitten lezen. Het kakt wel iets in als de gebeurtenissen zich in Amerika afspelen.

Deze horrorroman heeft precies de juiste toon voor regenachtige, winderige dagen in Alexandrië. Of hoe Andrew Michael Hurley - net als in debuut 'The Loney' (2014) - excelleert in naturalistische beschrijvingen om de dreiging te schetsen in een fictieve Britse dorpsgemeenschap. In 'Devil's Day (2017) wordt er niks minder dan de aanwezigheid van de duivel zelf voelbaar in de seizoenswisselingen, de weeromstuit en het ontoegankelijke landschap, terwijl de personages terugvallen op lokale tradities om het sluimerende kwaad te beteugelen. Of zit de werkelijke duisternis in henzelf en hun vele familiegeheimen!? Het is voor hoofdpersoon John Pentecost een bittere pil wanneer hij permanent wil terugkeren naar zijn geboortegrond, maar zijn zwangere vrouw Katherine wil zich eigenlijk niet vestigen in het barre land. Een interessant perspectief in de zin dat 't de dubbelheid schetst van iemand die enerzijds affiniteit heeft met de plek en anderzijds onder ogen moet komen waarom hij er ooit van weggevlucht is. Toch moet ik eerlijk zeggen dat 'Devil's Day' (2017) om dezelfde reden nooit écht een eng boek wordt. Daarvoor blijven de horrorgebeurtenissen te abstract en te afstandelijk.

Alleen de herinneringen blijven bestaan. In de autobiografische roman 'De Zomers' (2020) probeert een tienermeisje met een jezidisch Koerdische vader en een Duitse moeder vat te krijgen op haar complexe achtergrond. Wat betekent het eigenlijk om jezidi of Koerdisch te zijn zonder een vrij Koerdistan? Zeker omdat Leyla opgegroeid is in het veilige Allemagne (Duitsland). Zelf heeft ze alleen tastbare herinneringen aan ellenlange zomervakanties op het Noord Syrische platteland. Altijd dor en droog. Altijd bloedheet. Altijd de verveling van het voorspelbare dorpsleven. Altijd aan Duitse vriendinnetjes moeten uitleggen dat ze haar zomers moest doorbrengen in zulke saaie omstandigheden. Altijd de cultuurverschillen tussen het timide meisje uit Duitsland tegenover leeftijdsgenootjes met zulke andere dromen of verwachtingen. Altijd een buitenstaander zijn op een 'primitieve' plek waar zoveel bepaald wordt door rigide tradities.

En toch kan Leyla haar band niet ontkennen met haar jezidisch Koerdische identiteit. Zoals ze als piepjong meisje haar grootmoeder voor het eerst ontmoette en vanaf dat moment volgzaam achter haar aan bleef hobbelen. Veilig onder de bescherming van een volwassene die haar het gevoel gaf dat ook zij erbij hoorde, en dat ze net zo trots mocht zijn op haar jezidisch Koerdische identiteit als elk ander familielid. Op een soortgelijke manier kwam het Koerdische verzet tot haar via de vele bittere overleveringen van haar vader, die zelf ooit wist te ontsnappen aan de repressie. Een levensgevaarlijke helletocht die op meerdere momenten verkeerd had kunnen aflopen, maar hij wist het Westen te bereiken om in het vacuüm terecht te komen van een vluchtelingenstatus. Zijn communistische idealen van weleer zouden deze deceptie niet overleven. Met een mengeling van trots en lichte spot ziet hij hoe zijn dochter probeert om zich de tradities van zijn geboortedorp toe te eigenen.

Grootse dromen over een vrij Koerdistan worden snel vertrappeld door de realiteit. De Arabische Lente slaat om in opkomend islamisme en de vergelding op minderheden. Leyla is nu zelf een opstandige puber als zij opnieuw een afstand voelt tot haar Duitse leeftijdsgenootjes. Zelfs haar beste vriendin Bernadette, waar ze ingewikkelde seksuele gevoelens naar heeft, lijkt niet helemaal door te hebben hoe zwaar de kwestie op Leyla drukt. Hoe kunnen mensen zo vrij en onbezonnen doorleven als er zich een genocide voltrekt op háár volk? Tegelijkertijd trekt haar vader zich terug om avonden en nachten nieuwszenders bij te houden. Machteloos naar hoe de situatie steeds verder escaleert, terwijl de dreiging steeds dichterbij hun geboortedorp komt. De gebeurtenissen creëren een afstand tussen een vader en een dochter die allebei lijden onder dezelfde traumatische gebeurtenissen, maar geen gezonde manier vinden om erover te praten.

'De Zomers' (2020) van Ronya Othmann is een puike debuutroman over zware onderwerpen als vluchtelingentrauma's en genocide. Hier en daar blijven andere personages nog wat schetsmatig en ze worden psychologisch summier uitgewerkt. Maar het is knap hoe Othmann de metafoor van 'zomervakanties' gebruikt om zowel Leyla's nabijheid als afstand te schetsen tot haar jezidisch Koerdische achtergrond. Zoals ze met kinderlijke naïviteit die verglijdende dagen ziet als een lichte kwelling. En zoals Leyla in haar latere tienerjaren beseft dat die zomervakanties eigenlijk voor zoveel meer stonden, zoals een directe band houden met het verzet van haar volk. Hoe pijnlijk als ze door de politieke situatie juist wordt afgesneden van die zomervakanties. Meer dan ooit voelt Leyla zich een buitenstaander als jezidische Koerd in Allemagne. Ze zal nooit meer onbevangen terugkeren naar die plek uit haar jeugd.

De onmachtige filantroop tegenover een veranderende wereld. Na de grimmige ecologische rampspoed uit 'A Children's Bible' (2020) gooit auteur Lydia Millet het in 'Dinosaurs' (2022) over een rustigere boeg. De wereld lijdt nog steeds onder klimaatproblematiek, maar in haar vervolgroman is hoofdpersoon Gil als rijke filantroop die zichzelf nuttig probeert te maken in zijn korte leven op aarde. Het geërfde oude geld op zijn bankrekening voelt meer als een testament aan vroeger verdriet dan dat het hem dichterbij anderen brengt. Zo liep zijn huwelijk in New York stuk toen hij erachter kwam dat financiële overwegingen haar voornaamste reden waren om bij hem te blijven. Gil koopt blind een statelijk huis in de staat Arizona en loopt ernaartoe met een hiketocht van zo'n 3000 km. Eenmaal aangekomen op zijn nieuwe bestemming leidt Gil een klein en overzichtelijk leven. Vogelen. Zijn nieuwe buren helpen met de opvoeding van hun tienerzoon. Vrijwilligerswerk in een blijf van mijn lijfhuis. Goede doelen uitzoeken om te ondersteunen met geld.

Net als 'A Children's Bible' (2020) schreef Lydia Millet met 'Dinosaurs' (2022) een hyperrealistisch sprookje dat raakt aan contemporaine thema's. Met haar vlijmscherpe observaties en filosofische overpeinzingen zegt Millet zoveel over de laatkapitalistische wereld waarin we leven, maar tegelijkertijd heeft haar poëtische stijl ook weer een eigen logica en ritme. Zoals de speelse opzet om elk hoofdstuk op te hangen aan de vele verschillende vogels (treurduif, kwartel, kolibrie, koekoek, gier, etc) die in Gil's achtertuin landen. Hun aanwezigheid weerspiegelt zowel Gil's eigen geestesgesteldheid over zijn recente scheiding als zijn eigen hang naar gemeenschapszin. Tegelijkertijd ziet Gil in zijn gevederde bezoekers het eigen onvermogen terug om het uitsterven van vogelsoorten tegen te gaan. Heeft betrokkenheid wel zin als individuele mensen zo weinig invloed hebben op complexe ontwikkelingen? Misschien zijn we als mensen zelf wel uitstervende dinosauriërs aan het worden in een langzame transitie naar iets anders!?

Eigenlijk zijn er maar twee grote gebeurtenissen die het plot sturen: het overlijden van een oude vriend en iemand uit Gil's jeugd die met een extreem pijnlijk verzoek komt. Maar net zoals de vogels in Gil's achtertuin komen en gaan, herneemt zijn leven weer het gebruikelijke tempo als de rijke filantroop opnieuw de draad oppakt. Toch is 'Dinosaurs' (2022) strakker geconstrueerd dan de kabbelende sfeerschetsen doen vermoeden. Millet brengt alles terug tot een allegorische laag waarin de kleinste details betekenis krijgen in haar overdenkingen. Ze lijkt er zelfs wel plezier in te hebben door bijvoorbeeld impliciet te verwijzen naar de Batman-mythologie van een rijke weldoener met ambities om de maatschappij te redden. Het maakt 'Dinosaurs' (2022) een luchtige, speelse roman waarin een gefortuneerde einzelgänger zijn eigen onbeduidendheid onder ogen moet komen. Zelfs met exorbitant veel geld kun je geen betere wereld kopen.

Coetzee is voor mij een held om de manier waarop hij zijn boeken niet nodeloos vult met onzin maar straight-to-the-point een situatie neerzet. Er zijn weinig schrijvers die met zo weinig bladzijdes zo'n sterke roman neer kunnen zetten.

Wat las ik zojuist? 't Komisch proza maant i.i.g tot navolging. Schrijf ook vanuit 'n taalkundig handicap conform dat van 'n virtuoos taalkanon van 'n Fransman. Wat 'n vorm van kastijding! 't Is haast godsonmooglijk plus hoogst irritant, want al dat als natuurlijk klinkt mot in 'n vorm dat mij ook apart voorkomt. Ondanks 'n staccatostijl van GP houdt ook 'translator' Guido v.d. W. schwung in 't proza dat hoogst absurdistisch klinkt. 't Onzinnig fabricaat volgt zowaar soort van 'n plot. Soms komt 'n vondst aan 't oppervlak, zoals Salomo's Lofzang op blz 173, dat mij raakt om 't schoon dwars zijn via z'n taal: 'Jouw lichaam, dat is 'n slank schip waarvoor ik afstand na afstand najaag, 'n brigantijn, 'n schip waarop ik stuurman wil zijn' (...) 'Jouw arm, groot uithangbord voor Amor 'n lus waardoor ik bij jou inhaak, vurig als 'n kanonsloop, n'spanstok, 'n wrong waar mijn hart van dichtknijpt.' Voor mij is 't Manco' (1969) naast irritant als uitputtingsslag óók amusant als 'n unicum van taallust. Het werk geeft een nieuwe speelse betekenis binnen onze tijdsgeest met e-readers, e-mails, e-commerce, e-sigaretten, eeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeee...

Poldertrauma's om een uitstervende ambacht

'Dit Is Mijn Hof' (2015) schetst simpel maar doeltreffend het autobiografische verhaal van een wedergekeerde boerenjongen, die mijmert over de teloorgang van het boerenbestaan in een tijd waarin steeds minder ruimte en respect is voor het ambacht. Over de opkruipende bureaucratisering rond milieuwetgeving, waardoor de agrariërs zich totaal anders moeten verhouden tot de natuur om hen heen. Over een ambacht die men vaak niet meer kan of wil nalaten aan het nageslacht, omdat de kosten zelden nog tegen de baten opwegen. En over een journalist die ooit gekozen heeft om het boerenleven uit te zwaaien, terwijl hij op middelbare leeftijd steeds meer voelt dat zijn identiteit nog altijd verbonden is met het boerenleven. Op zichzelf al genoeg materiaal voor een roman, maar de Vlaamse auteur grijpt zijn eigen weemoedige klaagzang aan om het te spiegelen aan de actualiteit.

De ontpoldering van de Hedwigepolder had destijds niet mijn bijzondere interesse. Eerlijk gezegd zapte ik meestal weg als het onderwerp ter sprake kwam in nieuwsbulletins of actualiteitenrubrieken (zoals ik nu overigens doe als de aardbevingen in Groningen voorbij komen). Toch wist Chris de Stoop vorig jaar met enkele sterke media-optredens (o.a. bij DWDD, Boeken) ook bij mij een gevoel van urgentie te bewerkstelligen: het is geen propere zaak wat de betrokken boeren daar is aangedaan! Helaas blijkt nu juist het journalistieke gedeelte de zwakste schakel.Hoewel de Stoop erin slaagt om via zijn eigen perspectief een beeld te schetsen van hoe belangrijk de landbouwgrond moet zijn voor de betrokken boeren, hun eigenlijke verhalen blijven voelen als losse terzijdes die ingebed zijn in z'n eigen verhaal. Het onderwerp hangt er als los zand bij.

Daarnaast houdt De Stoop van details. Van heel veel details. Een sfeerschets van leven en werken op en rond een boerderij is één ding, maar ik had te vaak het gevoel dat het opdissen van feitjes en weetjes ten koste ging van de spanningsopbouw. Dat elke diersoort die er rondkruipt, rondfladdert, rondvliegt moet worden vermeld. Dat elke handeling in geuren en kleuren moet worden uitgelegd voor de leek. Dat elke herinnering - gerelateerd of niet aan het hoofdonderwerp- er toch bij moet worden gehaald om het sfeeroverzicht completer te maken dan het al was. (Overigens kan een andere lezer hier natuurlijk ook een kracht in zien, want het boerenleven wordt nu eenmaal beschreven in al haar verschillende facetten.) Pas in de laatste hoofdstukken kwam er een welkom tempo in een verhaallijn die uiteindelijk prima wordt afgerond. Dat wel.

Voor mij is het als journalistiek werk net iets te beperkt om helemaal uit de verf te komen, terwijl het als literair werk net te veel vertakkingen ingaat die het narratief opschorten in plaats van het voortstuwen. Het roept wel steeds interessante filosofische mijmeringen op over de relatie tussen mens en natuur in een tijdperk waarin zelfs de wildernis gereguleerd wordt met bestemmingsplannen en onderhevig is aan hypes. En de stampvoetende boeren hebben misschien meer gelijk dan ik aanvankelijk dacht; als een leek die eigenlijk niet naar ze wilde luisteren.

Ingepolderde dromen. Of hoe Renske Jonkman met 'Dit Verdronken Land' (2021) een aangrijpende familieroman schreef over het veranderende Friese boerenlandschap en de strijd om wie er recht heeft op welke ruimte. Jonkman heeft een bijzonder prettige schrijfstijl (zonder opsmuk, direct) waarmee ze aan het gevoel van identiteitsverlies raakt van verschillende generaties agrariërs. Van de broertjes Endegeest en het plotselinge dilemma wanneer ruilverkaveling in de jaren vijftig korte metten maakt met het inefficiënte geklungel met boerenbootjes. Tot de manier waarop Janna Endegeest vrouwmoedig de boerderij runt zoals in haar jeugd, terwijl dochter Lucia zelf bijdraagt aan de globalisering wanneer ze met haar jeugdliefde naar Canada vertrekt. Maar tegen welke prijs komt het dienen van kapitalistische motieven - de boerderij als bedrijf - wanneer het tegelijkertijd afbreuk doet aan het gevoel van heerschappij over het land? En wat is de rol van de agrariër binnen de klimaatopwarming? 'Dit Verdronken Land' (2021) schetst een bepaald soort identiteitsverlies waar ik als randstedeling te weinig oog voor heb, maar gaat óók voorbij aan gemakzuchtige boerenromantiek of wij-zij-denken. Literatuur als contemplatieve nuance tegenover de schreeuwerige actualiteit van omgekeerde vlaggen en rode boerenzakdoeken.

Wat mij vooral bij zal blijven van deze roman zijn de nietsontziende beschrijvingen van armoede en hoe karakters gevangen zitten in een neerwaartse spiraal waar zij niet uitkomen. Het Iraanse platteland wordt dan ook op geen enkele manier exotisch gemaakt, maar het is een cynische plek waar menselijk lijden alleen maar tot exploitatie en scherts van de buren leidt. Daarbij moet het vrouwelijke hoofdpersonage alles eraan doen om haar eigen bezit en dat van haar gezin veilig te stellen, terwijl haar twee volwassen zoons een eigen pad gaan kiezen die radicaal afwijkt van de hare.

Bij vlagen is het een indringende en zeer pakkende roman, omdat het steeds naar beeldend beschreven fragmenten toewerkt waarin de uitzichtloosheid van de voornaamste personages duidelijk wordt. Tegelijk is het soms ook wat teveel van het goede. Wanneer je denkt dat het ergste al voorbij is, dan verzint de schrijver andere manieren om zijn personages genadeloos mee te tarten. Daarnaast verliest de roman ook spanning als het andere dorpsgenoten bij het verhaal gaat betrekken en het meer gaat over de ontwikkelingen van het dorp in het groot. De roman was sterker geweest als het meer bij de genadeloze pijnlijke kern was gebleven.

Bijzonder hoe ze van een ogenschijnlijk aantrekkelijke idee van het leven met een roedel honden toch iets maakt wat verontrust en pijnlijke vragen oproept. De grens tussen mens en dier wordt voor het hoofdpersonage steeds kleiner, zelfs wanneer hij weer onder de mensen komt en zich zal moeten vormen naar gangbare normen en waarden. De schrijfster kiest nooit de makkelijke weg van aanwijzen hoe slecht en verdorven de menselijke natuur is, maar laat wel zien hoe onverbiddelijk mensen kunnen zijn achter die façade van beschaving.

Zelfverkozen dood en hedendaagse schuld

Anne Eekhout heeft een ambitieus debuut geschreven. Vijf interne vertellers over een moreel dilemma rond de grenzen van zelfbeschikkingsrecht in een rechtsstaat. Doet een vriendengroep van twintigers er goed aan om de zelfmoord van één van hen te registreren met camera's om door te breken met een controversiële documentaire? Doen ze het uit liefde en vriendschap voor hun eigen makker? Immers, de goede jongen zet zelf zijn vrienden ertoe aan om mee te gaan in zijn zelfverkozen levenseinde. Of zijn het hun eigen zelfzuchtige beweegredenen die zij verpakken onder solidariteit met het ultieme gevoel van vrijheid dat suïcide ogenschijnlijk biedt?

Eekhout zet 'Dogma' uiteen als een Tibetaanse gebedsmolen, waarbij de vijf afzonderlijke individuen gevormd worden door eigen flashbacks en door eigen flashforwards. Zo maken de individuele personages psychologische ontwikkelingen door, terwijl zij steeds in relatie tot elkaar staan in het plot rond de mogelijke hulp bij zelfdoding van vriend Hidde. Het narratief wordt niet geduid door één alwetende verteller die eenvormig de ontwikkelingen van de groep uiteenzet, maar het wordt verteld langs verschillende subjectieve vertellers die zich steeds net iets anders tot de belangrijke gebeurtenissen verhouden.

De speelse narratieve opzet met subjectieve vertellers creëert een alleraardigst raamwerk waarbinnen groepsdynamiek tot in de fijnste details kan worden uitgeplozen. Een psychologische roman in vijfvoud, waarbij het collectieve groepsproces evengoed ontwikkelingen doormaakt als de individuen die er onderdeel van zijn. Bewonderenswaardig dat de schrijfster een klassieke morele fabel combineert met het modernistische vertelplezier van met elkaar conflicterende en/of elkaar aanvullende perspectieven. Daarmee sluit het in vorm aan op eigentijdse discussies over privacy, authenticiteit, groepjesdenken, betekenis vinden in een tijdsgewricht waarin God noch Staat de almachtige autoriteiten vormen in de morele keuzes van de moderne Mensch.

Zo scherp als de algehele narratieve opzet van haar debuutroman is, zo lelijk is het naar mijn smaak geschreven. Eekhout is hier (nog) niet de soort vertelster die het taalniveau heeft om fictieve werelden te scheppen met haar rijke gebruik van de Nederlandse taal. Vrijwel geheel geschreven vanuit de spreektaal van studenten, grossiert de roman in 'me' en 'en' om zinnen lelijk aan elkaar te rijgen. Veel stilistisch oninteressante observaties waarmee personages hun eigen omgeving duiden. Zoals in dit kleine gedrocht: 'Ik neem een slok koffie en ik ril; te slap.' Erg beschrijvend en weinig de verbeelding prikkelend. Personages zijn continu naar elkaar aan het knikken in korte zinnetjes als: 'Ik knik.', 'Hij knikt.' en 'Ik knik snel.' (slechts een fractie van het gekmakende geknik over en weer)

Een ernstiger zwaktebod is dat de personages onvoldoende worden uitgewerkt als meer dan het clichématig brallende studentenvolk uit soaps. Wellicht dat Eekhout geen hoge dunk had van de studentikoze wereld van excessief drankgebruik en promiscue seksuele omgang met elkaar, maar zij schetst haar studenten als taalkundig gelimiteerde bordkartonnen constructies, met weinig ruimte voor eloquente uitlatingen of diepere gedachtesprongen. Hun emoties worden schematisch uitgetikt, waarbij er geen twijfel over kan bestaan wie er waarom heftige ontwikkelingen doormaakt. Daarnaast is een centraal trauma letterlijk cursief in de tekst verwerkt om het te kunnen onderscheiden van andere soorten gemoedstoestanden. Op erg veel sympathie (of zelfs antipathie) konden deze oppervlakkige personages bij mij niet rekenen, want zij voelden veelal als bloedeloze vehikels om de narratieve spielerei te ondersteunen.

Eekhout zet zichzelf met 'Dogma' op de kaart als een schrijfster die in ambities niet onderdoet voor toegankelijke Angelsaksische stilisten als Eleonar Catton met 'The Luminaries' (2013) en Ali Smith met 'How to Be Both' (2014). Toegankelijk spelen met vertelperspectieven en genrevermengingen om tot eigenzinnige hersenkrakers te komen. In die zin ben ik het eens met de overweldigende positieve geluiden van pers en publiek: Eekhout is ontegenzeggelijk een literaire belofte. Toch hoop ik dat zij in haar toekomstig werk de rijpheid van schrijven vindt om haar narratieve bouwwerken naar een hoger plan te tillen. Laat me haar personages verachten of liefhebben, voorbij hun status als bordkartonnen bedenksels. Meer ruimte voor mooi taalgebruik dat de verbeelding prikkelt; minder efficiënte lelijkheid om het plot doelmatig voort te stuwen.

Minstens zo broeierig en prettig naargeestig als zijn voorganger. Het tweede deel geeft ook de aanzet tot eindeloos meer mogelijkheden voor spannende avonturen binnen deze ongebruikelijke setting.

Ik vind dit ook een van zijn beste werken. Het is geen groot schrijver maar dat wist hij kunstig te omzeilen door zijn boeken daarom juist zo efficient mogelijk te maken. Helder proza dat makkelijk tot de kern komt en je niet onberoerd laat.

Mooie karakterschets van een Russische vrouw die gevangen zit in twee werelden: het kleinburgerlijke van het Holland waar ze ooit naar gevlucht is en het moderne, decadente Rusland van het nieuwe geld. In beide werelden voelt zij zich niet meer thuis en voelt ze het gemis van de andere wereld. Over het verlies van identiteit van de mens die ooit weg is gegaan uit het thuisland. En over de eenzaamheid van een vrouw die continu op zoek is naar mannen die de leegte in haarzelf op kunnen vullen, maar die dan vervolgens altijd teleurgesteld raakt. Daarom is de proloog ook magistraal gevonden; het vertelt het verhaal van de hele roman in een notendop - Mila die zich laat leiden door een mannelijk figuur en dan gedesillusioneerd raakt door de werkelijkheid waar deze haar in brengt. Alleen besef je dat als lezer pas veel later in het boek.

Pieter Waterdrinker weet uitmuntend de sfeer en de stijl van de grote Russische meesters te vertalen naar iets wat ontegenzeggelijk ook weer uniek is. De Hollandse spruitjeslucht- die ook Thomas Roosenboom zo goed weet te vangen- stoomt ook hier van de bladzijdes af. In positieve zin welteverstaan, want hiermee legt hij genadeloos de lulligheid van de situaties bloot. De grootste kracht van Waterdrinker zit hem echter in de heerlijk beschrijvende stijl die vol leedvermaak de zwaktes en tekortkomingen van de hoofdrolspelers bloot legt. Hilarisch is het als Mila een SMS krijgt waarin gesteld wordt dat haar ex-man Nico een homoseksuele relatie zou hebben, na bij haar weg te zijn gegaan. Van het karakter van Mila ga je houden, ook al is ze eigenlijk een heel zielige vrouw die maar niet op eigen benen kan staan en de negatieve omstandigheden in haar leven naar zich toe lijkt te trekken. Ze is in haar kwetsbaarheden toch ook weer zo volmaakt als de Lippizaner paarden die Romanovski bestudeert. Ik was niet overdonderd door Duitse Bruiloft, maar De dood van Mila Burger is wel de beoogde magistrale roman die ik de schrijver toe heb gedicht na het lezen ervan. Hoe frustrerend dat het grote publiek het maar niet lijkt op te pakken. Ik wacht in ieder geval vol smart op een volgende proeve van bekwaamheid van deze rasverteller.