Ik zou om minder een boek lezen. De literaire tak van de beruchte/beroemde Britse horrorstudio 'Hammer' die een 'Man Booker Prize' winnaar strikt. 'Breakfast with the Borgias' (2014) mengt een heleboel gotische horrorconventies a la H.P. Lovecraft met een snufje Sartre en sporadisch de ironische kwinkslagen waarmee DBC Pierre bij mij eigenlijk niet meer stuk kan. Het gaat over een jonge wiskundige, gespecialiseerd in artificiële intelligentie en computertechnologie, die ermee geconfronteerd wordt dat mensen oncontroleerbaar en irrationeel worden als zij niet overgenomen zijn door de computersystemen in het dagelijkse leven. De levende doden die op elk station of vliegveld staan te tinderen, swipen, facebooken, candy crushen of anderszins in het holle licht van de vooruitgang staren. Pierre werpt interessante vraagstukken op en kiest een vermakelijke vorm om zijn ironische tirade mee te vertellen, maar het werk loopt niettemin een tikkeltje stuk op dat hij geen van de ideeën diepgravend uitwerkt. Voor een pretentieloze horror-roman is het niet eng, terwijl het als literair vormexperiment te vertrouwd voelt.

Soms komt een roman te dichtbij. 'The Brief Wondrous Life of Oscar Wao' (2007) toont een ijzingwekkend herkenbaar beeld van opgroeien in de nerd-cultuur uit mijn jeugd, waarin andere minder hippe jongens en ik elkaar vonden in een gemeenschappelijke liefde voor obscure sciencefiction en bordspelen met d20-dobbelstenen. Net als titelfiguur Oscar was ik ook ooit een tiener met overgewicht die droomde over etherische wonderelfen (beter bekend als: mooie meisjes) om mezelf te redden van mijn verstoorde zelfbeeld. En dat onder het voorwendsel dat 'zij' niet míjn redders zouden zijn, maar dat ik eigenlijk de onverwacht gevoelige held was die ze al die tijd zochten tussen die andere rotventen. Dat tienerleed van gefrustreerd smachten naar de verlossing van mezelf, totdat ik besefte dat het leven misschien niet zo in elkaar steekt.

Anders dan de voornaamste karakters in de roman heb ik geen wortels in het Dominicaanse Republiek. En toch roept het die pijnlijke herkenning op. Junot Díaz weet namelijk heel slim een Dominicaans-Amerikaans migrantenverhaal te vertellen waarbij hij specifieke 'couleur locale' schetst - bijvoorbeeld door de vertellers in een mengvorm van Engels met Spaans (Spanglish) te laten spreken- maar toch is geen van de hoofdrolspelers een rechtstreekse cardboard cutout die de essentie van de Dominicaanse cultuur uitdraagt. Of het Oscar is die zich geen weg weet in de haantjescultuur en zich daarom maar verschuilt in eveneens schadelijke fantasieën uit een subcultuur. Of Oscar's kamergenoot en schoonbroer-voor-even- (Yunior) die dan wel veel en vaak seks heeft, maar dat maakt hem niet per se een vlak machomannetje dat willens en wetens zijn verantwoordelijkheden verzuimt - integendeel, hij kijkt als volwassene met spijt en mededogen terug op zijn gemaakte fouten in die woelige tienertijd.

Hoewel Oscar het dichtst bij mijn vroegere ervaringen komt en Yunior meer past bij de melancholisch terugkijkende persoon die ik nu ben, zijn Oscar's zus Lola en zijn moeder Beli eigenlijk de interessantste karakters uit de roman. In tegenstelling tot de romanticus met overgewicht (en ik!) moeten deze twee generaties Latinas al op jonge leeftijd vroegrijp en realistisch worden; ze moeten zich onvrijelijk bewegen binnen de dreiging van seksueel geweld, of kansloze liefdes aangaan als de enige manier om hun sociale status of hun kwaliteit van leven te verbeteren. Voor een oorspronkelijke Dominicaanse (Beli) is er echt bitter weinig bewegingsvrijheid, maar sporen van die beklemmende gevangenschap worden overgedragen op de dochter (Lola) Het zou te makkelijk zijn om in de dramatische neergang van Oscar de hoofdmoot van deze vertelling te zien, maar de complexe relaties tussen de verschillende vrouwen zijn minstens zo interessant; in hoe bijvoorbeeld moeder/dochter herkenning in elkaar vinden, verbitterd raken door elkaars doen en laten en - ironisch genoeg- uit elkaar worden gedreven door datgene wat hen het meeste bindt: hun onvrijheid.

En dan heb ik het nog niet eens gehad over een andere laag waarin de ideologische nalatenschap van de Dominicaanse dictator Trujillo, die erom bekend stond dat hij zo nu en dan eens een tegensputterende maagd verschalkte, nog steeds als een onzichtbare vervloeking over deze nieuwe generatie Amerikanen hangt. Junot Díaz schreef een opwindend epos met verschillende lagen en vertelperspectieven waarbinnen de schrijnende verhoudingen tussen de karakters secuur uiteen worden gezet. Hij benoemt, erkent en schetst zowel hun privileges als de punten waar ze tegen discriminatie, racisme en vrouwenhaat aanlopen. Dat ik mezelf als tiener terugzag - die naar mooie meisjes smachtende stakkerd van toen - is zeker een verdienste van hoe beeldend Díaz zijn diep epos schetste, maar het is uiteindelijk zoveel meer dan dat. het werpt de blik terug naar mezelf en toont daarnaast toch zulke compleet andere ervaringen dan de mijne.

Moderne zedenschets over een Pakistaanse moslima die kennis uit haar rechtenstudie gebruikt om zich af te zetten tegen een gearrangeerd huwelijk, terwijl haar getrouwde nicht steeds dieper wegzakt in het moeras van een liefdeloze verbintenis. De twee jonge vrouwen spiegelen zich aan elkaar in hoe zij omgaan met 'westerse vrijheid' tot zelfontplooiing en toch blijven voldoen aan stringente familieverwachtingen. Hoe kan een vrouw zichzelf blijven als zij gedwongen wordt in het keurslijf van pronkstuk van haar familie als huwelijkspartner en toekomstige moeder?!

Interessant uitgangspunt om juist de ervaringen van een intelligente, jongvolwassen vrouw neer te zetten die prima op de hoogte is van haar eigen juridische status. Zelfs bij de hoogopgeleide Sofia met groeiend zelfbewustzijn spelen er onderhuidse krachten die tornen aan de mogelijkheid tot emancipatie van het individu: conservatieve familiewaarden, door nationalisme gekleurde nostalgie naar het moederland en patriarchale gezinsconstructies. Ogenschijnlijk verwesterde vrouwen met opleiding en westerse leefstijl zijn nog geen automatische vanzelfsprekendheid van volwaardige bewegingsvrijheid voor sommige islamitische vrouwen binnen de Nederlandse rechtsstaat.

Toch knaagt het bij mij als Naema Tahir in een nawoord zich indekt op kritiek die zij op eerdere romans heeft gehad: ‘Misschien verwacht de lezer meer intimiteit, gezellig geknuffel, onthullingen die opluchten, zonder erbij stil te staan dat mijn personages stevig zijn ingebed in de hiërarchische structuur van een middenklasse die o zo kenmerkend is voor Pakistan.’ Of de roman realistisch is in het tonen van relaties tussen Pakistaanse familieleden kán en ga ik niet betwisten, maar haar redenatie is geen vrijbrief om te kiezen voor eenzijdig stereotyperen. Ook vanuit de zelf legitimerende claim dat een bepaalde achtergrond hebben het recht geeft om kritiek te leveren op de ganse gemeenschap.

Het lijkt namelijk alsof Tahir alleen sympathie kan opbrengen voor de strijd van de jeugdige Sofie en daarbij de rest van de familie per se neer moet zetten als bloedeloze bijfiguren. Ingewikkelde problematiek, over jezelf als Pakistaanse migrantendochter ontdekken in een maatschappij met andere waarden dan mee opgegroeid, wordt geschetst vanuit de meest karikaturale horror denkbaar. Alsof niet elk Hollands huisje zijn kruisje heeft, ongeacht het land van origine van de ouders. Nu wordt een bepaalde manier van niet-westers leven gekoppeld aan slechts de heftige excessen van eerwraak, gedwongen huwelijken, liefdeloze intermenselijke relaties én slechts onderdrukking van vrouwen. Wie zegt mij dat Tahir een heleboel aspecten onbenoemd laat in haar extreem bevooroordeelde rechtsfilosofische pamflet?!

Heerlijke titel van Bernlef. Een simpel verhaaltje dat echter zo sfeervol in weet te gaan op menselijke emoties.

De kracht van Joost Zwagerman zit hem in hoe hij de tijdsgeest haarfijn weet te vangen in zijn literaire werk. In '''De Buitenvrouw'' haakt hij in op discriminatie en de hypocrisie van de intellectuele medemens om het te bevechten ( in het verhaal letterlijk uit gewin, omdat hoofdpersoon Theo Althena een verhouding heeft met een Surinaamse). Je proeft als lezer de toen al heersende voedingsbodem voor wat later de LPF/PVV zou doen ontstaan. De beste passages zijn die waarin de alledaagse decors van een scholengemeenschap en de Vinex-wijken worden omgetoverd tot een tragisch toneelstuk van onbeantwoorde liefde en ontrouw. Met als meesterstuk de hilarische scene waarin Theo Althena zich in de klas opwindt over de karikaturen naar lerares Iris Pompier, en zo onbedoeld bevestigt dat hij een verhouding met haar heeft Ik heb alleen altijd het gevoel dat de schrijver Joost Zwagerman teveel op de voorgrond treedt met zijn tot de bot toe uitgediepte gedachtespinsels en sociaal-maatschappelijke analyses. Al zijn boeken voelen iets te gekunsteld aan naar mijn smaak.

Knappe debuutroman van een Noorse twintiger, die haarfijn een beeld weet te schetsen van een man die zichzelf voorhoudt dat het beter is om tweede te zijn in alles. Er zitten enkele zeer vernuftige taalkundige vondsten in zoals die schitterende eerste zin: '' De persoon waarvan je houdt bestaat voor 72.8% uit water en het heeft al dagen niet geregend.'' Johan Harstad schetst een warm en surrealistisch beeld van een groep mensen die met elkaar verbonden zijn via een soort beschermde woonvorm, maar die ondanks de ogenschijnlijke veiligheid daarvan toch te maken hebben met de bitterheid van de realiteit. De ik-figuur is zo'n typische figuur waarmee de debutant aan komt zetten: de immer twijfelende adolescent die alles maar zwaar op de hand neemt. Het boek verliest zichzelf in een stortvloed aan details en het blijft dus tot aan het einde toe een tikkeltje stuurloos aanvoelen, zelfs de grote dramatische gebeurtenissen missen een uiteindelijke punch en lijken van weinig invloed op het verloop der dingen. Ook zijn de bijrollen een beetje gezichtsloos, je leert ze nooit echt kennen.