Maatschappijkritische reflectie op een publieke figuur die overeenkomt met Badr Hari. Deze Amir Salim heeft dezelfde bijnaam en zijn levensloop komt overeen met die van de werkelijke kickbokser. In het begin is het irritant dat er geforceerd positieve typeringen aan een personage worden geplakt die zich zo misdragen heeft, maar uiteindelijk komen de tegenstrijdige kanten van deze bad boy heel postmodern samen in een soort waaier van verschillende lagen. Het gaat uiteindelijk meer over de manieren waarop hij gerepresenteerd wordt dan dat het over zijn psychologische motieven gaat. Wat zegt het over een maatschappij dat juist deze Marokkaanse figuur in de beeldvorming te maken krijgt met zowel verafgoding als demonisering? Hoe kan het menselijke van deze man nog onder de aandacht komen als de beeldvorming alleen maar eendimensionaal en eenzijdig plaatsvindt? En is Badr misschien wel een product van onze collectieve verbeelding en de angsten of verlangens naar de Marokkaans-Nederlandse gemeenschap?

Het zijn best interessante dingen die Abdelkader Benali aansnijdt en hij doet dat met een plot dat veel vernuftiger in elkaar steekt dan het aanvankelijk lijkt. Het nadeel is alleen dat het met zijn pretentieuze invalshoek over beeldvorming tegenover werkelijkheid erg geforceerd en ongeloofwaardig aanvoelt. Dit is geen biografisch werk, terwijl het wel die verwachtingen schept als je eraan begint. Voor mij werkt het niet om bestaande personages uit de recente geschiedenis neer te zetten in een fictief plot. Verwarring over feit en fictie wordt meer een irritatie dan dat het mij meeneemt in zijn fictieve universum.

Leuk hoe iconische figuren (vader/zoon Eisenstein, Hannah Arendt, Romain Gary, Jacques Lipchitz) afgezet worden tegenover de grote gebeurtenissen van de 20e eeuw. Het aangrijpende zit in hoe leven en werk gekoppeld wordt aan de onmacht ten aanzien van turbulente omwentelingen en valse ideologieën als antisemitisme en geïnstitutionaliseerd communisme. De betere verhalen weten een nostalgisch gekleurd gevoel van weemoed en teloorgang invoelbaar te beschrijven, maar dat geldt niet voor alle vijftien afzonderlijke verhalen. Brokken weet geen maat te houden met het opdissen van terzijdes, parallellen, namen en jaartallen; vaak resulterend in een vermoeiende opsomming van feiten boven opzwepend proza dat voor zichzelf spreekt.

Dit verhaal van een zwemleraar, die zich in een kustplaats vestigt buiten het zomerseizoen om het roemruchte verleden van zijn grootvader te ontdekken, laat met een speels postmodern narratief waarheid en leugen door elkaar heen lopen. Echo's van Márquez weerklinken in de manier waarop het alledaagse als magisch wordt beschreven en het magische voortleeft in door roddels gekleurde mythevorming.

Het werk bestaat veelal uit realistische passages vol minutieus beschreven waarnemingen van natuurschoon en contacten met de plaatselijke bevolking, met als effect bij mij een hypnotisch werkend gevoel van rust en bezinning. Helaas heeft dezelfde lome verhaalconstructie als keerzijde dat de mysterieuze zoektocht in de centrale verhaallijn te vaak wordt onderbroken om echt spannend te kunnen blijven. Na de zoveelste ontmoeting met een personage met zeer specifieke levensbeschouwelijke opvattingen begon het werk mij zelfs een tikkeltje tegen te gaan staan.

Al moet vooral gezegd worden dat de laatste hoofdstukken bevredigende wendingen nemen die het gebeurde in een geheel ander perspectief zetten. Het weet dan op een inventieve manier verschillende tijdslijnen door elkaar heen laten lopen en daarmee schetst het een amusante subjectieve reflectie op hoe de zoektocht naar het verleden een nieuwe toekomst in gang zet. Uiteindelijk is het eerst en vooral een prettig leesbare roman die op een ouderwetse manier zijn tijd neemt om een authentieke stijl en sfeer neer te zetten. Een lekkere zwoele roman voor straks op het strand of op vakantie.

Op de kaft van mijn versie staan aanprijzingen van niemand minder dan Nagieb Mahfouz en Salman Rushdie. Na het lezen ervan snap ik dat wel, want schrijfster Hanan Al-Shaykh is een volwaardig literair schrijfster die het verdient om gelezen te worden door liefhebbers van de wereldliteratuur. Ik ga zelf zeker meer werk van haar zoeken.

De kracht van het boek zit hem in het genadeloze realisme waarmee de innerlijke achtbaan wordt getoond van hoofdpersoon Asmahaan en hoe zij tegenover haar Beiroet staat. Een plaats waar ze zowel de vrijheid vond van een Westers gelijkend leven, maar die een donkere wolk over zich heen heeft hangen van dreiging en angst. Haar gevoelens en gedachten zijn nooit eenduidig, want net als een echt mens wordt ze continu heen en weer geslingerd tussen tegenstrijdige gevoelens, pijnlijke momenten van zelfreflectie en een ongelofelijke twijfel aan zichzelf en de wereld om haar heen. Tot op de laatste bladzijde kan Asma - en de lezer met haar- geen vat op zichzelf krijgen.

De roman gaat bewust niet al teveel over de tragische gevolgen van de oorlog zelf, maar over de emotionele schade die het teweegbrengt in het leven van een individu en haar omgeving. In die zin is het veel meer dan een oorlogsroman; het is vooral het verhaal van een jonge vrouw die enerzijds weg wil uit de ellende, zoals elk weldenkend mens, maar anderzijds het gevoel heeft dat zij zo gevormd is door diezelfde oorlog dat ze onmogelijk nog weg kan. Die paradoxale tegenstrijdigheid wordt ontzettend goed verteld in de literaire constructie van een brievenroman, waarin het dubbele in Asmahaan nog meer tot uiting komt omdat zij degene is die het verhaal lijkt te sturen.

De onder- en de bovenwereld hebben een eigen sfeer en dat maakt het extra leuk wanneer de twee werelden explosief bij elkaar komen. Wel miste ik een onderhoudend einde en ik had het gevoel dat er veel meer met het concept gedaan had kunnen worden.

Inmiddels tot in den treuren uitgeplozen voor een studieopdracht en ik ben het gedicht helemaal beu. >_< Wat mij er nog steeds in aanspreekt is dat het steeds van die bizarre overgangen maakt van beschrijvingen vol lyrische schoonheid die naadloos overgaan in banaliteit. Het creëert een prettig gestoord contrast, een beetje het idee van een nachtmerrie.

Sterke samentrekking van westernelementen met meer realistische, eigentijdse beelden van intieme intermenselijke relaties. Elk verhaal leest als een verzengende woestijnwind met een soortgelijke beklemmende sfeer van beschadigde mensen in een mistroostig landschap vol wanhoop en misère. Inmiddels lijken de elementen van de natuur misschien bedwongen te zijn, maar de pioniersgeest van weleer vindt nog steeds zijn weg in de Amerikaanse droom van de personages. Jonge vrouwen met twijfels over huwelijk en moederschap. Tienermeisjes met seksuele contacten en pijnlijke vriendschappen in een zoektocht naar identiteit. Eenzame mannen van middelbare leeftijd die de band met gezinsleven verloren zijn. Allemaal zijn zij besmet geraakt door een hartstochtelijk verlangen om innerlijk verlies te compenseren met de relaties die zij met anderen aan gaan.

Hoogtepunt is openingsverhaal 'Ghosts, Cowboys', waarin de auteur haar eigen connectie met de massamoorden van Charles Manson koppelt aan de goudzoekerskoorts. Met een knappe narratieve speelsheid weet zij verschillende stukken geschiedenis op aangrijpende wijze bij elkaar te brengen tot hoogst persoonlijk én afstandelijk proza. Alle tragiek houdt in de vervreemdende logica van het verhaal verband met elkaar: van de goudzoekers naar de atoombom, tot zelfmoord en de massaslachting onder leden van de Manson Family. Iets minder sterk, maar toch óók knap is ‘Rondine Al Nido' als de botsing tussen een homoseksuele bordeeleigenaar met een ernstig beschadigde jongeman. Hun zoektocht naar verlossing in de romantische liefde leidt tot een verstikkende wurggreep van nooit bij elkaar te brengen verwachtingen.

Deze begaafde debutante heeft een doorleefde melancholische manier van vertellen, waarmee zij belangrijke eigentijdse issues, zoals seksualiteit, ecologie, gevolgen van neoliberalisme, positie van minderheden, weet te verpakken in intiem proza. Haar grootse thema's zijn echter zo subtiel verwerkt in de mooie stijl dat het nergens moralistisch of pretentieus voelt. Volgens de eerste berichten schijnt haar eerste grote roman ietwat tegen te vallen, maar wat mij betreft is het een dame om scherp in de gaten te blijven houden. Haar grote Amerikaanse roman komt er ongetwijfeld ooit eens van.

Het havistje had al geproefd aan de droefgeestige onvermijdelijkheid van dood en verlies. Diverse huisdieren waren gestorven. Een grootmoeder van moederskant en een grootvader van vaderskant inmiddels ook. Voor Engels moest hij 'The Woman in Black' (1983) van Susan Hill lezen, een klassiek spookverhaal waarin landhuis 'Eel Marsh House' wordt omgeven door moerassen en een eeuwige mist. Het raakte iets in het havistje dat hoofdpersoon Arthur Kipps - een jonge advocaat van begin twintig - door noodweer werd gedwongen om een nacht door te brengen op deze omineuze locatie. Zonder anderen om op terug te vallen, terwijl er in 'Eel Marsh House' een overweldigend verdriet in de muren was gekropen. Het verdriet zo tastbaar dat het als een duistere macht vrat aan de levenslust en ambities van een jonge man. Arthur Kipps zou als een andere persoon terugkeren naar zijn oude leven.

Het vroegere havistje ging Literatuurwetenschap studeren en las een heleboel serieuze literaire werken. Toch kriebelde het om terug te keren naar de schrijnende melancholie die in 'The Lady in Black' (1983) herkenning opriep. Met de eerste regels wist Susan Hill hem met 'I'm the King of the Castle' (1970) mee te nemen in haar beklemmende mistroostigheid. In deze psychologische roman spookt er geen metafysische verschijning, maar door de beschrijvingen krijgt landhuis Warings net zoveel persoonlijkheid als Eels Marsh House. Verval, vergane glorie en klassenverschillen. Het is de plek waar de zoon van de huishoudster wordt geterroriseerd door de psychologische spelletjes van de zoon van de landhuiseigenaar. Ze verloren allebei een ouder, maar vonden juist geen begrip of sympathie in elkaars rouw. Het vroegere havistje las de novelle uit met een zwaar gemoed. Opnieuw geraakt omdat hij zich de competitie tussen die twee jongetjes zo levendig voor kon stellen. Hun schrijnende onvermogen om nader tot elkaar te komen.

Mensen veranderen en smaken veranderen, maar soms blijft er toch iets bestaan van de vroegere bewondering. Je ontdekt nieuwe lagen in het oude. Zo weet 'The Beacon' (2008) prima de gotische elementen van een spookverhaal te combineren met de onderhuidse spanning van een psychologische thriller. De novelle wordt iets ertussenin als een vileine streekroman over personages die zich moeten verhouden tot hun eigen verleden. Op het sterfbed van haar moeder overdenkt hoofdpersoon May de koers van haar leven. Haar intelligentie leek een uitweg te bieden aan de voorspelbare routine op woonboerderij 'The Beacon', maar psychische problematiek dwong haar terug in de armen van een dominante moeder. Haar stugge broer Frank wist echter wél weg te komen en een grandioos leven op te bouwen in Londen. Maar er openbaart zich een pijnlijk familiegeheim dat alle bestaande zekerheden omver werpt en ieders herinneringen in een ander perspectief plaatst.

Tijdens het schrijven van deze recensie krijg ik het bericht binnen dat iemand uit mijn jongere jaren plotseling is overleden. Een vriendin van de familie. Vijfenzestig jaar geworden. Het idee dat ik nooit meer haar montere stem zal horen, doet me pijn. Maar het engst is de realisatie dat ik zelf opnieuw een stap dichterbij de dood kom van één van mijn eigen ouders, of misschien zelfs van mijn eigen verscheiden. Susan Hill Weet zulke angsten in 'The Beacon' (2008) treffend te beschrijven met haar directe en trefzekere stijl. Of zoals in deze novelle de dood van de 'mater familias' ingewikkelde familieverhoudingen bij elkaar brengt in conflicten over nalatenschap en erfenis. De verschillende personages konden her en der wat meer vlees aan de botten krijgen, maar omdat de focus voornamelijk op dochter May ligt blijft de rauwheid behouden van haar tegenstrijdige verlies.

'The Beacon' (2008) geeft vorm aan het onbestemde gevoel dat sommige dingen nooit meer uitgesproken of veranderd kunnen worden. Met een mens sterft ook de mogelijkheid tot vergeving of om misverstanden uit de weg te helpen. Meestal blijft er een kille juridische werkelijkheid over, wars van emoties. Zelfs wanneer dit eigenlijk onrechtvaardig voelt naar betrokkenen.

(Toevoeging: Deze recensie is geschreven met jou in mijn gedachten. Je stond als docent Duits op een internationale school volop in de aandacht en zal door veel mensen herinnerd worden als een levenslustige persoonlijkheid. Het is jammer dat we elkaar zo lang niet meer hebben gesproken door onzinnige misverstanden. Mijn eigen verlies. Rust zacht, lieve Astrid.)

Mooie lofzang op de kracht van kunst en hoe de culturele voortbrengselen van in vroegere tijd verzettende kunstenaars doorleven in de tegenwoordige tijd. Dit wordt gekoppeld aan het verlies van identiteit van de verschillende hoofdpersonages, die op zoek moeten naar een manier om hun verleden in het reine te brengen met hun dagelijkse werkelijkheid. Voor mij verliest het wat puntjes omdat de schrijfster te opzichtig ervoor kiest om haar karakters een symbolische lading te geven. Het voelt allemaal wat bedacht aan. Ook omdat het overdreven positieve einde wel erg cheesy en ongeloofwaardig is. Of ben ik gewoon te cynisch om een hartverwarmende happy end te kunnen waarderen?

Een absurde journalistieke zoektocht naar het verhaal achter een aangespoelde been wordt tot een existentiële roman met vraagstukken als wat is dood en kun je iemand echt kennen. Van Casteren is stilistisch een wat zwakke schrijver, maar dat compenseert hij ruimschoots met zijn onderkoelde gevoel voor humor en zijn gave om werkelijk waar overal een verhaal uit te halen. Het maakt deze roman tot een plezier waarbij de lezer niet anders kan dan meegaan in de obsessie met 'het been' in kwestie en de wonderlijke levensloop van het mens dat eraan vastzat.

Qua vorm en opzet een vrij standaard populairwetenschappelijk manifest, maar de schrijvende chirurg weet zijn werk fijn te kruiden met persoonlijke anekdotes over (schoon-) ouders en patiënten. Een warm pleidooi tegen de onnodige medicalisering van de laatste levensjaren van rap aftakelende ouderen en terminaal zieken voorbij een geneesbaar stadium. Meer aandacht voor de kwaliteit van het leven en het toewerken naar een waardig eindstadium, dan de levensduur zo lang mogelijk oprekken met medische middelen. Vooral interessant om de punten die hij maakt ten aanzien van de komende vergrijzing en hoe het maatschappelijk de moeite loont anders met de oudere generaties om te springen. Zet je toch te denken waarom een institutie als het 'bejaardentehuis' in het westen ingeburgerd is geraakt, terwijl het tegelijkertijd plekken zijn waar niemand dood gevonden wil worden. Niemand vindt het namelijk leuk als zelfbeschikkingsrecht, keuzevrijheid, huiselijkheid en privacy worden afgepakt. Dus waarom zouden we dat normaal vinden als het de meest kwetsbare groepen betreft!?

Vooralsnog mijn minst favoriete boek van Orhan Pamuk. Zijn archaïsche taalgebruik en ellenlange zinnen meanderen nu wel erg veel kanten op zonder dat het iets toevoegt aan het grotere geheel. Het levert een overvolle roman op die uit zijn voegen barst van intertekstuele verwijzingen naar volksverhalen, kunstwerken en discussies over iconoclasme en vermenging van stijlen. Iets meer gedoseerd en deze intelligent gecomponeerde roman was ook beter tot zijn recht gekomen. De detective-insteek en het liefdesverhaal houden er nog een beetje de spanning in, maar over de gehele linie is het een roman waarbij ik iets te vaak door de zure appel heen moest bijten om bij de mooie passages te komen.

Al is Coen Peppelenbos wel op stoom in die recensie: 'Die autobiografische maskerade verhult een beetje dat Bouzamour werkelijk niets te vertellen heeft in Bestsellerboy.' (...) 'Zo wordt de redactrice van uitgeverij Platform (lees Podium) enkele keren belachelijk gemaakt omdat zij het gewaagd had enkele vraagtekens te zetten bij het debuut van Zebbi (lees Bouzamour). Een beetje kinderachtige wraak. Achteraf gezien kun je alleen maar concluderen dat ze, ongeacht het succes van het boek, volledig gelijk had.' (...) 'Bouzamour denkt dat hij literatuur schrijft, maar deze zinnen zijn van het niveau Suske en Wiske en De gladde glipper.'

Ik zie hier de blauwdruk in van een heleboel psychologische thrillers die later zouden volgen. Ook weer zo'n roman uit het realisme die ook vandaag de dag nog heel goed te lezen is.

Het enige dat mij tegenstaat is de immense hoeveelheid aan karakters die of voortijdig om het leven komen of pas in een later stadium immens belangrijk voor de verhaallijn blijken te zijn. Het psychologische profiel wordt zo erg beperkt weergegeven. Ook komt de beeldspraak rond ''het beest in de mens'' op een bepaald moment helemaal de strot uit. Less is more, en dat geldt dus ook voor Émile Zola.

Verbazingwekkend amusante reeks van essays over de medische wetenschap, die inhaken op ingewikkelde discussies als: mogen medici betrokken zijn bij het humaan verlopen van de doodstraf? Hoeveel mag een arts 'moreel gezien' eigenlijk verdienen zonder dat hij alleen maar de elite kan helpen? Hoe moet het medische vak bedreven worden onder moeilijke omstandigheden (legerartsen in Irak)? Of wanneer er niet het geld en de middelen zijn van de Westerse wereld (armere delen van India)? Elk essay is toegankelijk geschreven en biedt op een nuchtere manier een inzicht in de twijfels en vraagstukken van iemand die zelf betrokken is bij de medische wereld. Het is een wereld waar ik als buitenstaander geen toegang toe heb en die toch een beetje inzichtelijker gemaakt wordt.

Hoogst ongemakkelijke roman over de vraag in hoeverre de omgeving verantwoordelijk is voor de extreme obesitas van één individu. Aan de ene kant signaleert zij een sociale tendens waarbij de normen tussen dik en slank sowieso helemaal uit balans zijn geraakt, maar aan de andere kant toont zij ook de duistere kant van een zelfdestructief eetpatroon dat het probleem wordt gemaakt van de omgeving terwijl het ontstaat door een reeks van individuele keuzes. Overgewicht is een probleem dat eerst en vooral iemand zelf moet kunnen en willen oplossen in plaats van dat het opgelegd moet worden van buitenaf.

In een hartverscheurende apotheose krijgt de roman een onverwachte wending die het vraagstuk wellicht nog onaangenamer maakt. Hiermee wordt nog pijnlijker inzichtelijk gemaakt hoe machteloos en gefrustreerd de omgeving is tegenover mensen met een vernietigend leefpatroon, terwijl het hoofdpersonage uiteindelijk de zware last moet dragen van iets waar zijzelf weinig aan heeft kunnen bijdragen om het te veranderen. Wees trouwens gewaarschuwd, want veel negatieve reacties op het boek gaan over de compromisloze eerlijkheid van deze slotpassage. Je zou het verkeerd kunnen interpreteren als een uiting van onverschilligheid en egoïsme, maar ik zie het zelf meer als een liefdevolle reflectie op het eigen onvermogen om iets te kunnen betekenen voor een geliefde persoon in de omgeving.

Het kondigt weinig goeds aan als de zeventienjarige Seb een geweer krijgt van zijn ouders. Een airsoft met losse flodders welteverstaan, maar in 'Billie & Seb' (2017) vormt de flinterdunne scheidslijn tussen onschuldig spel en bittere ernst een omineuze vooraankondiging. De vader en de moeder (op deze afstandelijke manier worden ze ook aangeduid) weten niet goed wat ze met hun zoon moeten aanvangen. Bij dat noodlottige trampolineongeluk raakte zijn maatje Billie in een coma en sindsdien zijn z'n nukken onvoorspelbaarder dan ooit. Seb week altijd al af van leeftijdsgenootjes, maar zijn anders-zijn wordt versterkt door een onuitgesproken schuldbesef en de oordelende blikken van andere dorpsgenoten. Maar er gloort voor de ouders een flintertje hoop wanneer het airsoftwapen Seb toegang geeft tot de oorlogssimulaties van een groep jongens. Ze kiezen de vervallen boerderij van Urbain als hun strijdtoneel, waar het verhaal gaat dat er in de Tweede Wereldoorlog een groep Engelse parachutisten werd gefusilleerd door de Duitsers. Op deze beladen plek spelen de jongens hun computerspelletjes en geweldsfilms na, terwijl het voor Seb steeds lastiger wordt als z'n rigide interpretatie van de spelregels niet wordt gedeeld.

'Billie & Seb' (2017) is een rare roman omdat het zowel de nabijheid heeft van een psychologische roman als de afstand van naargeestige cultuurkritiek. In de sterkere passages blijkt de neurodiverse Seb, die door anderen wordt gezien als een stoïcijnse binnenvetter, te beschikken over een welhaast poëtisch observatievermogen. Zoals hij in het moment blijft hangen zonder de grote lijnen te zien of een diepere betekenis te geven aan zijn gefragmenteerde waarnemingen. Zo anders dan bijvoorbeeld de oom (ook dit personage wordt op deze afstandelijke manier aangeduid) die sporadisch langskomt uit de grote stad om zijn meningen en filosofieën te verkondigen. Overal grote lijnen in aanbrengen vanuit een nostalgische hang naar dat wat is geweest. Volgens mij gaat 'Billie & Seb' (2017) over de onverschilligheid van een naoorlogse generatie om nog enige autoriteit te willen uitstralen naar jongeren die gedesensibiliseerd zijn naar werelds leed. Toch kleeft er iets onprettigs aan de manier waarop de roman omgaat met psychische problematiek als iets wat een sluimerend onbehagen oproept, ook in een belangrijk subplot waarin dementie een belangrijke rol speelt. Het verband tussen psychische stoornissen en geweldsdreiging ligt er dikker op dan nodig.

De roman brengt heel indringend in beeld hoe eenzaam de vroege puberteit kan zijn. De groepsdruk van klasgenootjes. Mee moeten doen met de verschillende hypes en ongeschreven regels. En dan ook nog eens ontdekken dat ook de ouders geen gelukkig huwelijk hebben en het vrijwel onmpgelijk is hier enige invloed op uit te oefenen. Het boek is opgebouwd uit fragmentarische momentopnames die bijna het idee scheppen dat je een verhalenbundel aan het lezen bent, maar toch komen alle losse eindjes mooi samen in de slothoofdstukken. Ook leuk gevonden is het spel tussen feit (de waarschijnlijke autobiografische elementen) en overduidelijke fictie (de over-the-top karakters). Op deze manier voelt het boek meer aan als een reis door het ontstaan van zijn schrijverschap dan dat het als een gebruikelijk coming-of-age-verhaal aan voelt. Wat mij het meest amuseerde is het geniale gevoel voor humor van de schrijve; hij weet de meest alledaagse situaties te voorzien van een droogkomisch tintje met sprankelende dialogen en heerlijk nuchtere inzichten van de ik-figuur. Geheel in stijl van de psyche van iemand van die leeftijd, dus we hebben nergens het gevoel dat er een volwassen man in het verhaal spreekt. Ik ben ook wel te spreken over de zijsprongetjes die de tijdsgeest in beeld brengen, zoals de episodes rond de Falkland-oorlog. Ik had continu het gevoel dat het boek op zich niet zo bijzonder was, maar het las wel weg als een warme douche waar ik graag in bleef verkeren. Een teleurstelling is het dus zeker niet.

In korte tijd heb ik maar liefst vier van de boeken van deze schrijver tot mij genomen. Je zou mij dus best een fan kunnen noemen van zijn schrijfstijl en gekozen onderwerpen. Zijn grootste kracht zit hem, wat mij betreft, in hoe hij een enorme liefde voor zijn karakters lijkt te hebben en ze zodoende tot in de puntjes uitwerkt. Zonder afhankelijk te zijn van plotwendingen of veel gebeurtenissen, beschrijft hij ''slechts'' hun innerlijke strubbelingen en hun kijk op de wereld. Het levert hele mooie mijmerende romans op, en ook Blenheim Orchard is daar een mooi voorbeeld van. Toch is deze roman mij iets te gekunsteld om echt tot zijn beste werk gerekend te mogen worden. Het mist de sfeer van streekroman In the place of fallen leaves of de felle maatschappijkritiek uit Wake Up. Ik had te vaak het gevoel dat sommige karakters erin geschreven werden ''for the sake of it'' i.p.v. dat ze daadwerkelijk iets toevoegden. Zo is de achtergrond van antropoloog bij vader Ezra Pepin wel heel erg gemaakt en wordt het zelfs wat irritant als er, natuurlijk, een moslimfamilie in het verhaal moet worden geschreven die hij kan analyseren. De eerste hoofdstukken rond vader Ezra en dochter Blaise zijn dan wel weer geniaal in hoe hij ogenschijnlijk simpel hun verhoudingen weet bloot te leggen.

Mooie ontmoeting tussen een vluchteling voor het leven, de hoofdpersoon Maurice, en de echte economische vluchtelingen. Vooral de passages in het scheepsruim zijn beklemmend als een soort thriller. Helaas verliest het tweede deel deze spanning en voelt het daarom alsof er iets mist. Niet helemaal geslaagd dus, maar zeker de moeite van het lezen waard.

Hoe graag ik ook een roman zou lezen die recht doet aan het Arabisch-Israëlisch conflict, maar 'The Blue between Sky and Water' (2015) van Susan Abulhawa laat hier te veel steken voor vallen. Zowel haar bloemrijke, geforceerd poëtische taal als de magisch-realistische allegorie waarin ze het narratief giet, werken onvoldoende om de misstanden aan het Palestijnse volk recht te doen. Op zich heeft Abulhawa een aardige verhaalconstructie gevonden om haar familiegeschiedenis mee te vertellen. De ik-verteller (Khaled) is een Palestijnse jongeman met locked-in syndroom, een geestesziekte waardoor hij gevangen zit in zijn eigen geest en de werkelijkheid in fragmenten waarneemt. Hij is afgesloten van zijn omgeving terwijl heden, verleden en tegenwoordige tijd door elkaar heen lopen. Die geestesgesteldheid heeft nog een andere lading, want Khaled kan als een profetische, mythische fantoomverschijning door de levens van zijn eigen familieleden trekken. Door 'hun' ogen ziet hij o.a. de gewelddadige totstandkoming van de staat Israël (1948) en hoe er een Israëlische machtspolitiek opkomt en mensen systematisch buitensluit.

Maar het magisch realisme houdt niet op bij de wonderlijke verteller, want ook Khaled’s familieleden blijken verborgen krachten te bezitten. Sommige vrouwen uit de familie worden geboren met twee verschillende oogkleuren, waardoor ze de aura’s zien die zich kleuren naar de gemoedstoestanden van andere mensen. Of ze herbergen de opperdjinn Sulayman in hun psyché, die gewelddadig bovenkomt als zij onmacht en rechteloosheid ervaren. En dan is er de Palestijns-Amerikaanse Nur, die ontworteld is geraakt van haar Palestijnse achtergrond maar door een wonderlijke speling van het lot teruggeleid wordt naar haar herkomst. Ze heeft een opleiding genoten en kansen gehad die de andere familieleden, die nog steeds in vluchtelingenkampen leven, nooit hebben gehad. In de tweede helft van de roman komt Nur 'toevallig' terecht bij Khaled als behandelend psychologe en zal zij proberen hem te genezen van zijn mysterieuze geestesconditie.

Het is niet eens heel bewust, maar ik heb kort geleden twee soortgelijke werken gelezen waarin vluchtelingenauteurs hun oorlogs- en migratietrauma’s koppelden aan fantastische elementen. De Amerikaans-Libanese Rabih Alameddine schetste met ‘The Hakawati’ (2008) een rijkgeschakeerd weefwerk van mythische, religieuze en autobiografische verhalen die in elkaar door lopen. De Fins-Iraakse Hassan Blasim gebruikte in de verhalenbundel 'Lijkententoonstelling' (2017) fantastische elementen om oorlogstrauma's te visualiseren. Bij Alamedinne/Blasim gaat het over de aard van het vertellen van verhalen. Over hoe persoonlijke identiteiten ontstaan rond collectieve narratieven. Over de gewelddadige krachten die verhalen kunnen zijn, zoals wanneer ze ingezet worden voor politieke ideologieën of om religieuze dogma's te bekrachtigen. Over de botsingen tussen Oost en West. Het magische en het mythische zijn er in hun boeken niet als een doel op zich, maar omdat het de complexiteit toont van identiteitskwesties bij getraumatiseerde migranten.

Ik noem de boeken van Rabih Alameddine en Hassan Blasim omdat ze m.i. een zwaktebod laten zien in deze specifieke roman van Susan Abulhawa. In deze roman stelt het magisch-realistische niks ter discussie, maar het fungeert als een oriëntalistische, exotische omlijsting rond één zogenaamde Palestijnse identiteit. De auteur eigent zich er 'de stem van het Palestijnse volk' mee toe en zet 'hun’ verhalen om in een lauwwarm bad van Amerikaanse clichés; over lotsbestemming, de kracht van familiebanden en jezelf hervinden na een lijdensweg. Dat het Arabisch-Israëlisch conflict complexe verhoudingen kent, wordt versluierd met de dromerige sfeerbeelden en de realistische gruwelen in deze sentimentele tearjerker. Voor een politieke aanklacht voelt de roman te veel geconstrueerd rond de eigen fictielogica, maar voor een literair werk gaat het schematische, eenzijdige wereldbeeld tegenstaan.

De jeugd herbeleven van een gestorven familielid. In 'Blauwe Hond' (2016) van Louis de Bernières krijgen een grootvader en zijn elfjarige kleinzoon de kans om een heldhaftig gestorven politieagent opnieuw te leren kennen. Micks vader stierf bij een vuurgevecht en zijn moeder werd gek van verdriet. Het brengt hem naar een zogenaamde 'cattle station' in de Australische outback: een eenzame en ruwe plek in de wildernis zonder leeftijdsgenoten. Het dwingt de tiener om zijn eigen verdriet onder ogen te komen en dezelfde magische ervaringen op te doen als zijn gestorven vader. Tegelijkertijd moet zijn grootvader zachtheid in zichzelf vinden om deze rouwende jongeman geborgenheid te geven en zelfrespect bij te brengen. Op een oude motorfiets dwaalt Mick door het niemandsland en vindt wilde dieren, heftige natuurfenomenen, een excentrieke kluizenaar en grottekeningen van de Aboriginals.

Mijn editie van 'Blauwe Hond' (2016) is alleszins schattig. Een prachtige coverplaat in blauwtinten met een jongeman op een Francis-Barnett 44 en een blaffende Kelpie Cattle Dog ernaast. De korte hoofdstukjes zijn opgeleukt met houtskooltekeningen van belangrijke objecten of dieren uit het plot. Toch wist het boek voor mij nooit écht tot leven te komen. In een nawoord schrijft De Bernières dat 'Blauwe Hond' (2016) eigenlijk een herbewerking is van een niet verfilmd script. Het verklaart misschien waarom de novelle zo summier in elkaar steekt. Je mist bijna sterke performances om het vertelde cachet te geven. Bijrollen duiken op en verdwijnen net zo makkelijk weer, of ze blijken opeens heel belangrijk voor ontwikkelingen die Mick doormaakt. Zelfs de zwerfhond heeft een kleinere rol dan je zou vermoeden door de coverplaat en boektitel. De enige oprechte momentjes ontstaan wanneer grootvader en kleinzoon nader tot elkaar te komen.

Mister Candid wist mij niet helemaal te overtuigen maar Blue Earth doet dat wel. Zeer sterke tour-de-force rond vier families en hoe hun lot met elkaar verbonden is door de geschiedenis heen. Hoewel oliemagnaat Billy-Ray centraal staat zijn het ook de vrouwelijke bijfiguren die de aandacht naar zich toetrekken. Ondanks die immense hoeveelheid aan perspectieven blijft het overzichtelijk voor de lezer. Mooie en indringende beschrijvingen van de natuur als kracht die de gevoelens van de karakters tot uiting weet te brengen Met Jules Hardy heb ik weer een schrijfster ontdekt die niemand kent maar die wel weet wat schrijven is.

Ik had heel erg het gevoel alsof ik een verhalenbundel aan het lezen was i.p.v. de kroniek van dezelfde familie. De schrijfster had iets meer de personen in verhouding tot elkaar mogen brengen, nu leer je slechts een handjevol mensen kennen die toevallig uit dezelfde familie komen. In positieve zin was ik verrast door de bitterheid en de onaangename toon van het boek. Ze spaart de familie waar ze bij verblijft geenszins en laat elk aspect van hun leven zien: ook de dingen waar ze zich heel erg voor moeten schamen. Deze onverhullende manier van schrijven maakt dat de lezer nog meer meegenomen wordt in de uitzichtloosheid en de pijn van een leven in Afghanistan.

Knappe debuutroman. Buwalda is de soort schrijver die van begin tot einde de controle lijkt te hebben over zijn verhaallijn, zelfs na een eindeloze hoeveelheid zijtakken ingeslagen te zijn. De roman is verschrikkelijk sterk geconstrueerd in hoe het naadloos door heden en verleden springt. Ook inhoudelijk wordt er slim ingespeeld op de grote taboes van deze tijd qua seksualiteit en gezinsconstructies. In alles voelt het als de grote roman die onze tijdgeest weerspiegelt. Ik zou het daarom een fantastisch werk willen vinden, maar het raakte mij niet. Al die verschillende smaken en tonen haalden mij steeds uit het verhaal en ik begon na verloop van tijd een zekere irritatie te krijgen naar het te breed uitgesponnen werk. Na de schokkende ontdekking, die het hart van het boek vormt, loopt het nog eens honderden bladzijdes door. Het is simpelweg teveel van het goede.

Zonder het melancholische en warme stemgeluid van de zanger blijven er teksten over die nogal cryptisch en hermetisch zijn. Bij het ene gedicht werkt dat bezwerend en raakt het mij wel, maar vaker moest ik mij lichtelijk geërgerd door de bundel heen worstelen. Wel sprak mij het speelse en de terloopsheid van de bundel aan. Het straalt uit alsof je toegang hebt tot de intieme gedachtesprongen van iemand die af en toe een aantekening maakt als hij een ingeving krijgt. Misschien moet ik het ooit nog eens een tweede kans gunnen!?

Eigenlijk som ik in mijn vorige reactie al op waarom ik deze roman ontzettend goed vind. Lawrence Hill weet heel goed de stereotypen van blank en zwart te omzeilen en schetst een beeld van hoe het onmenselijke systeem ook goede mensen in zijn greep hield. Aminata is de soort tot de verbeelding sprekende protagoniste, die je meeneemt in haar wereld en daarmee pijnlijk inzichtelijk maakt hoe het moet zijn geweest om te moeten leven onder dat onmenselijke juk van de slavernij. Het is hier en daar enigszins politiek correct, maar nooit op een prekerige manier.

Wat als je de logica van de DSM-IV (handboek van de psychiatrie) toepast op de huidige tijdsgeest? Enerzijds een algemene cultuurkritische verhandeling over onduidelijkheden in een geseculariseerde maatschappij in een geglobaliseerde, neo-liberale wereld; anderzijds een kritiek op tendensen in de psychiatrie om individuele mensen rigide te labelen binnen de logica van ziektebeelden. Vanuit de diagnose 'borderline' redeneert de Wachter dat o.a. marktdenken, competitiedrang en individualisering van invloed zijn op hoe de psychiatrie in de Westerse wereld zijn outsiders labelt.

Dit is in grote lijnen best een relevante reflectie op complexe tendensen in de maatschappij, toegankelijk vertaald naar een behapbare uitleg bij talloze filosofen (Slavoj Žižek, Emmanuel Levinas) en schrijvers (voornamelijk Michel Houellebecq). Voor lezers met weinig tot geen voorkennis van hun gedachtegoed is het wellicht een aangename introductie tot intellectualistisch gedachtegoed. Helaas raakt het schrijven van de Wachter zelf compleet ondergesneeuwd in het dwangmatig aanhalen van anderen. Des te problematischer dat veel van de aangehaalde teksten stilistisch sterker zijn, dan wel intelligenter in elkaar steken. Zo ben ik vooral geneigd om op zoek te gaan naar werk van collega psychoanalyticus Paul Verhaeghe (óók continu geciteerd!).

Beeldschone ode aan de Amerikaanse film noir en de filmcultuur van de jaren '30. Sfeervol, spannend en vol met de schitterende minimalistische zinnen waar Bernlef bekend om staat.

Het was kennelijk iets teveel van het goede om dit drieluik in één ruk uit te lezen. Bij dit deel begon ik zoetjesaan een afkeer te voelen voor diezelfde schrijfstijl waar ik in de vorige twee boeken zo van ben gaan houden. Moet ik me nou weer een weg banen door dat platte Vlaams, dat geforceerd intellectuele taalgebruik en die ronduit stuitende beschrijvingen van seksuele handelingen..? Misschien had ik een langere tijd tussen de boeken moeten houden om ze enigszins te kunnen verwerken en er afstand van te kunnen nemen, of misschien ligt de oorzaak toch bij de erg pretentieuze schrijfstijl van Tom Lanoye. Hoewel het makkelijk wegleest is het namelijk geen makkelijke kost.

Het is zeer zeker geen slecht boek, want ook hier zitten er weer een paar messcherpe vondsten tussen. Het beste aspect van die derde deel is voor mij hoe de gebeurtenissen rond Katrien weer ''full circle'' komen als zij op het destructieve af haar eigen lot vorm probeert te geven. Haar verhaallijn vormt dan ook nog steeds het kloppende hart van de monster-trilogie. Wel jammer dat het einde niet zo schokkend is als ik had gehoopt. De uiteindelijke terugkeer van Herman in het leven van zijn dochter voelt afgeraffeld en gehaast aan, terwijl de boeken nou juist zo toe werken naar dat moment. Ook kreeg ik nooit bevredigende antwoorden op hoe we de surrealistische figuren als Gilles de Binche, de Garnalenvisser en de mismaakte dwerg moeten duiden. JJ_D merkt terecht op dat deze figuren in het absolute slotstuk opeens schitteren door afwezigheid.

Tom Lanoye heeft een veel te fragmentarische en associatieve stijl van schrijven om tot zijn recht te kunnen komen in iets dat van zo'n omvang is als een grootse trilogie. Daarmee blijf ik echter nog steeds interesse houden voor zijn werk en het zal zeker niet lang meer duren voor ik een ander boek van hem ga lezen.