Een anti-revolverheldin als feministische Charon die de doden rust brengt en de levenden troost in hun hardvochtige bestaan. Of zoals de flamboyante verschijning Visitación Salazar zich opwerpt als hoedster van begraafplaats Het Derde Land in grensgemeenschap Mezquite. Zij is een gesel van moraliteit tegenover de maffiapraktijken van grootgrondbezitter Alcide Abundio en burgemeester Aurelio Ortíz. Ook ik-verteller Angustias Romera vindt geborgenheid wanneer ze met twee kinderlijkjes terechtkomt op Visitación's begraafplaats. Haar immense pijn en verdriet worden een scheppende kracht om andere dolende zielen te helpen in hun heling. Maar de geweldscyclus komt steeds dichterbij als Salazar ook dat laatste stukje grond wil toe-eigenen in zijn hang naar absolute macht. 'Het Derde Land' (2021) gebruikt westernmythes om parallellen te trekken met contemporaine issues als vluchtelingenproblematiek, drugsgeweld en zelfs de coronacrisis. Al werkt 't voor mij niet helemaal dat deze dystopische wereld het ene moment volledig op de onze lijkt en het volgende weer mythisch en ongrijpbaar wordt. Het gevolg is ook dat de immense naargeestigheid en de religieuze symboliek erg geforceerd voelen.

Mislukte dichters en afwezige vaders. De Chileense Alejandro Zambra schreef met 'Bijna een vader' (2021) een moderne zedenschets over vaderfiguren, rolmodellen en de Chileense poëzie. Of hoe het dichterschap als een verlangen is naar intimiteit en jezelf bloot kunnen geven, maar allesverzengende passie meer kapot maakt dan dat het mensen werkelijk nader tot elkaar brengt. De opzwepende kalverliefde tussen Carla en Gonzalo is zo clichématig dat het bijna niet anders kan aflopen dan met een bittere teleurstelling. Maar na hun onvermijdelijke breuk verstrijken de jaren en de ex-geliefden krijgen een nieuwe kans als late twintigers. Sadder and wiser. Meer zoekend naar stabiliteit en genegenheid dan de wens om in elkaar te verdwijnen. Inmiddels is Carla alleenstaande moeder en Gonzalo heeft van poëzie zijn beroep gemaakt als universitair docent. Al blijft hij de schuchtere jongeman van weleer die nooit durft om zijn gedichten écht te delen, zeker niet met zijn geliefde.

Een prutsende dichter als Gonzalo kan zich misschien nooit helemaal geven aan Carla, maar hij bouwt niettemin wél een sterke band op met haar zoon Vicente. Zijn onhandige pogingen om dichtbij het jongetje te komen bloeien op tot een solide vader- en zoonrelatie. Tot het punt dat Gonzalo als intellectueel erover mijmert hoe niet-biologische banden sterker en waarachtiger kunnen zijn als de man verantwoordelijkheid neemt. Het doet hem fysiek pijn om zichzelf te beschrijven als stiefvader of pleegvader, of zulke andere termen om een afstand te beschrijven tot het vaderschap. Voor Carla neemt haar zoons geluk óók twijfels weg over haar weinig spannende partnerkeuze en ze went aan Gonzalo's plek in hun gezinsleven. Misschien is zijn aanwezigheid gewoon nodig om het gezin bij elkaar te houden? Misschien houdt ze wel écht van hem? Toch wordt Carla's acceptatie van haar veilige relatie danig op de proef gesteld wanneer Gonzalo het ultieme verraad pleegt. Niet door veelwijverij of afwijzing, integendeel zelfs: hij neemt een belangrijke beslissing uit liefde en verantwoordelijkheid. De doodsteek voor een passieloze relatie.

Voor een boek over het dichterschap is 'Bijna een vader' (2021) verrassend prozaïsch. Rechtdoorzee en gespeend van lyrisch sentiment of beeldspraak. De tragiek van het alledaagse is eerder grappig en relativerend dan groots of dramatisch. Ik heb diverse malen gegrinnikt om de knipoogjes vol weinig verheven wendingen. Of wanneer Alejandro Zambra zelf opeens opduikt als nederige ik-verteller om duidelijk te maken dat hij als Chileense romanschrijver ook maar schrijft over Chileense dichters. In de Chileense letteren staan romanschrijvers nu eenmaal in de schaduw van de dichters. Met Pablo Neruda als het platgetreden cliché onder de clichés waar werkelijk iedereen op terugvalt. Het aardige is dat 'Bijna een vader' (2021) helemaal niet leest als literatuurkritiek, maar pas richting het einde krijg je door welke dubbele lagen er eigenlijk steken achter de tragische vader- en zoonrelatie. Alsof Zambra met de stijlmiddelen van proza - zoals psychologische ontwikkeling - de lezer er nog meer van doordringt hoe poëzie de levens vormt van deze Chilenen.