stem geplaatst

Het lijden van een onbaatzuchtig mens. Of zoals Susan Hill met 'A Kind Man' (2011) een parabel schreef over goedheid in een imperfecte wereld. Hoe blijf je trouw aan je eigen morele kompas als hebzucht, egoïsme en bitterheid gerechtvaardigd voelen? Hill schetst een naamloos plattelandsdorp in een tijd niet zo ver van ons vandaan, waar de industrialisatie al op gang is gekomen maar een sterke christelijke dorpsmoraal nog levens bepaalt. Tommy en Eve Carr hebben een weinig spannend huwelijk, maar ze putten hun levensgeluk uit de kleine geluksmomentjes die de sleur doorbreken. De Carr's worden echter tweemaal getroffen door het noodlot: eerst wanneer hun oogappel Jeannie Eliza sterft en daarna wanneer Tommy's lichaam wordt verteerd door kanker. Misschien is hun oneerlijke financiële situatie nog wranger dan het ziekteproces zelf. Alles wat ze hebben opgebouwd dreigt weg te vallen door het wegvallen van de kostwinner, terwijl ze niet eens de middelen hebben om hem te helpen met palliatieve zorg.

Maar 'A Kind Man' (2011) neemt een magisch-realistische wending als Tommy's ziekte opeens verdwijnt als sneeuw voor de zon. Hij ontwaakt als een gezonde man en ontdekt zelfs dat hij een warmte uitstraalt waarmee hij andere mensen kan genezen. Zijn nieuwe situatie zou hem in potentie de rijkste man kunnen maken van het dorp. Een gave of een vervloeking? Andere dorpelingen verzamelen zich voor de deur van de Carr's in de hoop op genezing wanneer ze zelf alle hoop zijn verloren. Ook zij hebben geld noch middelen om medische zorg te krijgen. Kan Tommy een goed mens blijven als hij zijn gave inzet voor de verbetering van de gemeenschap? Of gaat er iets fundamenteel verloren als hij een financiële vergoeding terugverwacht voor zijn innerlijke goedheid? Het armoedeconflict komt in 'A Kind Man' (2011) beter uit de verf als het nog om een gitzwarte sociaal-realistische sfeerschets gaat. Met de toevoeging van een paranormale kracht raakt de korte roman geforceerd aan religieuze symboliek. Het helpt ook niet dat innerlijke conflicten - zoals geloof versus wetenschap of onbarmhartig versus zelfverrijking - enorm scherp tegen elkaar worden afgezet.

De emotionele uitputting van wij-zij denken. Of zoals de naamloze protagoniste in 'Milkman' (2018) opgroeit in een naamloos stadje en murw wordt geslagen door de roddel en achterklap van haar naamloze buurtgenoten. Tijdens The Troubles in het Noord-Ierland van de jaren zeventig vormt de grootste angst als 'beyond the pale' te worden geclassificeerd, of iemand die sociaal onwenselijk gedrag vertoont richting de gemeenschap. Ofwel door op politieke gronden partij kiezen voor de Staat of het gewelddadige verzet; ofwel omdat de kerkelijke moraal dicteert dat brave meisjes keurig in de pas blijven lopen. De naamloze protagoniste komt in een bizarre situatie wanneer Milkman (niet een echte melkboer, maar een lid van het gewapende verzet) interesse in haar toont. Hij is een gevreesde autoriteit in de gemeenschap en zij is een tienermeisje in een onduidelijke knipperlichtrelatie met een automonteur.

Voor een moderne lezer is het zo duidelijk dat de tiener wordt gestalkt door een opdringerige engerd in een machtspositie, maar voor een tienermeisje in het 'pre-#MeToo-tijdperk' is het een verwarrende situatie. Waar komen die negatieve gevoelens vandaan wanneer Milkman op willekeurige momenten opduikt en haar op suggestieve manieren bedreigt? Hij zit niet eens aan haar en zegt verder geen vunzige dingen. Alles gebeurt tussen de regels. Toch roept Milkman meer onbehagen op dan andere seksueel opdringerige nietsnutten die ze kent. In letterlijke zin mist de naamloze protagoniste een taal om vorm te geven aan dit unheimische gevoel van bedreigd worden door machtsmisbruik. Zeker wanneer het haar eigen zelfvertrouwen ondermijnt als zij zelf het mikpunt wordt van dorpsroddel en alles wat zij doet of zegt onder een vergrootglas komt te liggen. Anderen verlekkeren zich immers over haar ingebeelde relatie of menen dat het haar eigen schuld is wanneer een jonge vrouw besluit om onvoorspelbare dingen te doen als Jane Eyre te lezen tijdens het wandelen. Maakt de waarheid eigenlijk nog uit als bemoeizuchtige fascinatie zoveel bevredigender is!?

'Milkman' (2018) is geen makkelijk boek door de constante stream-of-conciousness in archaïsch en academisch taalgebruik. Daar komt bij dat enige kennis over het Noord-Ierse conflict wordt verondersteld met verwijzingen naar 'over the water' of 'over the road' om aan te geven wie er waar staat qua loyaliteit. Soms moest ik even doorbijten of geconcentreerd herlezen om de betekenis door te laten dringen. Maar tegelijkertijd is het nu juist de kracht van 'Milkman' (2018) dat de roman je dwingt om de absurditeit te zien van zoveel beklemmende hokjes, stereotyperingen, ideologieën en nationalistische overtuigingen. Dat je je er goed bewust van wordt dat de naamloze protagoniste in de kern niets anders wil dan met rust gelaten worden, terwijl er van alles op haar wordt geprojecteerd waar zij niet om heeft gevraagd. Het maakt dat 'Milkman' (2018) als ideeënroman verder resoneert dan alleen de eigen specifieke historische context. Nog altijd kunnen vrouwen niet rustig zichzelf zijn als wij-zij denken oplaait en bemoeienissen over individuele keuzes in de weg komen van bewegingsvrijheid.