In één ruk uitgelezen toen ik zelf in een melancholische bui verkeerde. Op die zaterdagmiddag was de wekenlange warmte dan echt voorbij en leek het strandweer ingeruild voor dat eeuwige grijs. Net warm genoeg om 'Joyland' (2013) te lezen op mijn balkon, maar bij de eerste rillingen moest ik zelfs een jas aantrekken. Een onbestemd gevoel naar de verloren dagen toen het felle zonlicht mijn positieve gemoed vulde met luchtigheid en toekomstdromen. Halsstarrig probeerde ik nog iets terug te halen van dat zomerse gevoel, terwijl de realiteit van de aankomende seizoenswisseling zich al reeds had aangediend. Met 'Joyland' (2013) haakt Stephen King in op die somberte met een heerlijk coming-of-age verhaal over een jongeman die zijn stukgelopen liefde probeert te vergeten door zijn bijbaantje bij een amusementspark. Ergens in de kantlijn sluimeren een spookverschijning en een moordmysterie, maar de suspense is duidelijk minder belangrijk dan de bitterzoete sfeerschets over een jeugd die overgaat in volwassenheid. Een beetje formulematig is deze verwordingsgeschiedenis wel en de relaties tussen personages hadden net iets meer uitgediept kunnen worden. Niettemin bood de grootmeester van het betere genrewerk met 'Joyland' (2013) een welkom douceurtje voor deze bijna-veertiger, die zelf het gevoel heeft dat volwassen verantwoordelijkheden hem inhalen. Gelukkig schijnt de zon terwijl ik dit schrijf.

De ultieme zonde om los te komen van maatschappelijke druk. In 'Aardbewoners' (2018) klampt tienermeisje Natsuki zich vast aan het kinderlijk naïeve idee dat een huwelijk met neef Yuu houvast biedt in haar jeugd vol verwaarlozing en seksueel misbruik. Zij ziet zichzelf als een fee en hem als een buitenaards wezen, maar met hun anders-zijn vormen ze een front tegenover volwassenen die hen niet kunnen of willen begrijpen. Elk jaar opnieuw ontmoeten Natsuki en Yuu elkaar bij een familieritueel op het platteland, waar ze gezamenlijk hun voorouders herdenken. Maar bij het plotselinge overlijden van grootvader gaan de twee beschadigde tieners te ver met hun liefdesspel en worden ze door de familie uit elkaar gehaald. Als volwassenen moeten ze in het reine komen met hoe de zogenaamde 'Mensenfabriek' nog altijd een wissel trekt op hun seksualiteit en het aangaan van betekenisvolle relaties. 'Aardbewoners' (2018) is een vervelend boek in de manier waarop seksuele taboes en hypergeweld worden ingezet als symbool voor non-conformisme. Het lijkt eerder spektakel uit goedkoop effectbejag dan dat personages psychologisch worden uitgediept of er werkelijk gelaagde maatschappijkritiek uit volgt. Daarnaast blijft Sayaka Murata haar weinig subtiele metaforen tot vervelens toe herhalen, zoals ze op bijna elke bladzijde de buitenaardse planeet 'Pohapipinpobopia' noemt.

Ingepolderde dromen. Of hoe Renske Jonkman met 'Dit Verdronken Land' (2021) een aangrijpende familieroman schreef over het veranderende Friese boerenlandschap en de strijd om wie er recht heeft op welke ruimte. Jonkman heeft een bijzonder prettige schrijfstijl (zonder opsmuk, direct) waarmee ze aan het gevoel van identiteitsverlies raakt van verschillende generaties agrariërs. Van de broertjes Endegeest en het plotselinge dilemma wanneer ruilverkaveling in de jaren vijftig korte metten maakt met het inefficiënte geklungel met boerenbootjes. Tot de manier waarop Janna Endegeest vrouwmoedig de boerderij runt zoals in haar jeugd, terwijl dochter Lucia zelf bijdraagt aan de globalisering wanneer ze met haar jeugdliefde naar Canada vertrekt. Maar tegen welke prijs komt het dienen van kapitalistische motieven - de boerderij als bedrijf - wanneer het tegelijkertijd afbreuk doet aan het gevoel van heerschappij over het land? En wat is de rol van de agrariër binnen de klimaatopwarming? 'Dit Verdronken Land' (2021) schetst een bepaald soort identiteitsverlies waar ik als randstedeling te weinig oog voor heb, maar gaat óók voorbij aan gemakzuchtige boerenromantiek of wij-zij-denken. Literatuur als contemplatieve nuance tegenover de schreeuwerige actualiteit van omgekeerde vlaggen en rode boerenzakdoeken.

De Nederlandse koopmansmoraal van exploitatie, wanbeleid en nodeloos hardvochtige afstraffingen wanneer de verworvenheden afgepakt lijken te worden. De angst dat de kip met de gouden eieren wordt geslacht belangrijker dan menselijkheid of Suriname opbouwen voor komende generaties. In 'Wij slaven van Suriname' (1934) combineert Anton de Kom gedegen systeemkritiek op koloniale praktijken met literaire bespiegelingen over een Surinaams wij-gevoel. Het resultaat is een indringend pamflet waarin De Kom extreem beeldend de verschrikkingen uit het koloniale verleden tot leven brengt en de lijn doortrekt naar hoe het kolonialisme terugkomt in oneerlijke handelspraktijken en scheve arbeidsverhoudingen. Toegegeven: als geschiedenisles is het interessanter dan als actuele maatschappijkritiek, want naar het einde toe begint het werk ietwat te duizelen door de eindeloze rekensommen en gedateerde verwijzingen naar politieke kwesties. Toch blijft me het meest bij van 'Wij slaven van Suriname' (1934) hoe De Kom met zijn bloemrijke metaforen vooral de schoonheid vastlegt van Suriname in al haar facetten. Zoals de liefdevolle natuurbeschrijvingen of de spannende geschiedenissen van antikoloniale verzetshelden als de Marrons. Het is eeuwig zonde dat de man ons te vroeg is ontnomen en hij nooit meer de kans heeft gekregen om te werken aan een volledige fictieroman.