menu

Hier kun je zien welke berichten eRCee als persoonlijke mening of recensie heeft gemarkeerd.

Laberinto de la Soledad, El - Octavio Paz (1950)

Alternatieve titel: Het Labyrint der Eenzaamheid

Zeer interessant inderdaad, deze essaybundel. Octavio Paz schrijft over de Mexicaan, over de geschiedenis en vooral over de plaats van de mens in de werkelijkheid. Soms is dat vrij specifiek en zelfs technisch, bijvoorbeeld in de eerste hoofdstukken over bepaalde typische Mexicaanse gebruiken of woorden (La Chingada bijvoorbeeld). Het tweede deel maakt het wat algemener en beschrijft de invloed van de precortesiaanse geschiedenis, het kolonialisme, de onafhankelijkheid, hervorming en revolutie in Mexico, om uit te komen bij de huidige tijd (dat wil zeggen, 1950) waarin de hele wereld een Westerse wereld is geworden. De zoektocht van de Mexicaan naar een eigen identiteit is dan de zoektocht van de moderne mens:

Want achter de algehele ineenstorting van de rede en het geloof, van God en de utopie verheffen zich nu geen nieuwe of oude intellectuele systemen meer die ruim genoeg zijn om onze verbijstering te kalmeren; er staat niets meer tegenover ons. We zijn eindelijk alleen. Zoals alle mensen.

Wat ik bijzonder waardeer in deze bundel (die overigens een doorgaande lijn bevat, derhalve voor mij een beetje vergelijkbaar met De mens in opstand van Camus) is dat Paz heel onbevooroordeeld kan analyseren. Hij is wars van gepreconcipieerde ideeën. Zo wijst hij het kolonialisme helemaal niet af, de katholieke kerk nog minder. Bij hem geen woede of moreel oordeel. Nuchter en zuiver, maar wel betrokken, kijkt hij naar de gegeven werkelijkheid, en in hoeverre die overeenkomt met overtuigingen of denksystemen. Zonder dat er nu revolutionaire inzichten in het boek staan (voor zover ik kan beoordelen), geeft Het labyrint der eenzaamheid wel het gevoel dat er sluiers worden opgelicht. Ook voor een Europeaan. Het laatste hoofdstuk, een appendix wordt het genoemd, over de eenzaamheid van de moderne mens, is daarvan een fraai voorbeeld.

Een aanrader voor wie graag wat verder kijkt dan de algemeen aanvaarde normen en vormen, en eigenlijk een noodzakelijk boek als je iets van Mexico wilt begrijpen (leest u mee, mr. President?).

Lacci - Domenico Starnone (2014)

Alternatieve titel: Strikken

3,0
Jhumpa Lahiri is in het voorwoord (dat eigenlijk een nawoord had moeten zijn) lyrisch over de vele motieven en symbolische betekenissen, over de dichtgeweven thematiek en de stijl van Starnone, maar ik vind het eigenlijk allemaal te geconstrueerd en daardoor juist minder betekenisvol dan ik van het werk van Elena Ferrante gewend ben. Strikken is opgedeeld in drie 'boeken': het eerste is het vroegste in de tijd en verbeeldt het perspectief van de vrouw, Vanda, als haar man haar na 12 jaar huwelijk verlaat voor een jongere vrouw. Het tweede volgt Aldo op diens oude dag, hij blijkt weer teruggekomen binnen de huwelijksband, maar tegen welke prijs? En het laatste boek volgt, enigszins verrassend, de kinderen in het hier en nu. Als je het hebt over de opbouw en het narratief, dan steekt het goed in elkaar. Starnone weet ook een paar mooie wendingen te creëren, het veterstrikgebeuren bijvoorbeeld en de betekenis daarvan voor het gezin. Maar, zoals gezegd, dit zijn technische kwaliteiten, terwijl juist de organiciteit van de 'Napolitaanse romans' meerwaarde biedt. Ik vind ook de stijl van Starnone niet zo geslaagd, er is teveel over nagedacht, de woordherhalingen en zinreeksen met vragen, het krijgt iets dertien-in-een-dozijns. Vraag me toch af of er achter de entiteit Ferrante niet meer zit, een schrijversduo bijvoorbeeld.

Lea - Pascal Mercier (2007)

3,5
Met zijn meest recente boek heeft Pascal Mercier opnieuw een meeslepende muziekroman geschreven. Lea heeft de vorm van een raamvertelling en focust op de vader van een talentvol violiste. Hij vertelt aan een toevallige medereiziger hoe zijn dochter langzaam afgleed in waanzin. De precieze reden hiervoor blijft onduidelijk. Zelf presenteert de vader zijn relaas als een noodlottige keten van gebeurtenissen. Dit is aan de ene kant een goede keuze van Mercier, omdat de aandacht zo wordt vastgehouden, en zelfs meer dan dat. Ik vond de hoeveelheid verzuchtingen in de trant van "hadden we dat maar nooit gedaan" echter ook een beetje pathetisch. Nog zo'n schoonheidsfoutje is dat er teveel bijpersonages en zijweggetjes zijn rond de toehoorder, degene die het verhaal uiteindelijk op schrift stelt. Gezien zijn volledig passieve rol is dit eigenlijk nutteloos, en leidt het alleen af van het hoofdverhaal. Gelukkig heeft dit hoofdverhaal voldoende kracht om ervoor te zorgen dat de ban nooit echt gebroken wordt, en de roman laat zich dan ook met gemak in één of twee keer uitlezen. Een erg fijn boek dus. Nu maar eens in omgekeerd chronologische volgorde de rest van Merciers oeuvre ter hand nemen.

Leere Herzen - Juli Zeh (2017)

Alternatieve titel: Lege Harten

2,5
Bij eerdere boeken werd Juli Zeh een Nobelprijs voorspeld. Ik denk niet dat die er gaat komen, afgaand op Lege harten tenminste. Het verhaal is nog best onderhoudend en naar het einde toe zelfs spannend, maar literair vond ik het tamelijk pover. Waarbij Zeh ook zeer nadrukkelijk een boodschap probeert uit te dragen over het politiek bewustzijn van haar mede-Duitsers, op het drammerige af.

Dit is overigens niet zomaar een mening, het staat zo in de krant dus moet het wel waar zijn: klik (niet volledig te lezen, misschien via Blendle?).

Leiden des Jungen Werthers, Die - Johann Wolfgang von Goethe (1774)

Alternatieve titel: Het Lijden van de Jonge Werther

4,0
Een klassieker van Goethe. Overdreven romantiek ten top maar erg intrigerend, vooral de hoofdpersoon. Het schijnt dat er vele jongemannen zijn geweest die zelfmoord hebben gepleegd in soortgelijke kleding als Werther droeg. Dat zegt wel iets over de kracht van dit boek. 4*

Lenteur, La - Milan Kundera (1995)

Alternatieve titel: De Traagheid

3,5
Na vijf Tjechische romans is De traagheid het eerste franse werk dat ik van Kundera las. In dit boek is nauwelijks sprake van het repressieve socialisme dat in het vroegere werk van Kundera zo prominent aanwezig is, en dat is waarschijnlijk de reden dat De traagheid inderdaad wat minder 'doorleefd' aanvoelt. Niettemin blijft dit zeer lezenswaardige kost, waarin Kundera eens te meer zijn rijke ideeenwereld etaleert. Hij schrijft net zo gemakkelijk over traagheid als over het vrouwelijk kontgat, en weet het banale in één zin om te toveren in het verhevene of andersom. Fraai worden de levens van de naamloze chevalier uit een novelle van Denon (symbool voor de traagheid en het daarmee samenhangende geluk) en die van Vincent (het model voor de gefrustreerde, moderne, snelle mens) verbonden. Geen topper binnen het oeuvre van Kundera, maar dat is nog zeker een vette 3,5 ster waard.

Hier een fragment dat mij in lachen deed uitbarsten:

"Ik denk aan de vier maanden en tien dagen die tussen de twee gedichten zijn verstreken, vier maanden die Appolinaire in de loopgraven heeft doorgebracht, verzonken in intens erotische dromerijen die voor hem hebben geleid tot deze verandering van invalshoek, tot deze openbaring: het kontgat is het wonderbaarlijke punt waarop alle kernenergie van de naaktheid zich concentreert. De poort van de schaamspleet is natuurlijk belangrijk, (natuurlijk, wie zou het durven ontkennen?), maar van een te officiele belangrijkheid, een vastgelegde, geklasseerde, gecontroleerde, becommentarieerde, onderzochte, beproefde, bewaakte, bezongen plek. De schaamspleet: een luidruchtig kruispunt waar de kletsende mensheid zich treft, tunnel waardoor de generaties hun weg vinden. Alleen dommeriken laten zich overtuigen van de intimiteit van deze plek die het openbaarst van allemaal is."

Levantado do Chão - José Saramago (1980)

Alternatieve titel: Opgestaan van de Grond

3,5
De roman waarin José Saramago, op z’n 58e, zijn literaire stem vond. Vertaler Harrie Lemmens stelt in een zeer lezenswaardig nawoord dat in dit boek niet alleen een volk maar ook een schrijver opstond (het boek werd gek genoeg pas in 2008 in het Nederlands uitgebracht).

Opgestaan van de grond is de meest sociaalgeëngageerde roman van de Portugees die ik tot nu toe las, vooral verwant met Memoriaal van het klooster. Zelden was de ironie van Saramago zo pijnlijk als hier, als hij de misstanden op het Portugese platteland onder de dictatuur van Salazar en daarvoor aan de kaak stelt. Eén van de meest gebruikte woorden van de roman is ‘latifundium’, dat wordt gebruikt om het gebied waarin het boek zich afspeelt mee te omschrijven en dat verwijst naar het Romeinse systeem van particulier grootgrondbezit met inzet van massale slavenarbeid. Niet alleen tekent Saramago de verhoudingen tussen arm en rijk op meesterlijke wijze, ook het landleven wordt prachtig weergegeven.

De personages zijn niet zo sprekend als in het eerder al genoemde Memoriaal van het klooster maar dan nog blijft er genoeg over om van te genieten en om van te huiveren. Saramago is niet alleen een meesterverteller maar ook een hartstochtelijk en bewogen idealist die zich in zijn officieuze debuutroman rechtstreeks tot de ziel van de lezer richt.

Liaisons Dangereuses, Les - Pierre Choderlos de Laclos (1782)

Alternatieve titel: Gevaarlijk Spel met de Liefde

3,5
Hoewel een deel van de bekendheid die Les liaisons dangereuses nog steeds geniet ongetwijfeld op het conto moet worden geschreven van de verfilming, is het toch vooral de vernieuwingsdrift van De Laclos die dit boek zal blijven beschermen tegen de tand des tijds.

Een vuistdikke roman die louter en alleen wordt verteld in brieven, vanuit een personage of acht. Dat je er in de 18e eeuw er al opkomt om zo’n gewaagde vorm te kiezen, terwijl de roman als kunstuiting nog in de kinderschoenen staat zou je kunnen zeggen, dat verdient veel respect. Het is overigens niet alleen de briefvorm: er wordt ook creatief gespeeld met de betrouwbaarheid van de vertelinstantie (er zijn twee woorden vooraf die dit adresseren, maar ook spelen de brieven zelf een rol in het boek en komt de hele verzameling bij één van de personages terecht, waarbij dus de vraag is of dit de persoon is die alles achteraf uitgeeft).

Les liaisons dangereuses
veroorzaakte in zijn eigen tijd nogal wat opschudding. Burggraaf De Valmont werd gezien als het alterego van de schrijver, zodat De Laclos in bepaalde kringen niet meer welkom was. Overigens valt die opschudding nog wel te begrijpen ook, want vooral in het begin is de verdorvenheid van de twee hoofdpersonen best wel even slikken. Nadien blijft het boek wat te lang hangen in de geleidelijke verovering van een gehuwde vrouw door De Valmont (ze had overigens gewoon met één zin kunnen volstaan in haar aanvankelijke afwijzing: “ik heb met de liefde die u voelt niets te maken, goedemiddag”). De hoogdravende gevoelsuitingen die volgen zijn nogal taaie kost. Van een aantal bijpersonages lijken de brieven aanvankelijk niet erg nuttig, maar tegen het slot weet De Laclos juist van deze figuren voortreffelijk gebruik te maken om zijn verhaal af te ronden.

Het einde van het boek is echt sterk. Uiteindelijk gaan De Valmont en De Merteuil ten onder aan een teveel aan gevoel, niet een tekort. De burggraaf is echt verliefd maar te ijdel om dat toe te geven, en de markiezin is hierdoor gekwetst en jaloers. Uiteindelijk richten ze elkaar te gronde. Van alle personages blijft alleen de persoonlijke situatie van een oude vrouw aan het einde van het boek eigenlijk hetzelfde als het was, omdat zij de enige is die veilig was voor de verwoestende kracht van wat hier liefde wordt genoemd.

Een boek dat niet vergeten zal worden, en dat de klassieker status helemaal waarmaakt. Nu de film eens opzetten.

Libro de los Abrazos, El - Eduardo Galeano (1989)

Alternatieve titel: Het Boek der Omhelzingen

2,5
Niet echt iets voor mij dit, hoewel ik het in z'n soort nog wel leuk vind. Het boek der omhelzingen bestaat uit kleine verhaaltjes, gedachten, soms een paar slogans van de straat, en ook nog eens eigenhandige tekeningen van Galeano. Bepaalde thema's komen vaker terug, waaronder met name het socialistische gedachtegoed, maar het boekje is erg divers. Er wordt ook goed gevarieerd tussen landen, zodat inderdaad echt een sfeer wordt neergezet van een geheel continent. Mij doet het allemaal niet zo veel, maar anderen zal het ongetwijfeld erg aanspreken. Ik ben en blijf vooral erg nieuwsgierig naar de Kroniek van het vuur-trilogie.

Liefde in Pangea - Tessa de Loo (2017)

2,5
Zoals beloofd, hier de recensie van Literair Nederland.

Kort samengevat: een solide roman over een klassiek literair thema, dat van de verloren liefde. De hoofdpersoon gaat op zoek naar de reden dat zijn mysterieuze jeugdliefde zelfmoord pleegde. Niet echt een vernieuwend plot derhalve, dat op vrij voor de hand liggende wijze wordt verteld. Het aardigste is het kameleon-motief (de mini-dinosauriers), hoewel een werkelijke inhoudelijke verbinding met het hoofdverhaal volgens mij ontbreekt. Al met al zeker niet slecht, maar je mist er ook weinig aan als je het niet leest.

Life and Opinions of Tristram Shandy, Gentleman, The - Laurence Sterne (1767)

Alternatieve titel: Leven en de Opvattingen van de Heer Tristram Shandy

3,0
Het leven en de opvattingen van de heer Tristram Shandy is een kolderverhaal in een unieke vorm. Laurence Sterne experimenteert met verteltechnieken, perspectief en lay-out in een mate die me echt versteld deed staan dat dit een boek van 250 jaar oud is. Het belangrijkste is dat 'Tristram Shandy' hiermee nog steeds op de lachspieren werkt. Don Quichot was duidelijk een grote inspiratiebron voor Sterne. Het niveau van Cervantes bereikt hij echter niet, en dat komt omdat het verhaal zelf te weinig voorstelt en Het leven en de opvattingen van de heer Tristram Shandy daardoor naarmate het boek vordert steeds meer van zijn glans verliest. Het wordt een beetje teveel flauwekul om de flauwekul, als ik zo vrij mag zijn. Op het moment van verschijnen, in meerdere deeltjes verspreid over jaren, woog dat waarschijnlijk minder zwaar, maar als je de 650 pagina's achter elkaar leest dan is het vanaf halverwege wel welletjes. Niettemin leuk om eens gelezen te hebben. En alle hippe auteurs die denken heel vernieuwend te zijn zouden 'Tristram Shandy' er eens bij moeten pakken, om vervolgens nederig het hoofd te buigen.

Lila - Marilynne Robinson (2014)

2,5
Zeemzoeterig, dat vind ik nou een goede typering van gart waar ik zelf niet opgekomen was. De commentaren die Lila een “moedig” boek noemen of spreken van een van de meest aarzelende liefdesgeschiedenissen uit de literatuur begrijp ik dan ook niet. Robinson vermijdt elk vermoeden van moreel bederf of zelfs maar kreukbaarheid in haar personages, dat geldt voor Lila net zo goed als voor de dominee, en alle echte ellende wordt buiten beeld gehouden. Het boek is in dat opzicht ontstellend braaf en ook nogal saai. Zelfs Frederik van Eeden is in zijn Van de koele meren des doods nog explicieter dan Robinson als het aankomt op een bestaan als prostituee, om maar een voorbeeld te geven.

Het meest aardige aan het boek vind ik hoe het tijdsverloop vrij soepel door elkaar is geschud. Helaas hoor ik niet bij degenen die de gave hebben om te kunnen genieten van een sobere schrijfstijl (sober in de zin van alledaags lijkend): ik vond het allemaal maar mat beschreven en daarnaast deden de dialogen me vrijwel niks.

Binnen de Amerikaanse literatuur vormt Robinson wel een soort tegenwicht ten opzichte van het veel negatievere mensbeeld van eveneens sobere schrijvers als Faulkner, Fante en Yates en aan de andere kant tegen de bombastische, alomvattende Great American Novel van types als Jonathan Franzen en aanverwanten. Verder vormt haar positieve benadering van religie natuurlijk ook een minderheidsstandpunt binnen de literatuur. Wellicht dat ze het vanwege deze redenen zo goed doet aan de overkant van de grote plas, maar de bijval in de Nederlandse kranten is wat mij betreft moeilijker verklaarbaar. Ik laat verder werk van deze dame in elk geval aan me voorbijgaan, al wint ze nog tien keer de Pulitzer prijs.

Little Bee - Chris Cleave (2009)

Alternatieve titel: Kleine Bij

4,0
Wat een geweldig boek.

Little Bee is een boek dat je datgene vertelt wat je weet maar ook niet weet. Het is een boek dat je wakker schudt. Een boek met zinnen als "[...] narigheid is als de oceaan. Het beslaat twee derde van de wereld" en "[...] als je de mooie dingen niet kunt lezen die in iemands leven zijn gebeurd, waarom zou hun verdriet je dan iets kunnen schelen?". Kortom, een noodzakelijk boek.

Cleave schreef een ongelofelijk verhaal over een Nigeriaans meisje dat vlucht voor oliegerelateerd geweld en terecht komt in een Brits asielzoekerscentrum. Tegelijk is het het verhaal van de gewone, engelse vrouw Sarah die dit meisje al eerder ontmoette, in Nigeria.
Deze twee perspectieven betrekken de lezer enorm bij het verhaal, dat volgens mij in strikte zin niet eens 'waargebeurd' is, hoewel het in grote lijnen waarschijnlijk al vele duizenden keren is gebeurd.
De verdienste van Chris Cleave is dat het boek, ondanks de intrieste gebeurtenissen, eerder inspirerend is dan deprimerend. De thematiek lijkt op die van What is the what van Dave Eggers, maar Little Bee is aan de ene kant lichter (minder massief) en aan de andere kant scherper. Het is een boek met humor, dat tevens emotioneert met het grootste gemak.

Natuurlijk zijn er als je wilt wel enkele kleine haken en ogen aan het literaire gedeelte van Little Bee te ontdekken. Het personage Lawrence lijkt me niet compleet geloofwaardig, Kleine Bij zelf is een beetje te geweldig en de ontwikkelingen zijn soms wat toevallig. Doet allemaal niet zo ter zake voor de leeservaring. De basisvoorwaarden zijn ruim aanwezig: Cleave is een goeie schrijver, met een prettige stijl, die mooie dingen kan zeggen en sterke verhaalssituaties weet te bedenken. Daarbij heeft hij prima research gedaan. Maar bovenaan staat een geweldig inlevingsvermogen, waardoor Kleine Bij, het meisje uit Nigeria, sprankelend tot leven komt.
Het boek laat zien dat vluchtelingen niet alleen een probleem zijn, maar evengoed een kans, en andersom; dat wij niet alleen een kans zijn, maar ook een probleem.

Voor mij waarschijnlijk de ontdekking van het jaar, en dat op 4 januari, in de trein naar Hengelo en terug.
Lees dit boek. Echt. Lees het.

Livro do Desassossego - Bernardo Soares (1982)

Alternatieve titel: Het Boek der Rusteloosheid

De Portugese literatuur spreekt me in toenemende mate aan en omdat ik me had voorgenomen dit jaar naar Portugal te gaan heb ik Het boek der rusteloosheid uitgekozen als leesproject van 2019. Leesprojecten zijn voor mij titels die ik graag gelezen wil hebben maar waar ik om een of andere manier tegenop zie. Tot nog toe lukte het maar één keer niet om een leesproject te volbrengen (de 'Duizend-en-éen nacht'), maar deze verzameling fragmenten van Pessoa zorgt voor nummer 2: ik vind het niet om door te komen.

De verteller van Het boek der rusteloosheid noemt zichzelf een estheet, een observator en een dromer. Hij kiest ervoor om zijn leven in zijn hoofd af te laten spelen en zich afzijdig te houden van het 'echte' leven (deze formulering zou stellig worden afgewezen door de ik-persoon, daarom de aanhalingstekens). Waarnemingen, gedachten, hersenspinsels, dromen, indrukken, dat is de leefwereld die Pessoa beschrijft. Onderliggende ideeen hierbij zijn dat objectiviteit niet bestaat (alles speelt zich in je hoofd af) en dat het leven zinloos is.

Het behoeft geen betoog dat deze insteek erg cerebraal is. Iets wat in het begin nog wel vermaakt, vanwege de extreme manier waarop de protagonist het doorvoert, maar uiteindelijk erg gaat tegenstaan. Bij mij althans. Het boek der rusteloosheid staat een beetje in de traditie van het bijbelboek 'Wijsheid' (vroeger 'Prediker'), filosofen als Berkeley en Nietzsche en treedt in de literaire voetsporen van onder meer Pirandello en Baroja. Maar het meest verwante boek, inhoudelijk gezien, is nog wel Een man die slaapt van Georges Perec, wiens hoofdpersoon eigenlijk dezelfde levenswijze heeft als wat Pessoa beschrijft. De insteek van Perec is echter zuiver literair, die van Pessoa grotendeels filosofisch.

Naast de steriele, dorre blik op het leven vind ik het problematisch dat Pessoa zichzelf vrij vaak herhaalt en vastzit in z'n thema's. Ook houd ik helemaal niet van een insteek in fragmenten. Het levert voor mij een worsteling op tot het punt dat ik de zin er niet meer van inzie om nog door te lezen. Dit punt is gekomen bij hoofdstukje 242 (pagina 174), ofwel 40% van het totaal volgens mijn e-reader. Daarom geen stem van mij, maar voor wat ik gelezen heb zou het zo rond de 1,5-2 sterren zitten. Hopeloze tegenvaller.

Ljuset - Torgny Lindgren (1987)

Alternatieve titel: Het Licht

4,0
Een Zweedse schrijver waar ik nog nooit van gehoord had op nummer één bij aslan, mijn nieuwsgierigheid was gewekt.

Het Licht maakt de verwachtingen helemaal waar, eigenlijk vanaf de eerste letter. Ik ken weinig boeken die zo met de deur in huis vallen als deze. De nuchtere schrijfstijl, soms haast meer spreektaal, contrasteert met de ernst van het vertelde. Bitter-ironisch verzacht de grondtoon van de roman op die manier de rauwheid van de gebeurtenissen. Dankzij het hoge tempo leest dit boek daarnaast heerlijk door.
Het verhaal is huiveringwekkend, bizar en grotesk maar nooit echt zwaar. Een soort sprookje, vergelijkbaar met Marquez ('maar dan kouder' aldus Bernlef), terwijl ik ook moest denken aan Saramago. Ondanks de beperkte plaats van handeling zakt het boek nergens in, voortdurend gebeurt er weer iets nieuws, iets boeiends. Mooiste passage vond ik het gevecht tussen Konik en Onde.

Inhoudelijk is de roman wat lastig te plaatsen. Gedachten over recht, orde en vanzelfsprekendheid tegenover chaos, onrecht (en konijnen) en ook over de motieven van mensen, hun handelingswijze wanneer het gezag wegvalt, worden wel opgezet maar nauwelijks uitgewerkt. Ik kreeg ook de indruk dat dit niet echt relevant was, Torgny heeft geen boodschap zo lijkt het. Daardoor wordt dit boek helaas nooit meer dan een fantastische vertelling en een heerlijk sprookje. Dat is waarschijnlijk mijn voornaamste kritiekpunt; het had met wat meer inhoud een meesterwerk kunnen zijn.

Maar goed, Het Licht is een geweldig boek. Weer een Scandinavische schrijver waar ik nog wel het een en ander van wil lezen. Met dank aan aslan. Dikke 4*.

Lolita - Vladimir Nabokov (1955)

4,0
Dit boek heb ik nooit aangedurfd, deze site vormde een mooie aanleiding er nu in te beginnen. Ik moet zeggen dat ik het toch vrij heftig vond. Bij vlagen althans. Het afschrikwekkende onderwerp is tegelijk ook wel het fascinerende aan deze klassieker.

Verder is het vooral de stijl die opvalt. De fraaie opzet van het boek als publieke schuldbekentenis (met daarbij die haakjes) maar ook het prachtige taalgebruik. Of een zin als deze: "De helling leek onbetreden. Een laatste hijgende den nam een welverdiende adempauze op de rots die hij had bereikt".

Het einde van het verhaal vond ik wel wat teleurstellend. Niettemin een buitengewoon boek. 4*

Lord Jim - Joseph Conrad (1899)

Alternatieve titel: Toean Jim

4,0
Geheel tegen mijn gewoonte in heb ik Lord Jim in de originele taal gelezen, en ik vraag me oprecht af of ik het boek in vertaling niet nog beter zou hebben gevonden. De stijl van Conrad is namelijk vrij complex en zijn woordkeuze bij tijden archaïsch.
Met deze kanttekening kan ik echter wel stellen dat Lord Jim een prachtig geschreven en vooral superieur verteld verhaal is. Conrad speelt met zijn lezer door telkens hints te geven over het verhaalverloop maar de invulling dan geheel verrassend te laten zijn, en dat in verschillende etappes. Het verhaal kent namelijk een aantal fases (globaal zijn dat er volgens mij vier), waarin telkens de setting anders is van zowel de manier waarop het verteld wordt als de situatie waarin Jim zich bevindt.
Gaandeweg wordt het beeld van de hoofdpersoon steeds duidelijker, in zowel zijn tragiek als zijn grootsheid. Hieruit voortvloeiend zijn er enkele algemene en meer specifieke bespiegelingen over het menselijk bestaan. Waar het volgens mij om gaat is het gapende gat dat er bestaat tussen de realiteit en het beeld dat iemand van zichzelf heeft, hoe je daarmee omgaat en ook hoe omstandigheden die je niet zelf in de hand hebt bepalen of en in welke mate je hiermee geconfronteerd wordt. Menselijke lafheid, wat Zachary Glass hierboven aanstipt, vind ik een wat te smalle omschrijving en daarnaast ook niet helemaal juist, omdat er in de daden van de hoofdpersoon geen echte lafheid schuilt, volgens mij. Overigens is Lord Jim typisch zo'n boek waarbij je de psychologie van de personages bijna denkt te vatten tijdens het lezen, en dan nog niet helemaal, terwijl het achteraf vrijwel onmogelijk is om het onder woorden te brengen (daarin ben ik het wel helemaal eens met Zach).
Ondertussen weet Conrad overtuigend het zeemansleven op te roepen, met prachtige sfeerpassages over de natuur. Bij tijden is het behoorlijk indrukwekkend, vooral het relaas over het ongeluk met de Patna als het cruciale middelpunt van het verhaal. Het boek pakt je dan ook helemaal in (zoals dat in Heart of darkness eveneens gebeurt), terwijl ik in de laatste delen soms wat meer moeite had om er bij te blijven. Desondanks zijn de ontwikkelingen hier zeer passend en maken ze het verhaal helemaal af, geven ze een diepte die er niet was geweest als het boek zich had beperkt tot de Patna-gebeurtenis.
Een geweldig verhaal dus van een groot schrijver, ik hoop Lord Jim ooit nog eens te herlezen in het Nederlands.

Lost Children Archive - Valeria Luiselli (2019)

Alternatieve titel: Archief van Verloren Kinderen

4,0
"Onmogelijk slim en vol schoonheid, gedrevenheid en inzicht." (Tommy Orange)

Archief van verloren kinderen is één van de beste kunstuitingen over de migratie-crisis die ik ken, zo niet dé beste. Maar door dit zo te zeggen loop je al het risico het belang van het boek te versmallen, terwijl de verdienste van Valeria Luiselli nu juist is dat ze zich allereerst een inventief romancier toont, die een gelaagde vorm creëert waarin het hoe en het wat elkaar continu versterken.

Een stukje vorm dan eerst. Het boek is een archief. Het documenteert onder meer een gezin dat langzaam uit elkaar valt. Het documenteert de gedachten van een vrouw, zelf documentairemaker (terwijl haar man documentalist is), over haar leven en haar relatie. Het documenteert ook de geschiedenis van de laatste stam van oorspronkelijke bewoners uit het zuidelijke grensgebied van de VS, de Apachen. En het documenteert het grotere verhaal van de migratiestroom vanuit midden-Amerika naar het noorden. Maar het documenteert tenslotte ook het persoonlijke, menselijke verhaal dat hier achter schuil gaat.

Dit documenteren verloopt op allerlei verschillende manieren. Eén daarvan is het expliciet benoemen van inspiratiebronnen bij verschillende overgangen in het boek, kernwoorden die van belang zijn of muziek, citaten. Een tweede zijn de polaroidfoto's achterin. Nog weer een andere zijn de intradiegetisch gelezen 'treurzangen' over een reis van zeven kinderen (wat qua sfeer erg doet denken aan de film La Jaula de Oro), die weer alluderen op teksten van o.a. Ezra Pound, T.S. Eliot en Joseph Conrad (lees hiervoor de verantwoording van de auteur, die zeer belezen is en ook oog heeft voor literatuur van buiten de VS, ik daag u uit om een andere schrijver uit de VS te vinden die het over Hrabal heeft). Maar het is eigenlijk teveel om op te noemen, en het proces van documenteren/archiveren is dan ook zelf een romanthema hier.

Archief van verloren kinderen heeft vele verdiensten, maar de belangrijkste zijn in mijn ogen de prachtige schets van het gezinsleven die het biedt en de integrale, meervoudige verbeelding van migratieproblematiek. Net als bij De gewichtlozen lijkt het boek compromisloos eerlijk en autobiografisch als het aankomt op het zijn van een moeder, maar of het dat ook is, dat blijft in het midden. De schijnbare eerlijkheid en authenticiteit deed me denken aan Max Frisch (naar wie behoudens een tussentitel 'Homo faber' niks in het boek expliciet verwijst), met name het boekje Montauk: "dit is een eerlijk boek lezer, en wat verzwijgt het en waarom?" Ook de broer-zus relatie, de één is tien en de ander vijf jaar oud, wordt prachtig neergezet. Als het gaat over het grotere thema, de literaire documentatie van hen die door de Westerse geschiedenis vertrapt zijn en worden, dan doet me dat denken aan Eduardo Galeano (en een beetje Alexijevitsj). Valeria Luiselli geeft als Mexicaans-Amerikaanse een stem aan de vernederden, zonder te preken, zonder zichzelf een te grote broek aan te meten als romanschrijver, maar wel met een oprechte en doffe woede.

Dit stuk is al aardig lang aan het worden maar naar mijn gevoel heb ik nog niet goed over kunnen brengen wat voor boek dit is en waarom het zo goed is. Dat zegt ook wel wat misschien. Onmogelijk slim, Tommy Orange zei het al. "Een baanbrekende, nieuwe klassieker" is de quote uit The New York Times die op de voorpagina prijkt en dat klopt. Je moet het echt zelf lezen om het te begrijpen.

Lotte in Weimar - Thomas Mann (1939)

3,0
Een hoogst merkwaardig boek, niet eens echt goed maar wel in zekere zin opzienbarend. Aanvankelijk wilde ik onbevangen mijn interpretatie hier neerpennen, maar ik krijg het gewoon niet rond. Uit vrees een flater te slaan dus toch even gezocht op de relatie tussen Goethe en Mann, en wat blijkt: mijn indruk van wat het boek wil overbrengen staat volkomen haaks op wat ik tegenkom.

Een roman uit 1939 dus, geschreven terwijl Thomas Mann zijn thuisland was ontvlucht. Hoofdpersoon is de aanbeden Lotte uit Het lijden van de jonge Werther, op oudere leeftijd. Sinds 44 jaar heeft ze haar voormalig aanbidder, Goethe/Werther, niet meer gezien. Ze heeft een vol leven geleid, maar toch knaagt nu aan haar 'dat wat had kunnen zijn'. Onder het mom van een familiebezoek doet ze Weimar aan, de residentie van, juist.

De eerste twee hoofdstukken zijn speels en tot en met het derde is het boek zelfs uitgesproken grappig. Wanneer duidelijk wordt om welke Lotte het gaat, raakt Weimar in rep en roer en dienen zich allerlei mensen aan, waaronder een helper van Goethe, docter Riemer. Het gesprek dat zich ontspint is fascinerend. Het lijkt op een verbaal spelletje mijnenveger, waarbij Lotte en dr Riemer onder een oppervlakkige brij van lof en langzaam aftastend een hele hoop gal aanboren over de grote man, als het ware tot hun eigen verbazing, of in weerwil van zichzelf. De conversatie culmineert in een paar ware dieptebommen: de betiteling 'klaploper' door Charlotte, waarna dr. Riemer zelfs nog met het beeld van een potloodventer komt aanzetten als ik me niet vergis.

Daarna verzandt de roman helaas in een veel te lange uitstap rondom ene Otillie, in wie een jonge variant op Lotte wordt geportretteerd. De typische, nogal ronkende Mann-dialogen (zie De toverberg) doen de aandacht geregeld verslappen. Maar voor mij bleef inhoudelijk de teneur dat er geen spaan wordt heel gelaten van Goethe, de mens en zijn kunst. Een literaire karaktermoord die zijn weerga niet kent. Het hoofdstuk waarin we Goethe zelf volgen maakt de boel alleen maar erger (inclusief het lachwekkende dispuut met een knecht over de voorraad van een bepaalde beschuitsoort) en als dan ten lange leste de ontmoeting tussen de sympathieke, menselijke Lotte en de schrijver van 'Werther' volgt, is er maar een conclusie mogelijk: wat een verwaande kwast, wat een ijdel parvenu, wat een omhooggevallen rijmelaar is die Johann Wolfgang von Goethe!

Ik meende dat Mann hiermee wellicht een parodie op de Fuhrer-cultus wilde geven. Het bevreemde me echter dat juist die vervelende Goethe in het boek tekeer gaat tegen patriottistisch nationalisme, tegen het Duitse volk (ze zelfs ergens vergelijkt met de Joden), dus dat klopte al niet. En wat leert Google vervolgens? Mann adoreerde Goethe en wilde niets liever dan met hem vergeleken worden! Nou, ik mag een boon zijn als ik er nog wat van begrijp.

Wellicht kan ThomasVV of iemand anders zijn licht erop laten schijnen. De verhouding tussen kunst en werkelijkheid laat ik zelfs maar liggen, hoewel dit waarschijnlijk als het hoofdthema van Lotte in Weimar moet worden beschouwd. Slotsom: de eerste drie hoofdstukken zijn sterk, het einde mag er ook wel zijn, maar het middendeel is erg taai. En ik snap er geen snars van.

Lucca - Jens Christian Grøndahl (1998)

4,0
Misschien is Lucca wel het meest complete boek van Grondahl. Het is in ieder geval zijn dikste. Door twee hoofdpersonen te introduceren, een man en een vrouw, wordt nog dieper ingegaan op de bekende thematiek: relaties. De Deen legt vooral nadruk op de toevalligheid van gevoelens en op de rol van fysieke aantrekkingskracht hierin. Ondertussen voert hij zijn personages langs de vreemdste liefdestaferelen. Retrospectief bemerk je eigenlijk pas hoe bijzonder de meeste ontmoetingen in Lucca zijn, terwijl het geheel toch levensecht overkomt.
Ook in dit boek wordt dit alles weer bijzonder stijlvol beschreven. Het motief van de dansende zigeuner-vrouw op een sigarettenpakje bijvoorbeeld. Of de prachtige beeldspraak waarin zowel een radio als de muziek die het ding voortbrengt in een onstelpbare vloed van woorden wordt vergeleken met een schip op volle zee.
Na Stilte in Oktober vind ik dit het beste werk van Jens Christian Grondahl. Hele ruime 4*.

Lucina, La - Antonio Moresco (2013)

Alternatieve titel: Het Lichtje in de Verte

2,5
Helaas heb ik aan La lucina niet het genoegen beleefd als waar de anderen hier in het boektopic blijk van geven. Ik vind het een nogal flauw verhaal waar ik eigenlijk niks uit kan halen. Qua vertelling blijft het plat en dan moet alles komen van het mysterie rond dat jongetje, een truc die al in een handvol films voorbij is gekomen. De natuur is een duistere en veelal vijandige entiteit bij Moresco, maar ook dat is niks nieuws onder de zon. Ergerlijk zijn de overgestileerde dialogen en de opsommende vragen die de ik-persoon zichzelf stelt. La lucina is verder ook weer geen straf om te lezen en je hebt het zo uit, maar nee, kraak noch smaak.