Hier kun je zien welke berichten eRCee als persoonlijke mening of recensie heeft gemarkeerd.
Aantekeningen over het Verplaatsen van Obelisken - Arjen van Veelen (2017)
Recensie
Abolition of Man, The - C.S. Lewis (1943)
Alternatieve titel: De Afschaffing van de Mens
De opbouw van het betoog is sterk. Lewis begint klein, met de manier van onderwijs aan de jeugd, en eindigt min of meer apocalyptisch. Daarin schuilt volgens mij ook een kleine zwakte, want Lewis gaat er in zijn redenering vanuit dat men een eenmaal ingezette ontwikkeling (die van het afschaffen van waarden en het pogen de natuur in de greep te krijgen) tot het uiterste door moet voeren, en deze extreme situatie kan hij vrij gemakkelijk aanvallen. In zeker zin zit hier gedeeltelijk het hellend-vlak argument achter, en dat heeft nog nimmer overtuigingskracht gehad.
Als geheel heeft The abolition of man dat echter wel. Lewis biedt een origineel en sprankelend antwoord op het nihilisme. Het zal de verstokte nihilist net zo min overtuigen als dat iemand die zich stelt binnen de Tao door 'Zarathustra' zal worden bekeerd, maar dan nog biedt het overdenkenswaardige perspectieven én een nog immer actuele waarschuwing.
Afectos, Los - Rodrigo Hasbún (2015)
Alternatieve titel: Woeste Jaren
Wat Hasbun heel goed doet is het gevoel creëren dat er achter dat wat hij beschrijft, een hele wereld schuil gaat. Des te knapper dat hij dat in zo weinig pagina's kan. De wisselende perspectieven, waarbij sommige hoofdstukken ook nog hun eigen stilistische eigenaardigheden hebben, zijn echter wel wat veel voor deze lengte.
Schrijven kan Rodrigo Hasbún in elk geval, dus deze Boliviaanse auteur is er zeker een om te volgen.
Ajtó, Az - Magda Szabó (1987)
Alternatieve titel: De Deur
Al-Khubz al-Hafi - Mohamed Choukri (1973)
Alternatieve titel: Hongerjaren
Samengevat: Mohamed Choukri wint er bepaald geen doekjes om in Hongerjaren. Dit autobiografische relaas over zijn jeugd in Marokko zo halverwege de 20e eeuw staat barstensvol ellende. De vorm is onopgesmukt en compromisloos, zo wordt bijvoorbeeld helemaal geen uitleg gegeven over context, maar dat is juist een sterke literaire keuze, omdat het de lezer meeneemt in de gemoedstoestand en de ervaringen van de ik-persoon. Ondanks de schijnbaar uitzichtloze omstandigheden gloort er aan het einde van het boek een sprank hoop: de schrijver zal leren schrijven.
Aleph, El - Jorge Luis Borges (1949)
Alternatieve titel: De Aleph
Ik ben het dan ook helemaal niet eens met mijn bovenbuurman dat Borges pompeus zou zijn. Het is eerder fijnzinnig-ironisch, en als het bij vlagen wel pompeus lijkt (beter: barok) dan is dat welbewust zo gedaan, met een knipoog, en daarmee is het automatisch al niet meer pompeus.
Borges vertelt het daarenboven in een heldere taal die ook dat wat complex is eenvoudig laat lijken. Kers op de taart is de samenhang van motieven die El Aleph tot een eenheid maakt (zo springen vooral de weerkerende labyrinten in het oog). Erg lezenswaardig dus deze verzameling kortverhalen, of 'oefeningen in verhalend proza' zoals JLB het zelf noemt.
* Ik zou graag het voorwoord uit 1935 én dat uit 1954 bij zijn Wereldschandkroniek, in mijn uitgave samen gebundeld met De aleph, integraal weergeven, maar laat het maar bij deze uitsmijter: "Vooralsnog is lezen een bezigheid die komt na het schrijven: berustender, beschaafder, intellectueler."
Alf Layla Wa-layla (450)
Alternatieve titel: De Vertellingen van Duizend-en-een-nacht
Alfabet van die Voëls - S.J. Naudé (2011)
Alternatieve titel: Het Vogelalfabet
Alfred Hitchcock - Peter Ackroyd (2015)
Vaak zijn biografieën ook nog eens overdreven dik omdat de auteurs een onterechte drang hebben tot volledigheid. Arjen Fortuin presteerde het om 800 pagina's vol te schrijven over Geert van Oorschot, wie gaat dat in vredesnaam lezen (behalve de mensen uit het wereldje)? Helemaal krankzinnig is de 1600 pagina's dikke biografie over W.F. Hermans. Dat is natuurlijk in geen enkel opzicht te rechtvaardigen. Zelfs Oorlog en Vrede telt minder bladzijden. Het volgende citaat van Javier Marías lijkt me hier van toepassing:
[...] dat stellen we ons argeloos voor terwijl we schrijven, dat iemand het wonderbaarlijke geduld zal hebben om alles te slikken wat we hem willen vertellen over Hendrik de Zeevaarder, stel je eens voor wat een waanzin, mijn laatste boek over hem telt bijna vijfhonderd bladzijden, een onbeleefdheid, een schande. Heb je het overigens al gelezen?
Ackroyd weet zich gelukkig te beperken tot een fatsoenlijke omvang. Mogelijk dat dit ten koste gaat van de diepgang, want eigenlijk komt het boek niet verder dan het navertellen van de carrière van Hitchcock aan de hand van zijn films. Leuk voor de doorgewinterde Hitchcock-liefhebber en de recensenten maar verder voor niemand werkelijk interessant.
De biografie is ten opzichte van literatuur wat de Privé is ten opzichte van gedrukte media. Dat hier een markt voor is kan ik echt niet begrijpen.
Ali und Nino - Kurban Said (1937)
Alternatieve titel: Ali en Nino
Kurban Said is het pseudoniem van de in Bakoe geboren jood Lev Nussimbaum, die in 1920 naar Berlijn vluchtte, zich tot de islam bekeerde en de naam Essad Bey aannam. Overigens werden de royalties van diens boeken uitgekeerd aan een Oostenrijkse Barones, genaamd Elfriede Ehrenfels von Bodmershof, die ze vervolgens weer doorsluisde naar de echte Kurban Said. Kortom; er zit een veelheid aan identiteiten achter deze auteursnaam verborgen, een gegeven dat de Oosterse geheimzinnigheid van deze roman alleen maar vergroot.
Dan het boek zelf, een liefdesgeschiedenis die de naam draagt van de twee geliefden die erin figureren, Ali und Nino. Het verhaal is totaal niet vernieuwend, en hetzelfde geldt voor de manier waarop het verteld wordt. Ali und Nino is een klassiek drama over een onmogelijke, slechts gedeeltelijk vervulde liefde, fraai ingekleurd met de botsing tussen de Oosterse en Westerse cultuur. Meest opvallend aan dat laatste is toch wel de manier waarop duidelijk wordt gemaakt hoezeer bepaalde waarden uit elkaar liggen; uitingen van liefde en medelijden worden door de moslims uit het boek geminacht, terwijl een bloedwreker als held vereerd wordt. Ook de trots die men haalt uit een roemrucht verleden is een weerkerend motief. De keerzijde hiervan is dat de huidige positie in de wereld niet goed begrepen wordt en vernieuwing wordt afgewezen. Al met al een boek met een zekere vooruitziendheid en thema's die nog niet aan actualiteit hebben ingeboet.
De roman leest prettig en vooral vanaf halverwege kreeg het verhaal me mee en gingen de personages me steeds meer aan het hart. Ondanks het gebrek aan inventiviteit in zowel vorm als inhoud is de uitvoering zo overtuigend dat ik hier uiteindelijk wel 3,5 Oosterse sterren aan kwijt kan.
All the Pretty Horses - Cormac McCarthy (1992)
Alternatieve titel: Al de Mooie Paarden
Zoals handsome ook al zegt zijn er veel mooie passages en sterke zinnen. Eén van de krachtigste scenes vond ik het gesprek tussen John Grady en de man die de gevangenis-wereld runt, een soort Maraí-achtige kwaliteit heeft dit. Op de achterflap prijkt de tekst 'Between the wish and the thing the world lies waiting'. Maar het allermooiste moment voor mijzelf is het volgende, nauwelijks opvallend misschien, maar ook weer wel.
Op pagina 96 wordt Alejandra geïntroduceerd, op dat moment nog naamloos, de jonge dochter van de ranch-eigenaar waar John Grady en zijn vriend Rawlins net aan de slag zijn gegaan als paardentemmers en cowboys. De navolgende 15 pagina's geen woord over haar. Op pagina 111 rijdt John Grady te paard het open land in en dan staat er deze zin:
Two miles above the ranch where the road ran by sedge and willow and wild plum along the edge of the laguna she rode past him on the black horse.
De verschijning van deze she is net zo'n schok voor de lezer als voor John!
Alles Kantelt - Tomas Lieske (2010)
Speciaal voor de jury dan maar, dit wondermooie fragment:
"Terwijl ik naar voren drong en de chauffeur voor zijn bus stond en gebaren maakte van wie waar vandaan kwam, zag ik haar al ruggelings, met losse mahonieharen wegzweven en ik ben naast haar gaan knielen en heb haar bloedend hoofd (niet heel veel bloed, lieverd, heus niet veel, heel weinig en het kleurde prachtig hederrood) in mijn handen genomen. Ik heb ongeveer twee jaar biij die manshoge wielen gezeten met haar hoofd in mijn handen, terwijl acrobatische stationswerkers of gemeentearbeiders hoog boven ons een dak van zeildoek tegen de blauwe lucht begonnen te spannen, terwijl haar hersens zacht uitvloeiden over de straat en later wegsmolten want ook toen was het een warme dag (bijna heel ons leven en onze liefde heeft zich afgespeeld op warme zonnige dagen, maar dat had met jouw karakter te maken, lieveling). Twee jaar lang heb ik haar, knielend op het plein, voor de bus met al die nieuwsgierige, naar voren dringende passagiers toegesproken, dat het niet schadelijk was, dat het van voorbijgaande aard was, dat we er weer bovenop zouden komen, dat we een nieuwe baby zouden maken als deze mislukte.
Vanaf dat moment is de tijde zoekgeraakt."
Alles Moet Weg - Tom Lanoye (1988)
En iedereen die het daar niet mee eens is kan mijn kloten kussen.
[Lanoye heeft Boon gelezen, zoveel is duidelijk.]
Also Sprach Zarathustra: Ein Buch für Alle und Keinen - Friedrich Nietzsche (1885)
Alternatieve titel: Aldus Sprak Zarathoestra: Een Boek voor Allen en voor Niemand
Sowieso is het boek al lastig om door te komen. De redelijk op zichzelf staande spreuken, het gebrek aan ontwikkeling en de vele herhaling zijn hierin waarschijnlijk de grootste boosdoeners.
Maar goed, dat is een filosofisch werk nog wel te vergeven. Juist inhoudelijk faalt Also Sprach Zarathustra echter. Vooral Nietzsches heilige geloof in de Uebermensch is lachwekkend, ja bijna zielig. Ik begrijp werkelijk niet waarop hij de irrationele veronderstelling als zou de mens zich voorgoed kunnen verheffen boven zichzelf baseert. Dostojewski, dat moet zo'n beetje de tegenpool zijn van Nietzsche, beschrijft in Schuld en Boete al prachtig waar de grenzeloze arrogantie van de mens die zich stelt boven goed en kwaad toe leidt: Raskolnikow acht zich een ubermensch en... valt ten prooi aan het geweten!
Over het oneindig vage principe van de 'ewige Wiederkehr' kan ik verder kort zijn: deze conceptie is voor mij volkomen waardeloos (om de woorden van inleider H. Marsman even te gebruiken).
Los van dat ik het vrijwel nooit eens ben met Nietzsche/Zarathustra vind ik zijn ge-orakel ook nogal gemakkelijk. Hij draait oude waarheden om en meent ondertussen zelf de waarheid in pacht te hebben. In spitse spreuken drijft hij met van alles de spot, zonder verder enige bewijsvoering aan te dragen. Het is preken voor eigen parochie.
Daarbij pretendeert hij de oude waarden (naastenliefde, medelijden, nederigheid) te ontkrachten terwijl hij alleen ingaat op de menselijke misinterpretatie er van. Echter, dat kan natuurlijk nooit afbreuk doen aan de waarden zelf. Zijn hele kruistocht tegen het christendom (overigens plagieert hij de bijbel behoorlijk) is vooral veel geschreeuw en weinig wol.
Toch heeft het werk wel iets. De opzet is origineel en bijzonder: het doet denken aan een weliswaar anti-religieus maar niettemin heilig boek. Het archaische taalgebruik vond ik ook erg passend. De mix tussen een literair bouwsel en een filosofische vertelling is zowel kracht als zwakte van Also Sprach Zarathustra. Een voorbeeld van die kracht zijn de passages met een wat verhalender karakter, neem die over de koorddanser of de 'hogere mensen'.
Zelfs het personage Zarathustra kan ik wel waarderen. Hoewel ik weinig heil zie in zijn boodschap is het toch eigenlijk wel een grappig kereltje.
Tenslotte dan maar een beoordeling. Een ding staat vast: dit is zo'n boek dat ik liever gelezen wilde hebben dan het te lezen. 2,5*
Amant, L' - Marguerite Duras (1984)
Alternatieve titel: De Minnaar
Amanuense Belmiro, O - Cyro dos Anjos (1937)
Alternatieve titel: Ambtenaar Belmiro
Amazing Adventures of Kavalier & Clay, The - Michael Chabon (2000)
Alternatieve titel: De Wonderlijke Avonturen van Kavalier & Clay
The amazing adventures of Kavalier & Clay is wel iets te lang en zakt daardoor in het middendeel enigszins in (wat Chabon zijn vier-sterren quotering kost), hoewel ik de afronding in tegenstelling tot otherfool hierboven wel weer sterk vond. Uiteindelijk zijn de hoofdpersonages, Joe Kavalier, Sammy Clay en Rosa Saks gewoon heerlijke helden, waarmee het makkelijk meeleven is. De eerste echte ontmoeting tussen Joe en Rosa is bijvoorbeeld prachtig, de literaire verbeelding van wat wel wordt omschreven als liefde op het eerste gezicht, maar dan over meerdere hoofdstukken verspreid. Zo begint het:
Het was fascinerend om na al die tijd haar gezicht terug te zien. Joe was weliswaar nooit het meisje vergeten dat hij die ochtend op de slaapkamer van Jerry Glovsky verrast had, maar zag nu dat hij haar in zijn nachtelijke herbelevingen van dat moment sterk had vertekend. Nooit had hij zich haar voorhoofd zo breed en hoog voorgesteld, haar kin zo fijntjes gepunt. Haar gezicht had zelfs overdreven lang geleken zonder het tegenwicht van die extravagante luchtboog van een neus. Haar vrij kleine lippen waren in een vuurrood koppelteken gevat dat bij één hoek net genoeg omlaag krulde om door te kunnen gaan voor een geamuseerd lachje, dat haarzelf niet uitsloot, over het haar omringende tableau van menselijke ijdelheid. Maar in haar ogen lag iets wat niet begrepen wilde worden, de opzettelijke onbewogenheid die bij roofdieren vijandige berekening maskeert, en bij prooien deel uitmaakt van een wanhopige poging tot onzichtbaarheid.
Ames Grises, Les - Philippe Claudel (2003)
Alternatieve titel: Grijze Zielen
Het verhaal is in balans, maar inhoudelijk weinig opzienbarend. Vrouwen komen er in het boek aanmerkelijk beter vanaf dan mannen, dat valt wel op. Slechts de dood maakt geen onderscheid in geslacht: vrijwel elk personage van enig belang sterft.
Sommige delen zijn wat saaiig, maar wat psyche beschrijft over het einde herken ik wel. Een mooie, emotionele ontknoping. Dat brengt me op 4 kleine sterren.
Amica Geniale, L' - Elena Ferrante (2011)
Alternatieve titel: De Geniale Vriendin
Amor en los Tiempos del Cólera, El - Gabriel García Márquez (1985)
Alternatieve titel: Liefde in Tijden van Cholera
Want wat een schitterend boek toch zeg, het beste wat ik ken van Garcia Marquez, me tegelijk realiserend dat ik zijn oeuvre een beetje verwaarloosd heb. Ten onrechte, zo blijkt maar weer uit het boek dat hij drie jaar na zijn nobelprijs publiceerde. Prachtig nonchalant gecomponeerd vertelt Gabriel Garcia Marquez een breed uitwaaierend verhaal waarin moeiteloos heen- en weer wordt gesprongen in de tijd zonder dat de lezer ook maar een moment het idee krijgt dat de Colombiaan zijn verhaal niet in de hand heeft, integendeel, achteraf blijft de indruk hangen van een vrij sober plot over twee mensen die elkaar na meer dan 50 jaar vinden. De alwetende vertellersblik zorgt ervoor dat de handelingen van de personages in een mild en melancholiek licht komen te staan, waarbij de grootste problemen futiliteiten lijken, terwijl het kleinste gebaar een halve eeuw kan overleven. Het liefdesverhaal van Liefde in tijden van cholera is misschien wel het mooiste uit de literatuur, maar de verhevenheid die het heeft wordt tegelijk voortdurend gerelativeerd, waarmee het alleen maar aan kracht wint. En dan zijn er nog de humor (die Chinese sonetten-schrijver!), de ontroerende details, de bizarre anekdotes, zo kenmerkend voor het werk van Gabriel Garcia Marquez en hier volledig tot zijn recht komend.
Een meesterwerk, dat vanwege enkele iets meer alledaagse gedeelten niet naar de volle score toegaat, maar wel zijn 4,5 sterren volledig verdient.
Twee quotes, en dan hou ik me in:
"Als compensatie van het noodlot gebeurde het ook in de muilezeltram dat Florentino Ariza Leona Cassiani leerde kennen, die de ware vrouw van zijn leven was, hoewel noch hij noch zij het ooit wist en ze ook nooit de liefde bedreven."
"Ze kon zich geen betere echtgenoot voorstellen dan de man die de hare was geweest, en toch kwam ze meer botsingen dan welbehangen tegen als ze aan haar leven terugdacht, te veel wederzijds onbegrip, onnodige ruzies, slecht opgeloste rancunes. Ze verzuchtte plotseling: 'Het is ongelofelijk hoe je zoveel jaar zo gelukkig kunt zijn, met zoveel ruzies en zoveel gedoe, verdomme, zonder eigenlijk te weten of dat nou liefde is of niet.'"
Amor y Pedagogía - Miguel de Unamuno (1902)
Alternatieve titel: Liefde en Pedagogiek
Maar, de roman zelf is wat mij betreft niet geslaagd. Liefde en pedagogiek is een erg gekunsteld geheel, een gedachtenexperiment wellicht, maar te cerebraal om erdoor gegrepen te worden. Wellicht dat het als komisch boek nog het beste werkt, hoewel het ook nergens echt grappig wil worden.
Met uitzondering, ik zei het al, van het voor- en nawoord. In de inleiding beschouwt Unamo zijn eigen boek en ook zichzelf vanuit het perspectief van recensent, waarbij hij zichzelf niet spaart maar toch op tamelijk vernuftige wijze tussen alle kritiek door z'n roman positioneert. Het nawoord is helemaal bizar: Unamo geeft meermaals aan slechts bladzijden te vullen omdat de uitgever hem dat heeft opgedragen, en vervolgens komt hij met een fictief geschrift van één van z'n personages op de proppen over 'cocotologie' (de wetenschap die papieren vogeltjes bestudeert). Hilarisch, en het laat maar weer eens zien dat experimentele romankunst van alle tijden is (NB: Unamo geeft ergens aan dat hij heeft overwogen twee verschillende einden te schrijven en de lezer zelf te laten bepalen welke hij kiest, maar stelt dan, we hebben het over meer dan 110 jaar geleden, dat hij best weet dat dit verre van origineel is).
Gemengde gevoelens dus, maar wel met voldoende aanknopingspunten om nog eens een roman van Miguel de Unamuno y Jugo te proberen.
Amore, Un - Dino Buzzati (1963)
Alternatieve titel: Een Liefde
Inhoudelijk treedt Een liefde in de voetsporen van Zola's Nana en Von Sternbergs film De blauwe engel (beide titels worden ook vermeld). Toch is het boek van Buzzati heel anders. Persoonlijker vooral; het perspectief ligt bij de mannelijke hoofdpersoon, zijn gevoelens en wanhoop worden invoelbaar gemaakt en uitgespit. De laatste twee hoofdstukken vond ik een beetje een vreemde wending nemen, omdat er ineens een bijna polemische toon wordt aangeslagen over het thema van de verhouding tussen mannen en vrouwen. Niettemin is het einde geslaagd te noemen, en ook verrassend, met als fraaie uitsmijter de zin Niets, ik hoop dat het een meisje is.
Vorm en inhoud combineren, dat doet Buzzati in de beide boeken die ik tot nu toe van hem gelezen heb. De woestijn van de Tartaren hanteert voor het grootste deel van het boek een wat droge, zakelijke toon, die goed past bij de vervreemding die het verhaal oproept. Een liefde is zoals gezegd lyrischer; het beschrijft liefdeskoorts en leest als een roes. Echt een aanrader, zit bij mij tegen de vier sterren aan.
Anasjiem Toviem - Nir Baram (2010)
Alternatieve titel: Goede Mensen
Zoals Donkerwoud al aangeeft is het boek nogal bedacht: we volgen twee zelfde typen personages, een man en een vrouw, tijdens dezelfde periode (1938-1941), de één in Duitsland en de ander in de Sovjet-Unie. En je gelooft het niet, maar ze komen elkaar aan het einde van het boek inderdaad tegen. Dat Nir Baram hiervoor research heeft gedaan wil ik wel geloven, dat is ook wel het minste wat je mag verwachten van iemand die niet zijn eigen tijd beschrijft. Toch weet het boek nooit te overtuigen als het op de sfeer aankomt. Het blijft te archetypisch mijns inziens en benadert geenszins het niveau van de grote literatoren die tevens ooggetuigen waren (Klaus Mann, Heinrich Boll, Aleksander Solzjenitsyn).
Het type waarover het gaat in Goede Mensen is dat van de getalenteerde opportunist. Ik zie persoonlijk niet helemaal in hoe hiermee opvattingen over goed en fout tot clichés worden (zoals Krielaars beweert): de personages komen weliswaar tot hun daden dankzij de omstandigheden, maar het blijven hún daden, niet zomaar iets wat hen overkomt, en juist het negeren van een morele component in hun handelen is wat je ze mijns inziens mag verwijten (vergelijk Riefenstahl).
De schrijfstijl van Baram is niet bijzonder. Het begin leest inderdaad zelfs stroef, en werkelijk in gang schieten doet het boek niet. Goede Mensen duurt daarnaast (veel) te lang.
Goed beschouwd zit er eigenlijk niks in deze roman dat mij prikkelt om meer te lezen van deze schrijver. Ik vrees wel dat er ook in de toekomst nog veel sterren uitgedeeld gaan worden door de krantenrecensenten. Mijn alternatieve leestip: pak Mephisto: Roman einer Karriere er nog eens bij.
Andegraund, ili Geroj Nasjego Vremeni - Vladimir Makanin (1998)
Alternatieve titel: Underground of Een Held van Onze Tijd
De stijl is treffend. Vooral het gebruik van haakjes kan ik erg waarderen, en verder slaagt Makanin erin precies de juiste toon aan te slaan, waarin spreektaal en straattaal verenigd worden met de meer literaire gaven van de ik-figuur, een underground-schrijver.
Wel moet gezegd worden dat het vrij lang duurde voordat ik door het boek heen was, wat deels aan mij lag, maar ook deels aan het boek. Zoals Donkerwoud ook al opmerkt had het wat beknopter gemogen. De eerste 100 pagina's vind ik eigenlijk het beste, die zijn vier sterren-niveau. Ook de rest van deze roman is echter nog meer dan de moeite waard, in het bijzonder voor iedereen die geïnteresseerd is in de Russische literatuur en in het communisme. Maar het meesterwerk dat ik in het begin dacht te lezen is Underground, of Een held van onze tijd uiteindelijk net niet. Misschien dat Makanin me in de rest van z'n werk nog eens volledig weet te overrompelen.
In de geaccultureerde, milde variant wordt een gevoel (ieder sterk gevoel, schuld ook) noodzakelijkerwijs opgenomen en tenslotte ingepast in het reële leven - maar eerst wordt het gezuiverd door het Woord. Het gevoel ademt door het Woord. Zo is dat nu eenmaal. De mens is eraan gewend. Maar wat, als de mens in onze tijd leert om geheel zonder literatuur te leven?
Wat, als in onze tijd (iedere dag meer) het leven aan zichzelf genoeg heeft? Wat, als het enige dat ons bezighoudt de allesoverheersende angst voor ons zelfbehoud is? We leven. Zoals ik nu leef. Zonder acht te slaan op een mogelijke parallelle tekst die over ons (en over mij) ontstaat - en op de vele mogelijke interpretaties daarvan.
Wat krijgen we (en wat verliezen we), wanneer we die hebben afgezworen, ons denken niet meer oplicht, opvlamt in een volmaakt geplooide regel, maar we over onze ervaringen zwijgen en ze voor onszelf houden?
Andet Lys, Et - Jens Christian Grøndahl (2002)
Alternatieve titel: Veranderend Licht
Een goede gelegenheid dus om Veranderend Licht te herlezen. In het begin begon ik een beetje te twijfelen. Is dit boek wel vier sterren waard? De eerste hoofdstukken lopen best stroef, lijken soms wat clichematig en de wisselingen in tijd maken het onoverzichtelijk.
Daarna kreeg Grondahl me echter weer in zijn ban, met name dankzij zijn fenomenale vermogen om te formuleren. Zowel geijkte waarheden als rake inzichten worden geweldig goed onder woorden gebracht. Hij beschrijft, analyseert, is zuinig met beelden en precies met woorden. Het komt echt binnen. De melancholische sfeer en de prachtige ontwikkelingen aan het einde van de roman doen de rest. Gek ook, er is bijna geen verhaal maar Veranderend Licht blijft constant in beweging.
Erg knap geschreven dus. Dit behoort tot het beste in het genre van de psychologische roman.
(En ook nog een echt herfstboek, meer zeg ik niet. Oja, had ik al vermeld dat er een erg goedkope pocketuitgave is? Veel bibliotheken hebben hem trouwens ook. Dus.)
Anleitung für eine Revolution - Nadja Tolokonnikova (2016)
Alternatieve titel: Zo Begin Je een Revolutie
Een heerlijk, vlotlezend boek vol intelligente verwijzingen en opruiende teksten, met als ruggengraat zeer interessante, biografische informatie over de periode voor, tijdens en na het proces tegen Pussy Riot. De getuigenissen uit het gevangenisleven zijn vooral indrukwekkend. Het gaat wat ver om Tolokonnnikova een moderne Solzjenitsyn te noemen, maar een moderne held is ze zeker.
Spreek haar naam uit met het hoogste ontzag: Nadja Tolokonnikova.
Anna Karenina - Lev Tolstoj (1877)
Alternatieve titel: Анна Каренина
Anna Karenina is een monumentale roman die eigenlijk twee verhalen beschrijft, twee verhalen die elkaar kruisen. Het ene is dat van Anna Karenina, een beeldschone vrouw die toegeeft aan haar liefde en steeds verder afglijdt. De andere gaat over Levin, de liefde- en Godzoeker die veel trekken van Tolstoj zelf draagt. Zijn leven laat juist een stijgende lijn zien.
Dit Russische meesterwerk is natuurlijk wereldliteratuur van de bovenste plank maar het boek leest vrij gemakkelijk. Het is even wennen aan de vloed van personages, die ook nog eens de vervelende gewoonte hebben een onuitsprekelijke naam te dragen. Hierdoor krijgt de blik die wordt geworpen op allerlei morele vraagstukken echter wel een enorme reikwijdte. Op ongeëvenaarde wijze kijkt Tolstoj door alle oppervlakkige schijn van zijn personages heen. Hij licht de maskers op en beschrijft wat er op de diepste bodem van de ziel te vinden is. Niet slechts van één persoon maar van een veelheid van karakters.
Het boek bevat prachtige passage’s, bijvoorbeeld de acht pagina’s over het maaien van hooi, de sterfscene van de broer van Levin en natuurlijk de zelfmoord van Anna Karenina.
Subtiel is het motief van Vronski’s gebit, dat altijd zo sterk was totdat de graaf aan het eind met kiespijn wordt achtergelaten.
In de epiloog passeren alle universele vragen naar God en religie nog even de revue. Maar wat is nu een beter antwoord dan het leven van de romanpersonages zelf?
5* en een top10 notering
(Een ieder die wat van Tolsoj wil proberen maar niet meteen grijpt naar Anna Karenina of Oorlog en Vrede kan ik nog De Kreutzersonate aanbevelen. Prachtig.)
Ano da Morte de Ricardo Reis, O - José Saramago (1984)
Alternatieve titel: Het Jaar van de Dood van Ricardo Reis
In tegenstelling tot JJ_D vond ik de eerste 100 pagina's niet zo geweldig (binnen het oeuvre van deze geweldige schrijver). Daarna komt het boek op stoom, maar als we over de helft zijn raakt de klad er weer wat in, omdat er simpelweg te weinig ontwikkeling is, waarna Het jaar van de dood van Ricardo Reis in het laatste deel volop ontbolstert. Het proza van Saramago is gelukkig zo bijzonder en zijn psychologisch inzicht zo fijn, dat je ook in de mindere passages veel moois kan vinden. De schrijver die je gaat lezen nadat je een boek van Saramago hebt dichtgeslagen valt dan ook te beklagen, want diens stijl zal bijna automatisch pover lijken. Van mijn kant wederom een ruime 3,5 voor het individuele boek, maar het complete oeuvre van de Portugees prijkt in de allerhoogste regionen van de literatuur (zie ook mijn berichtje op de auteurspagina).
Años con Laura Díaz, Los - Carlos Fuentes (1999)
Alternatieve titel: De Jaren met Laura Diaz
Want zoals uit de titel al een beetje blijkt is Laura Díaz weliswaar de protagonist van het boek maar de werkelijke hoofdfiguur van deze roman zijn 'de jaren'. Elk hoofdstuk speelt zich af in een andere plaats en in een ander jaar, startend bij 1905 en eindigend in 1972, met een hedendaagse omlijsting (1999 en 2000) vanuit de VS. Naast een geweldige familiesaga is Los años con Laura Díaz vooral een boek over een land en een wereld in verandering. Mexicaanse revoluties, de arbeidersbeweging, klassen- en rassentegenstellingen, de Spaanse burgeroorlog, de holocaust en het McCarthyisme, het komt allemaal voorbij, sterker nog, dat is waar dit boek over gaat. Vooral de fragmenten over de Spaanse burgeroorlog zijn bij tijden indrukwekkend.
Toch is het niet zo dat Laura Díaz zelf maar bijzaak is. Als personage vind ik haar psychologisch niet eens zo bijzonder uitgewerkt, maar je volgt de geschiedenis zoals die zich om haar heen ontvouwt. Terwijl haar fictionele levensweg zich ontwikkelt binnen het rijke decor van de geschiedenis krijg je steeds meer compassie voor Laura en met name in de laatste 40 pagina's betaalt dat zich uit, waarbij je als lezer ook wordt gedwongen te reflecteren op je eigen leven. Een groot deel van de gebeurtenissen is overigens geïnspireerd op de voorouders van Carlos Fuentes, zoals blijkt uit zijn nawoord, en dit maakt de geschiedenis des te persoonlijker.
Fuentes staat bekend als een tamelijk experimenteel schrijver, terwijl Los años con Laura Díaz in grote lijnen redelijk conventioneel is. Wellicht niet voor niets dat dit één van z'n best ontvangen boeken is na z'n debuut, De dood van Artemio Cruz (die laatste krijgt overigens als personage nog een cameo hier). Toch zeg ik niet voor niets 'redelijk conventioneel'. Want soms pakt Fuentes ineens uit met een bruisende alinea vol aan elkaar geplakte gedachten, of een onstuimige opsomming of dialoog, waarin perspectieven en tijdslijnen door elkaar lopen. Sowieso zijn er veel perspectiefwisselingen, soms zelfs halverwege een zin, en dat is tegelijk vervreemdend en fascinerend.
Overigens heb ik nog wel wat zitten twijfelen over een quotering van vier sterren. Er zijn genoeg gedeelten die dat absoluut waard zijn, en dat dit ook voor het einde geldt helpt zeker. Maar Los años con Laura Díaz is bij vlagen ook minder boeiend (hoewel het nooit stroperig wordt), kent soms wat herhaling en daarnaast is het ook bijna iets teveel 'af' en duidelijk daarop geschreven. Maar goed, bij 'Artemio' zat ik ook al in dubio dus dit keer verdient Fuentes een afronding naar boven. (En overigens zou het best kunnen dat ik nog wat meer leesplezier zou hebben gehaald uit een Nederlandse vertaling.)
Uiteindelijk is dit gewoon een heel fijn boek. Maatschappelijk relevant of zelfs bevlogen, zoals veel Latijns-Amerikaanse literatuur, maar het biedt ook persoonlijke betrokkenheid en is in een strakke vorm gegoten door Fuentes. Het lezen van Los años con Laura Díaz is, zoals wel voor meer romans geldt, waarschijnlijk het dichtste dat je kan komen bij tijdreizen.
Ansichten eines Clowns - Heinrich Böll (1963)
Alternatieve titel: Meningen van een Clown