Het beest in de bek zien

Toen ik me bewust werd van mijn sterfelijkheid was ik negen jaar. Het was op een bijna idyllisch moment: een zwoele zomeravond, de oranje overgordijnen in de dakkapel deinden licht, ik hoorde een grasmaaier en pap maakte een praatje met een buurvrouw. Ik ga dood, dacht ik ineens. Ik ook! Mijn hart bonkte hard.
Vele jaren later vroeg een collega gedragsdeskundige mij of ik niets leukers wist te bedenken dan begeleiden bij verlies. Bij rouw… kon ik me niet beter bezighouden met geboortes ofzo?

Er zijn vast allerlei motieven te noemen waarom ik het werk doe wat ik doe, al dan niet te herleiden naar andere momenten in mijn leven. Ik denk dat de geciteerde uitspraak van René Gude in Je kunt het maar éen keer doen
“Het beest in de bek moeten zien” zeker meespeelt.
Dat we dit in de huidige maatschappij soms kwijt zijn zoals hoogleraar Manu Keirse vertelt klopt m.i. evengoed: als kind hoorde de dood ‘gewoon’ bij zijn leven, iemand stierf thuis, er kwam een geestelijke, de gemeenschap was aanwezig. Niet dat het nu nooit meer gebeurt, de dood is wel minder aanwezig… wordt soms ontkend of weggepoetst.
En toch, uiteindelijk kunnen we het vroeg of laat allemaal, bewust of onbewust, strijdend of met aanvaarding.

In het boek van Barbara van Beukering komt het allemaal aan de orde. Interviews met bekende nabestaanden, artsen, andere professionals en eigen ervaringen of dichtbij in haar omgeving laten zien dat ook al weten we niet zeker hóe we het ‘zelf sterven’ zullen ervaren, we wel kunnen ‘trainen’. Niet iedereen kan of wil dit wat dan weer van invloed is op de rouw van nabestaanden.

Zoals altijd wanneer ik dit soort boeken lees, heb ik geleerd. Ik denk zoals ook Ineke Koeman in dit boek stelt:
Ieder mens heeft een kern van waaruit hij antwoorden vindt op bestaansvragen. Het is een levenslange oefening om iedere keer terug te gaan naar die kern van wie wij ten diepste zijn. En als je dat kunt op je sterfbed, kun je in je rust blijven. En niet in paniek raken. Dat is een enorme uitdaging en levenslange oefening…

Dit boek helpt bij het oefenen.

4*

Een dag geen ruzie een dag niet geleefd

Ik durf met een gerust hart te stellen dat ik veel boeken heb gelezen over rouw, professioneel en gewoon als ieder mens die in zijn leven met verschillende vormen van verlies te maken heeft gehad. We ontkomen er allemaal (heel) vroeg of (heel) laat niet aan.
Er zijn boeken over rouw die me op de een of andere manier tegenstaan zonder dat ik ze gelezen heb. Eerlijk is eerlijk, ik roep zelf altijd het hardst eerst zelf lezen voordat je je mening verkondigt, maar sommige boeken spreken om meerdere redenen niet aan of tja, wordt dat gevoel versterkt door meningen van anderen. Niets menselijks is mij vreemd.

Een jaar na het overlijden van zijn vrouw Emma, schreef Joost Prinsen een boek, niet om troost te bieden, wel om zijn eigen status quo te onderzoeken en daar verslag van te doen.
En ook omdat hij het plan had wat met al die losse teksten, mails en columns na het overlijden van Emma te doen. Ik vreesde het ergst, ik las eerder een mislukt plakboek wat dat betreft, eveneens bij elkaar gezocht en geschreven door een weduwnaar.

Ruzie was het cement van het Prinsen huwelijk, een dag geen ruzie, een dag niet geleefd. Het ging meestal om kleine dingen: “Wat een rotzooi in die keuken” gevolgd door “Ja en ik heb dit en dat al gedaan, de hond uitgelaten en jij zit heel de dag te wordfeuten…”
Ze houden en hielden veel van elkaar in huize Prinsen, de man, vrouw en (klein)kinderen, al waren er na Emma’s overlijden nog wel wat appeltjes te schillen.

Dit boek lezend kan ik me erg vinden in een uitspraak van Jenny Arean over Prinsen: “Je loopt krom Joost en je ziet er niet uit, maar als je je mond opendoet, ben je een hele grote” .

Met dit boek doet JP zijn mond open, hij laat zien hoe je liefdevol over de doden niet alleen niets dan goeds hoeft te spreken.
Ik heb meermaals hartelijk gelachen. Het boek klopt, de man is congruent over zijn rouw en bijbehorende reacties. Alle fragmenten en knipsels bij elkaar zijn op zijn plaats, ze laten een ontwikkeling van rouw zien. Daarbij, je bent artiest (ja) of niet, net zo goed als je rouwt.

In zijn genre 5*

Vos en ik ofwel het bangeschijterspel

Zoals de plot weergeeft vertelt ‘Vos en ik’ het bijzondere verhaal van de in het bergachtige Montana wonende Catherine Raven en haar viervoetige vriend. De troost die natuur kan bieden was de jonge Raven al bekend. Maar ze had er niet op gerekend ooit nog eens vriendschap met een vos te sluiten.

Ik ben lang ambivalent tijdens het lezen, de constructie van dit boek is bij vlagen onnavolgbaar, het heeft soms vreemde overgangen; zo dat ik even moet terug lezen; tegelijkertijd is het wat mij betreft prachtig gedetailleerd geschreven, de wildernis leeft. Ik google afbeeldingen van allerhande planten omdat ik ze ook wil zíen.
Enerzijds lijkt CR in de grote mensen wereld een vreemde eend in de bijt, met pijnlijke beschrijvingen hierover, onder andere als ze een afritsbroek koopt net zoals een collega. Wanneer ze het volgend jaar zegt “Kijk, ik heb dezelfde als jij vorig jaar had…” schudt de collega zwijgend haar hoofd.
Anderzijds heeft ze een meer dan goed oog wat er in de natuur op deze wereld speelt, ze is wis en waarachtig een bioloog.

Daar wringt het o.m. voor CR, als bioloog die grotendeels van haar tijd alleen op een afgelegen plek leeft ‘hoort zij geen band te hebben met een wild dier’, ze hoort geen dieren te vermenselijken; in het boek voornamelijk een vos. Hoe ik die relatie ook zou willen noemen, ze is gehecht aan dit dier, ze is een vrouw die op een rustige dag al blij is als een langskomende slak het enige levende dier is dat haar pad kruist.
Met weinig uitleg wordt duidelijk waar dit vandaan komt, CR heeft er niet meer dan enkele alinea’s van dit boek voor nodig. Nadere informatie is overbodig in deze autobiografie.

Waarom ben ik lange tijd ambivalent? Waar zit voor mij de angel? Waarschijnlijk omdat ik lang het gevoel heb: meid, laat je niet ringeloren, vertel gewoon hoe het zit. Dan spreken er maar een paar wetenschappers schande van, leef en vertel over jouw leven zoals het voor jou is, daar in de bush.
Maar zo werkt het nu eenmaal niet (zomaar).

Ondertussen, in haar eigen habitat leest CR Vos Saint-Exupéry De kleineprins voor.
En veel verder in het boek, er is dan al veel gebeurd, tussen haar en de dieren om haar heen, in het bijzonder Vos; haalt ze voor mij Saint-Exupéry aan:
In Terres des Hommes schrijft SE dat als we net volwassen zijn we nog kneedbaar zijn als zachte klei, onze verbeelding onze toekomst blijft vormgeven tot we groot worden, de mal in glijden die de maatschappij voor ons heeft klaargezet en we uitharden. Als we eenmaal uit de mal stappen kan de klei niet meer zacht worden of van vorm veranderen. In het proces van volwassen worden en toelaten dat we op de volwassen gerichte wereld worden ingezogen komt onze verbeelding tot stilstand (…)
Waarna letterlijk en figuurlijk een keerpunt: gelukkig stapte ik voor de klei was uitgehard weer uit. Als ik dat niet had gedaan had ik niet meer terug gekund, want kleinburgelijkheid, zegt SE, is een chronische aandoening. Heb je het eenmaal te pakken, ‘dan kan niets ooit nog de sluimerende musicus, de dichter, de astronoom in je wakker roepen’.

Ik was simpelweg ambivalent door het gehink op twee benen, waarbij het ene been van CR m.i. al of nog half vast zat in die klei, totdat ze, geholpen door het spelen met Vos, het met kracht los trok.
Want uiteindelijk schrijft ze authentiek haar boek, schrijft ze onder andere over het ‘Bangeschijterspel’ en ‘Het eierspel’ met Vos. Ze heeft me te pakken. Of is dat Vos?