stem geplaatst

stem geplaatst

stem geplaatst

stem geplaatst

stem geplaatst

stem geplaatst

Als afvallige van het katholicisme zou je misschien denken dat ik helemaal niets kan met mystieke ervaringen die in al hun extatische uitspattingen ogenschijnlijk weinig te maken hebben met mijn hang naar rationele verklaringen. Niets is minder waar, de verhalen van mensen die een religieuze of mystieke ervaring beleefd hebben vind ik enorm boeiend en doen me altijd inzien dat ik ook als niet-gelovige nog steeds op zoek ben naar ervaringen die de ratio overstijgen en die een betekenislaag kunnen aanboren waar we met enkel het verstand niet bij kunnen komen. Die fascinatie deel ik blijkbaar met Kris Pint, die met De Extase van de Jagers de geschiedenis van de mystieke ervaring in duikt en die laat zien dat ook seculiere samenlevingen als de onze baat hebben bij dit soort ervaringen.

Kris Pint leidt de lezer door de historie van mystieke ervaringen. We beginnen bij de eerste mensen, zo’n 30.000 jaar geleden, waar een sjamaan (hoewel dat een anachronisme is) contact had met werelden die onze zichtbare wereld ontstijgen, maar die juist daardoor een specifiek en bijzonder soort kennis bezat waar een hele stam wat aan had. Via een veenlijk, het christendom, existentialistische filosofie, psychoanalyse en Gerard Reve komt Kris Pint bij het punt dat hij wil maken, namelijk: vertrouwd raken met religieuze verhalen kan je vertrouwd laten raken met je eigen innerlijke wildernis.

Verliezen
De Extase van de Jagers is lang niet alleen voor gelovigen, juist ook niet-gelovigen leren dankzij dit boek dat we ondanks dat we het geloof achter ons hebben gelaten, toch zelf altijd op wat voor manier dan ook op zoek blijven naar manieren om onszelf te verliezen en naar ervaringen die ons verstand te boven gaan. Als ik dan naar mezelf kijk, moet ik dat punt dat Kris Pint maakt zeker beamen; in mijn twintiger jaren deed ik alles wat God verboden had en kan ik zeker meepraten over ervaringen die me even deden loskomen van wie en waar ik op dat moment was.

Vandaag de dag zit ik vrijwillig elke dag op een meditatiekussen, en zeker als je langer achter elkaar mediteert kun je een unieke ervaring hebben waarbij je helemaal met jezelf samenvalt. Vanaf morgen begin ik bovendien met een uitdaging om drie maanden lang iedere dag 75 minuten te mediteren, waarbij ik natuurlijk stiekem hoop om weer op een dergelijke ervaring getrakteerd te worden (hopen op een bepaalde ervaring tijdens het mediteren is overigens totaal niet zen, dus ik geef hier een heel slecht voorbeeld). Dus ja, zo ongelovig als ik ben, hecht ik erg veel waarde aan die bijzondere ervaringen die je even losslaan uit de alledaagsheid van het normale leven.

Uitermate plezierig
De Extase van de Jagers nodigt uit om op zelfonderzoek te gaan. Veel beschrijvingen van religieuze ervaringen doen nu misschien wat kolderiek aan, maar Pint overtuigt wanneer hij schrijft dat we ook als seculiere wezens nooit helemaal loskomen van die drang naar mystieke ervaringen. Ga eens eerlijk bij jezelf na: welke ervaringen uit je eigen leven zou je als mystiek kunnen bestempelen? Op welke manieren ben je jezelf wel eens verloren? Wat waren ervaringen die je het gevoel gaven bij een diepere laag van de werkelijkheid te komen? Het is de grote kracht van het boek dat het uitnodigt om bij jezelf te rade te gaan en antwoorden te zoeken op dergelijke vragen.

Die uitnodiging tot zelfonderzoek had nooit zo urgent aangevoeld als de geschiedenis die Pint beschrijft niet uitermate plezierig was om te lezen. Het is allemaal lekker vlot leesbaar en toegankelijk en de voorbeelden die Pint beschrijft zijn erg boeiend. Het is ook leuk dat Pint zijn voorbeelden werkelijk overal vandaan tovert. Zo is er voor ieder wat wils; geschiedenis, religie, filosofie, psychologie, beeldende kunst en literatuur, het komt allemaal langs en Pint verbindt verschillende disciplines moeiteloos met elkaar.

De Extase van de Jagers heeft een vlotte stijl, is zeer leerzaam en nodigt uit tot overpeinzingen over de eigen innerlijke wereld. Wat wil je als lezer van filosofieboeken nog meer? Het boek wist de shortlist van de Socrates wisselbeker niet te halen, maar voor mij had dit mooie boek zeker niet misstaan op die lijst.

blogpost

stem gewijzigd, oorspronkelijke stem was 5,0 sterren

The Reformatory won afgelopen jaar de Bram Stoker Award, een prijs voor het beste horrorboek van het jaar. Het boek is opgedragen aan Robert Stephens (ook het hoofdpersonage in dit verhaal), de grootoom van schrijver Tananarive Due die op vijftienjarige leeftijd stierf op de Dozier School for Boys. Misschien heb je wel eens van de school gehoord, want de school is berucht omdat decennialang voornamelijk zwarte jongens er zwaar mishandeld, verkracht en dus ook gedood werden. The Reformatory vertelt over de verschrikkingen op zo’n soort school, voegt er bovennatuurlijke elementen aan toe, is ongekend spannend en deprimerend, maar tegelijkertijd ook hoopvol. Topboek.

Robert Stephens wordt voor een klein vergrijp naar The Gracetown School for Boys gestuurd, een tuchtschool waar de wildste verhalen over rondgaan. Hij komt er al snel achter dat hij de gave heeft om jongens die op de school overleden zijn te zien. Die geesten willen wat van hem, maar de directeur van de school heeft ook zo zijn plannen met Robert en hij raakt verstrikt in de verschillende belangen en opdrachten. Ondertussen zet zijn zus Gloria alles in werking om Robert zo snel mogelijk weer thuis te krijgen, maar zij wordt door alles en iedereen tegengewerkt in haar strijd voor rechtvaardigheid en vrijheid.

Spanning en Angst
Het toevoegen van bovennatuurlijke spookelementen had zo belachelijk kunnen zijn dat het afbreuk zou doen aan de ‘aardse’, op feiten gebaseerde horror, maar gek genoeg voelt deze combinatie erg natuurlijk aan en voegt het bovennatuurlijke karakter een extra laag toe aan de toch al verschrikkelijke omstandigheden waarin Robert moet zien te overleven.

Bovendien weet Due heel overtuigend de verschillende manieren waarop racisme plaatsvond in de jaren negentienvijftig te beschrijven. Het effect is zeer beklemmend en benauwend en maakt dit boek nog extra goed. Robert en Gloria kunnen eigenlijk geen stap zetten zonder teruggefloten, bestraft of pijn gedaan te worden. De constante spanning en angst zijn enorm voelbaar en is misschien nog wel de grootste horror in het boek; alles maakt duidelijk dat Robert en Gloria in alles en op elk moment als minderwaardig gezien worden ten opzichte van hun witte medemens en dat deze witte mensen er alles aan doen om het Robert en Gloria zo moeilijk mogelijk te maken.

Verbeelding
Het siert Due dat ze de verschrikkingen op de tuchtschool vooral aan de verbeelding overlaat. Mijn probleem met boeken over dit soort onderwerpen is vaak dat de schrijver ervoor kiest om in geuren en kleuren al het geleden leed te beschrijven waardoor je als lezer eigenlijk direct murw gebeukt raakt. Due kiest voor een andere aanpak: ze hoeft enkel in een paar zinnen een schuurtje en een bebloed matras te beschrijven en dan weet de lezer al meer dan genoeg over wat daar allemaal op school gebeurt. Bij mij komt dat ook een stuk harder binnen dan uitvoerige beschrijvingen van geweld die mijns inziens hun doel voorbij schieten.

En dan is The Reformatory ook nog eens nagelbijtend spannend. Het boek neemt een redelijk rustige aanloop, maar wanneer Robert uit verschillende hoeken tegenstrijdige opdrachten krijgt en Gloria ondertussen een ontsnappingsplan op touw probeert te zetten wordt het verhaal steeds spannender. Het was voor mij moeilijk om de roman los te laten; ook als ik niet in het boek las, hield het verhaal me in zijn greep. Ik leefde enorm mee met de Robert en Gloria; de kans is zo groot dat Robert uiteindelijk ook op de begraafplaats eindigt dat je nauwelijks durft te hopen op een goede afloop.

Smetje
Er is slechts één smetje op dit verhaal dat me er op dit moment nog van weerhoud om een nog hoger cijfer te geven. De verteltijd van het verhaal is slechts een paar weken, minder nog zelfs als ik een rekensommetje maak en ik vind het lichtelijk ongeloofwaardig dat ál die gebeurtenissen in zo’n korte tijd plaatsvinden. Kniesoor die daar op let, maar ja, ik ben dan ook een kniesoor.

Dit neemt niet weg dat ik verder enorm onder de indruk ben van The Reformatory. Mijzelf en mijn beoordelingen kennende zullen er niet heel veel boeken zijn die dit jaar over deze roman heengaan. Echt een geweldige horror gegrond in een heel duister verleden waar nog veel over te leren valt, opdat zoiets niet weer gebeurt. Zoals ik al schreef: topboek.

Als je geïnteresseerd bent in de Dozier School for Boys en gelijksoortige scholen, kijk, lees en luister verder:

Lonnie Holley – Oh Me Oh My (muziek)
Unreformed: The Story of the Alabama Industrial School for Negro Children (podcast)
Colson Whitehead – The Nickel Boys (boek)
Nickel Boys (film)

blogpost

Aldo Leopold was een Amerikaans bioloog en hoogleraar aan de Universiteit van Wisconsin. In Wisconsin had hij ook drie hectare aan grond waar hij veel vertoefde. Vlak voor zijn dood in 1948 schreef Leopold de essaybundel A Sand Country Almanac, die in 1949 door zijn zoon bewerkt en uitgegeven werd. Deze bundel is van grote invloed geweest op de milieu-ethiek en nu is deze in Nederlandse vertaling verschenen met de titel Denken als een Berg. De vertaling is van de hand van Joris Capenberghs.

Denken als een Berg bestaat uit drie delen. Het eerste deel draagt de naam ‘Het jaar rond op de zandgronden’ en is een bundeling van de observaties die Leopold doet terwijl hij een jaar lang door zijn stuk land heen struint. Het tweede deel bestaat uit dezelfde soort observaties, alleen gaan deze over plekken buiten Wisconsin waar Leopold geweest is, van Canada tot aan Mexico. Het derde deel heet ‘Aanzet tot milieu-ethiek’, waarbij de observaties in de eerste twee delen dienen om een ‘ecosofie’ uit te denken.

Ecosofie
Milieu-ethiek of ecosofie zijn niet per se onderwerpen die direct mijn interesse wekken. Ik associeer deze termen met mensen die zich vastketenen aan hekken van vervuilende bedrijven of mensen die snelwegen blokkeren. Nu vind ik het prima dat die mensen actievoeren, maar ik zelf maak me gewoon niet heel erg druk om de klimaatcrisis of aanverwante kwesties.

Waarom dan toch dit boek ter hand nemen? Omdat ik graag in de natuur vertoef en ik ervan houd om te lezen over planten en dieren door de ogen van mensen die zoveel meer weten over de natuur dan ik als stadse vrouw ooit zal kunnen weten. Ik denk dat we de verbinding tussen onszelf en de natuurlijke wereld om ons heen steeds meer verliezen – dat is een vrij onvermijdelijk gevolg van financieel gewin en moderne vooruitgang boven al het andere plaatsen – en ik vind het inspirerend om te lezen over mensen voor wie die verbinding met de natuur zo vanzelfsprekend is.

Waarschuwing
Ook Leopold waarschuwt in deze bundel al voor het verliezen van die verbinding. Hij leeft in een tijd waarin de mens de natuur vooral is gaan zien als een verzameling kostbare grondstoffen waarmee rijkdom vergaard kan worden. De mens stelt zich daarbij eigenlijk op als een wezen dat boven de natuur staat, in plaats van dat ze er onderdeel van uit maakt. Leopold beschrijft in Denken als een Berg dat er zeker wel verschillen zijn tussen mens en dieren en planten, maar dat de mens vooral ook onderdeel van de natuur is en dat de keuzes die we als mens maken grote gevolgen hebben voor de natuur (en daarmee uiteindelijk ook weer voor ons).

Leopold is helemaal niet zo uitgesproken over wat we dan allemaal wel en allemaal niet moeten doen, wat ik zelf een groot pluspunt vind. Hij is niet belerend, maar hij geeft de lezer vooral stof tot nadenken. Zo is er een terugkerende paradox die de gedachten prikkelt, namelijk: ja, we hebben misschien als mensen recht om in de ongerepte natuur te kunnen zijn, maar op het moment dat je deze behoefte gaat faciliteren, is er geen sprake meer van natuur: “Want om natuur te koesteren, moet je haar zien en strelen, en als genoeg mensen haar gezien en gestreeld hebben, is er geen wildernis meer om te koesteren.”

Bewustzijn
Zijn filosofische gedachten over mens en natuur zijn heel erg boeiend, maar ikzelf heb het meeste genoten van de observaties in de eerste twee delen. Leopold is op geen enkele manier een verstokte hippie (dat was toch natuurlijk ook nog helemaal geen ding); hij jaagt, en ook hij zet de natuur naar zijn hand, maar hij is zich volledig bewust van de effecten van zijn keuzes op zijn omgeving. Hij schiet graag op watersnippen, maar hij weet ook dat hij er genoeg in leven moet laten om het ecologisch systeem in stand te houden en om zelf de lente erna ook weer te kunnen genieten van de acrobatische toeren die de vogels uithalen.

Leopold spreekt met een enorme liefde voor de natuur waarin hij zich begeeft. Hij lijkt verliefd op iedere boom en plant, op ieder dier, groot of klein en hij weet precies hoe iedere kleine ingreep of verandering in de natuur invloed heeft op alles wat leeft. Zelfs in bacteriën, virussen en schimmels ziet Leopold schoonheid: “Ik begon te wensen dat Noah, toen hij de Ark laadde, de schimmels, virussen, bacteriën en insecten die bomen kunnen aantasten, had achtergelaten. Maar snel werd het me duidelijk dat diezelfde ziektes van mijn perceel een machtig bastion maakten, ongeëvenaard in de wijde omtrek.”

Samenhang
Leopold geeft talloze voorbeelden van hoezeer wij met de natuur verbonden zijn en hoezeer de natuur verbonden is met ons. Door te laten zien wat de gevolgen van bepaalde keuzes zijn, laat hij zien dat alles in de natuurlijke wereld heel nauw met elkaar samenhangt. Leopold wil helemaal niet dat we met onze handen afblijven van de natuur, hij wil vooral dat we ons bewust worden van de keuzes die we maken en dat we beseffen dat iedere verandering verstrekkende gevolgen kan hebben.

Als het gaat om bewustwording is Denken als een Berg een heel knap werk. Ik zal nooit zoveel kunnen weten over de natuur als Aldo Leopold deed, maar de manier waarop hij naar de natuurlijke wereld kijkt en hoe hij de plaats van de mens daarin beschouwt, dat is heel inspirerend. Hij weet bovendien heel krachtig een gevoel van verbondenheid op te roepen en dat heeft zeker invloed op de manier waarmee ik naar de wereld om me heen kijk. Ik fiets twee of drie keer per week een rondje, maar doe dat na het lezen van dit boek met een andere blik, want mag ik waar ik doorheen fiets eigenlijk nog wel natuur noemen? Mooi dat we dankzij deze Nederlandse vertaling kennis kunnen maken met de invloedrijke en prikkelende ideeën van deze bioloog.

Blogpost

stem geplaatst

stem geplaatst

Veel dank aan uitgeverij Boom voor het recensie-exemplaar.

Een oefening in leven: filosofie als ambacht kwam op mijn radar na het bekendmaken van de longlist voor de Socrates Wisselbeker 2025, de prijs voor het beste Nederlandstalige filosofieboek. Ik heb een voorliefde voor alle filosofie die erom draait het zelf te cultiveren en dat treft: Pablo M. Lamberti probeert de filosofie op een liefdevolle manier weer in de richting van een ambachtelijke discipline te sturen.

Daarvoor gaat Lamberti te rade bij de antieke filosofie, toen uiteenlopende filosofische scholen tot doel hadden ‘iemands leven te transformeren’. Mensen werden begeleid bij het leren kennen van zichzelf en om op een adequate manier om te leren gaan met de onverwachte gebeurtenissen die plaatsvinden in het leven. Filosofie was in die tijd eigenlijk een heel praktische aangelegenheid, waarbij theoretische vorming en praktische oefeningen hand in hand gingen. Lamberti beschrijft hoe deze ambachtelijke filosofie vorm kreeg bij denkers als Epicurus, Epictetus, Marcus Aurelius, Seneca, Gaius Musonius Rufus, Socrates, Plato en Plutarchus.

Eenheid
Ik koester persoonlijk toch wel een voorliefde voor deze vorm van filosofie. Je hebt altijd het gevoel als je teksten van antieke filosofen leest, dat er daadwerkelijk wat op het spel staat. Academische filosofie is als vergevorderde hersengymnastiek een heel leuke manier om de tijd te verdrijven, maar de urgentie ontbreekt vaak en het doet me deugd dat er een beweging op handen lijkt die die antieke stijl van filosoferen weer in zwang probeert te brengen.

Lamberti heeft een fijne, soepele pen en weet heel duidelijk de uiteenlopende gedachten over persoonlijke vorming bij elkaar te brengen. Hij brengt eenheid aan in al die verschillende scholen en filosofen die allemaal weer anders tegen het thema van zelfcultivering aankeken. Uiteindelijk dient deze kennis een praktisch doel: de lezer dusdanig prikkelen dat deze zelf met de eigen ontwikkeling bezig gaat. In het boek vind je zelfs een praktijkwijzer, met vragen die jou op het pad naar zelfontplooiing kunnen brengen.

Tijdloos
Niet onbelangrijk (voor mij): er valt ook zeker weer genoeg te lachen. Vooral de stoïcijnen weten zaken zo heerlijk plat te slaan. Zo schrijft Epictetus: “Wat is ertegen om, terwijl je je kind kust, zachtjes bij jezelf te zeggen: ‘Morgen zul je sterven’? En Marcus Aurelius: “En over seksueel contact: het is wrijven tegen een stukje ingewand en uitscheiding van wat slijm in een soort kramp.” Gotta love de stoïci!

Het zijn dit soort citaten waar we ons vandaag de dag misschien weinig bij voor kunnen stellen, maar Lamberti maakt op krachtige wijze duidelijk dat het denken en de manier van leven van deze filosofen eigenlijk enorm tijdloos is. Het leven in de antieke tijd verschilt dusdanig van onze tijd dat we hun denken niet meer één-op-één kunnen overnemen, maar we kunnen vandaag de dag nog heel veel leren van de manier waarop deze denkers naar het leven keken en de open blik waarmee ze nieuwelingen begeleiden naar een betekenisvol leven.

Opfrissen
Dankzij dit boek kwam ik voor het eerst in aanraking met het denken van Gaius Musonius Rufus dus voor mij viel er ook nog wat op te steken van dit boek. Hoewel ik met de meeste denkers wel bekend was en al eerder teksten van deze filosofen las, vond ik de manier waarop Lamberti de antieke filosofie bij elkaar brengt en overzichtelijk maakt wel heel erg fijn. Voor mij is het dan ook zeker een boek waar ik nog eens wat stukjes in terug zal lezen om het geheugen even op te frissen.

Voor eenieder met een beginnende interesse in deze praktische dimensie van filosofie zal dit alleszins een zeer leerzaam boek zijn dat heel veel handvatten biedt voor een ambachtelijke filosofische beoefening, iets wat we in deze onzekere tijden wel kunnen gebruiken. Ben je geboeid geraakt door Marcus Aurelius dankzij de TikTok-hype of wil je meer weten over het hedonistische epicurisme? Dan kun je eigenlijk geen buil vallen aan Een oefening in leven.

blogpost

De Zuid-Koreaanse Han Kang won in 2024 de Nobelprijs voor de literatuur. Het toeval wilde dat ik een paar maanden ervoor al The Vegetarian – haar bekendste boek – kocht omdat ik de titel steeds maar weer bleef tegenkomen. De roman won in 2016 al de International Booker Prize, werd een hype en het zou zomaar kunnen dat Han Kang één van de meest gelezen Nobelprijswinnaars van de afgelopen jaren is. Wat mij betreft is The Vegetarian de hype wel waard. Het is vreemd, ongrijpbaar en gedurfd en ik merk dat het verhaal rond blijft spoken.

Yeong-Hye besluit van de één op de andere dag geen vlees meer te eten. Ze stuit daarbij eerst op onbegrip van haar man, die later van haar scheidt. Haar familie kan ook helemaal niks met de keuze van Yeong-Hye en probeert haar te dwingen vlees te eten. Ze wordt opgenomen in een instelling wanneer haar acties en ideeën steeds vreemder worden. Ze koestert namelijk het diepe verlangen om een boom te worden.

Afstand
Het is interessant aan deze roman dat Yeong-Hye het hoofdkarakter is, maar dat we als lezer niet te weten komen wat er echt in Yeong-Hye omgaat, op enkele korte dialogen en de beschrijving van enkele dromen na. In het eerste deel lezen we over Yeong-Hye vanuit het perspectief van de echtgenoot, het tweede deel vanuit het perspectief van de schoonbroer en het derde en laatste deel vanuit het perspectief van Yeong-Hye’s zus.

Een prima keuze van Han Kang, want hierdoor wordt het handelen van Yeong-Hye nooit helemaal inzichtelijk voor de lezer en blijft ze op afstand. Daarmee is Yeong-Hye een ongrijpbaar karakter wiens beweegredenen volledig duister blijven, maar die daardoor wel constant blijft fascineren. Je hoopt met ieder nieuw deel dat de boel wat duidelijker wordt, maar Han Kang is slim genoeg om je als lezer op die honger naar klaarheid te laten zitten.

Verval
Wat wel duidelijk is, is dat de conditie van Yeong-Hye met rasse schreden verslechtert, maar het is moeilijk om precies aan te wijzen wanneer Yeong-Hye inderdaad geestesziek wordt. Aan de keuze om vegetariër te worden is vanuit een hedendaags westers perspectief weinig raars, maar de behoefte om een boom te willen worden is toch redelijk far out.

Het is intrigerend hoe Han Kang de lezer meeneemt in het mentale en lichamelijke verval van Yeong-Hye, maar hoe je eigenlijk nauwelijks een duidelijke scheidslijn tussen gezond en ziek kunt vaststellen. The Vegetarian lijkt vast te houden aan het idee dat de kenmerken van pathologie in ons allen aanwezig zijn, maar dat ze pas een probleem worden wanneer we ophouden met functioneren zoals de maatschappij van ons verlangt. Bepalen waar gezondheid ophoudt en ziekte begint is erg lastig.

Maatschappijkritiek
De keuze om vegetariër te worden is voor mij misschien niet heel erg raar, maar blijkbaar is het in het Zuid-Korea van nu redelijk ondenkbaar. Yeong-Hye gaat duidelijk gebukt onder de rol die ze als vrouw toebedeeld is in de Zuid-Koreaanse maatschappij. Ze is er om voor haar man te zorgen en om naar haar vader te luisteren en de keuze om vegetariër te worden is daarmee een daad van verzet en een ultieme poging om zeggenschap te krijgen over haar eigen lichaam. In de keuze van Yeuong-Hye en de manier waarop haar familie daarop reageert (fysiek geweld wordt niet geschuwd) lijkt veel maatschappijkritiek vervat te zitten.

Ik kan niet zeggen dat The Vegetarian me diep geraakt heeft of dat het geweld dat Yeong-Hye wordt aangedaan me boos maakte, daarvoor is deze vertelling misschien toch net wat te bevreemdend. Juist door dat bevreemdende karakter is dit boek echter wel heel markant en uniek. Ik heb nog niet eerder zoiets als The Vegetarian gelezen en het is leuk om ondanks de vaagheid toch bepaalde thema’s en ideeën te ontwaren. Het is een memorabele roman die me zeker heeft beziggehouden en die me enorm benieuwd heeft gemaakt naar ander werk van Han Kang. Zoals ik al zei: wat mij betreft de hype zeker waard.

blogpost

stem geplaatst