stem geplaatst

stem geplaatst

De twee andere boeken uit Jon Fosses septologie kwamen hier ook al langs en natuurlijk moest ik ook dat laatste boek lezen. Ik las wederom de Engelse vertaling door Damion Searls en weer werd ik direct gegrepen door deze meanderende zin van enkele honderden pagina’s die ons een inkijkje geeft in de binnenwereld van een ouder wordende kunstschilder.

In deze twee laatste delen van de septologie volgen we kunstschilder Asle in de laatste dag voor Kerstmis. Hij maakt zich zorgen over zijn dubbelganger die nog steeds in het ziekenhuis ligt, hij denkt terug aan de ontmoeting met zijn grote liefde Ales die al een aantal jaren geleden overleed, hij overpeinst God en de leer van Meester Eckhart, hij bereidt zich voor op het vieren van Kerstavond waar hij totaal geen zin in heeft en hij twijfelt of hij nog wel kunstschilder wil zijn.

Anders
Een redelijk logisch vervolg dus op wat we al eerder lazen, want deze gebeurtenissen komen ook veelvuldig aan bod in de eerdere twee boeken. Toch voelt A New Name anders aan, omdat Fosse nog veel meer de nadruk legt op de eenzaamheid en het richtingloze in Asle. We hebben in dit boek overduidelijk te maken met een dolend karakter dat zich nog steeds geconfronteerd ziet met allerlei beelden, maar waar Asle deze normaal om zou zetten in een schilderij, een manier om vat te krijgen op die hardnekkige beelden, is de beeldende kunst niet meer toereikend. Het lukt hem niet om nog betekenis te geven aan de beelden die hem achtervolgen.

Meer nog dan in de andere delen komt God en de onkenbaarheid van God aan bod. Dat houdt zeker verband met Asles plotselinge gebrek aan interesse voor het maken van kunst. Gods ‘nabije afwezigheid’ is voelbaar, maar iedere poging om dat verder toe te lichten of aan te tonen doet afbreuk aan dat wat God daadwerkelijk is. Asles schilderijen zijn een poging om toch grip te krijgen op die onkenbaarheid die zich manifesteert in die beelden die Asle maar niet los kunnen laten. Het feit hij nog steeds die obsessies met die beelden heeft, maar ze niet meer betekenis kan en wil geven middels de kunst, doet vermoeden dat zijn grip op de realiteit langzaam aan het afnemen is.

Ongrijpbaar
Dat wordt nog extra kracht bijgezet door de manier waarop heden en verleden constant in elkaar overlopen en doordat het mysterie van Asles dubbelganger (en andere personages die verdomd veel op elkaar lijken) eigenlijk alleen maar raadselachtiger wordt. A New Name geeft absoluut geen antwoorden, en dat is maar goed ook, want het had deze reeks misstaan als Fosse op wat voor manier dan ook duidelijkheid zou scheppen.

En dan moet ik het natuurlijk nog eens voor een derde keer over die volledig eigenzinnige en hypnotiserende schrijfstijl hebben. Punten zijn er dus niet te vinden, dit leest eerder als een enkele zin van honderden pagina’s lang waardoor Asles verminderde grip op de realiteit je volledig meezuigt. Af en toe is er nauwelijks een touw vast te knopen aan wat er zich afspeelt in Asles hoofd, waar in de tijd we ons bevinden, wat echt en niet echt is. Het vertelde is vrij ongrijpbaar, maar Fosses woorden vloeien zo heerlijk over het papier heen dat je je gewillig laat opslokken in deze stream of consciousness.

Zonder genade
In die permanente ongrijpbaarheid en in het feit dat deze drie boeken duidelijk bij elkaar horen, maar toch steeds ook weer heel erg anders zijn, ligt precies het unieke van deze septologie. Ondanks de vele herhalingen – bepaalde stukken tekst komen soms zelfs letterlijk terug – weet Fosse telkens weer te verrassen. Constant speelt hij met de lezer door bepaalde verwachtingen te scheppen en vervolgens die verwachtingspatronen zonder genade te doorbreken. Het was een bijzonder verrijkende ervaring, het lezen van deze septologie en als geheel behoort dit tot de beste boeken die ik las.

Blogpost

stem gewijzigd, oorspronkelijke stem was 4,0 sterren

Eerder al las ik Al het Blauw van Peter Terrin en aangezien De Gebeurtenis, zijn nieuwste, op de shortlist voor de Libris Literatuur Prijs 2023 staat, leek dit me het uitgelezen moment om weer wat van Terrin ter hand te nemen. De Gebeurtenis is een verfijnde roman waarin verschillende verhalen slim in elkaar grijpen, maar die niet direct een verpletterende indruk achter weet te laten.

Willem is een blinde schrijver die zijn boeken dicteert aan zijn trouwe assistent Juliette. Willem overlijdt en laat zijn manuscripten na aan Juliette. Één van de verhaallijnen in deze roman gaat over Willems vrouw die het testament aanvecht, maar we volgen ook een verzorgende die verliefd wordt, een jonge vrouw die bij haar minnaar intrekt, terwijl zijn zieke echtgenote nog in hetzelfde huis woont, een kwijtgeraakte hond en nog veel meer kleine of grotere verhaallijnen die lezen als het laatste boek van Willem en die onderling allemaal met elkaar verbonden zijn.

Huzarenstukje
Qua stijl en compositie is De Gebeurtenis een waar huzarenstukje. Deze roman staat vol prachtige zinnen die getuigen van een grote aandacht voor de kleine, maar betekenisvolle dingen die je in een leven overkomen. Het geeft deze roman iets intiems, zeker ook omdat Terrin focust op personages die in hun eentje liefhebben, stiekem, in stilte, zonder dat deze liefde beantwoord wordt. Soms gaat er eenzaamheid en tristesse uit van de verhalen, maar veel vaker weet Terrin met overtuiging de schoonheid van het eenzijdig beminnen over te brengen.

Daarnaast geeft de manier waarop al deze verhalen in elkaar grijpen een enorme voldoening tijdens het lezen. De kleinste, meest onbeduidende dingen kunnen de verbindende schakel tussen twee verhalen zijn en worden zo toch op hun eigen manier groots. Maar ergens bekruipt toch het gevoel dat het allemaal toch iets té bedacht is, dat de losse elementen zo keurig aan elkaar gelijmd zijn dat het afbreuk doet aan de geloofwaardigheid en daarmee ook het effect dat het boek heeft.

Voordeel van de twijfel
Ik hink daarom op twee gedachten als het gaat om de beoordeling van De Gebeurtenis. Enerzijds heb ik grote bewondering voor wat Terrin hier neerzet, want er kan geen twijfel over bestaan dat dit stilistisch en qua opbouw een bijzonder elegant werk is. Anderzijds merk ik bij mezelf dat het plezier waarmee ik dit boek heb gelezen niet verder gaat dan de daadwerkelijke leeservaring. Het lezen zelf bracht me groot genoegen, maar wanneer ik het boek sloot, zinderde het op geen enkele manier na en sloeg het al snel dood.

Ik koers daarom af op een oersaaie ‘ruime voldoende’ als ik de gemiddelden van die twee gedachten samen neem. En ergens voelt dat toch niet helemaal juist, omdat dat niet voldoende recht lijkt te doen aan hoe goed deze verhalen geschreven zijn. Bovendien voelt de wijze waarop constructie, stijl en thematiek samen een gevoel van intimiteit tot uitdrukking weten te brengen toch wel vrij uniek aan. Misschien moet ik De Gebeurtenis dan maar het voordeel van de twijfel geven en belonen met vier klinkende sterren. Ik zou er in ieder geval totaal geen problemen mee hebben als Terrin naar huis gaat met de Libris Literatuur Prijs 2023.

Blogpost

stem geplaatst

stem geplaatst

stem geplaatst

Ik lees nog altijd niet genoeg science-fiction en/of fantasy naar mijn smaak dus het was een aangename verrassing toen De Schepping van Michael door Michael Kaptein op mijn pad kwam. Een boek dat moeilijk is om te bespreken, omdat ik zo weinig vergelijkingsmateriaal heb, maar dat me in de week dat ik erin las constant in zijn greep hield. Anders dus dan wat ik normaal lees, maar bijzonder knap verteld, met karakters waar je gaandeweg echt om gaat geven.

Een aantal jaren geleden is de wereld stil komen te staan. Michael is één van de weinige overlevenden van ‘de plaag’ die mensen in levende standbeelden veranderde. Hij probeert zo goed en zo kwaad als het gaat te overleven, maar ondertussen wordt hij ook nog regelmatig overvallen door een gebeurtenis uit zijn jeugd, die hem zodanig getraumatiseerd heeft dat alle keuzes die hij maakt nog altijd om dit trauma heen cirkelen. Door de ontmoeting met andere overlevenden is hij echter genoodzaakt zijn verhouding tot die gebeurtenis te herzien en leert hij om op een andere manier naar zichzelf te kijken.

Spanning
Wat De Schepping van Michael onder meer een goed boek maakt, is de manier waarop Kaptein continu de spanning opvoert. Door steeds te wisselen tussen heden en verleden, door Michael steeds weer nieuwe mensen te laten ontmoeten, door steeds dichterbij Michaels grote trauma te komen en door de ontwikkeling die Michael doormaakt wordt de vaart er flink ingehouden en wil je niets liever dan weten hoe dit allemaal gaat eindigen.

De manier waarop we Michael stukje bij beetje beter leren kennen zorgt er niet alleen voor dat je uiterst benieuwd bent naar hoe hij zijn demonen zal bevechten, maar zorgt er ook voor dat dit echt een karakter met diepte is dat gaandeweg steeds meer tot leven komt. Je krijgt langzaamaan steeds meer begrip voor deze nukkige hork van een vent en je gaat inzien dat we eigenlijk allemaal op een bepaalde manier lijken op Michael.

Stille kracht
Dat medeleven dat je als lezer voelt, geldt niet alleen voor het hoofdpersonage, maar ook de andere, kleinere karakters hebben eigenschappen – hoe monsterlijk ook – die ze uniek en interessant maken. Eervolle vermelding voor Michaels hond, die een geheel eigen persoonlijkheid heeft en die de stille kracht van het verhaal is.

Het verhaal balanceert ergens op de scheidslijn tussen dystopie en fantasy en bevat ook enkele horrorelementen. Wat opvalt is dat er naast een fantasierijke wereld ook ruimte is voor een filosofische insteek. Zo laat Kaptein op allerlei manieren zien dat de wijzen waarop mensen zin gaven aan hun leven voor de plaag niet meer werken in een kapotte wereld (de versteende mediterende mensen, de krankzinnig geworden religieuzen) als deze, en dat men nieuwe manieren moet vinden om betekenis te ontlenen aan deze wereld. Het feit dat je je kunt afvragen hoeveel van wat er gebeurt daadwerkelijk gebeurt en niet alleen een plaats heeft in de verbeelding van Michael, voegt nog maar eens een extra laag toe aan dit verhaal.

Uitleggerig
Wat voor mij persoonlijk voor extra binding met het vertelde zorgde, was het feit dat een groot deel zich afspeelt in de stad waar ik geboren en getogen ben. Zonder ook maar één keer de plaatsnaam te noemen was het een feest der herkenning. Het is één van die vele manieren waarop Kaptein toont dat hij enorm sterk is in het overbrengen van beelden zonder zaken expliciet te hoeven maken of uitleggerig te worden.

Dat uitleggerige was misschien wel een beetje het geval bij het trauma van Michael. Op een bepaald moment weet je als lezer eigenlijk al voldoende om te begrijpen waar Michaels denken en handelen vandaan komt, maar Kaptein keert alsnog enkele malen terug naar dat trauma. Hierdoor boet het verhaal wat aan kracht in, omdat er op dit vlak helemaal niets aan de verbeelding van de lezer gelaten wordt, terwijl het hoge suggestieve gehalte juist datgene is wat De Schepping van Michael zo goed maakt.

Bewondering
Het is een klein smetje op een verder erg goed verhaal dat ik met bewondering gelezen heb. Bewondering vanwege de vele slimme middelen die Kaptein hanteert om het verhaal voort te stuwen, maar zonder dat deze aanvoelen als trucjes. Bewondering ook omdat dit verhaal – ondanks de soms bevreemdende elementen – zo ontzettend menselijk is en eigenlijk op een bepaalde manier over ons allemaal gaat. Fijn dat een verhaal dat op verschillende niveaus zo goed werkt toevallig op mijn pad kwam. Ik heb ervan genoten.

Blogpost

Eerder besprak ik Dagboek van een Oude Dwaas van Junichiro Tanizaki. Die beviel me uitstekend, maar zijn hoofdwerk is toch echt Stille Sneeuwval uit 1948 (dit is het jaar waarin de drie delen voor het eerst gebundeld verschenen, de afzonderlijke delen kwamen al eerder uit), een redelijk omvangrijke familiekroniek over vier zussen uit een vermogende familie. En wat was dit op alle vlakken geweldig. Ik las de Nederlandse uitgave, fantastisch vertaald door Jacques Westerhoven.

We volgen dus vier zussen uit de Makioka-familie, van wie de twee oudste – Tsuruko en Sachiko – getrouwd zijn en hun leven leven zoals het een Japanse vrouw van stand betaamt. De derde zus, Yukiko, heeft al een flinke tijd de huwbare leeftijd bereikt, maar het is tot op heden nog niet gelukt om een geschikte man voor haar te vinden. Zolang er geen goede partner voor Yukiko gevonden is, kan ook de jongste zus Taiko niet trouwen, die zich door een schandaal enkele jaren geleden heeft moeten verloven met een jongeman. Voor de familie is het belangrijk dat Yukiko trouwt, zodat ook Taiko kan trouwen en de goede familienaam hooggehouden kan worden.

Vergane glorie
Hoe hard Sachiko ook probeert om de naam Makioka in ere te houden, het is duidelijk dat de familie steeds meer dreigt te verworden tot een hoopje vergane glorie. Ze kunnen nog zo hard lessen Frans volgen, Japanse traditionele instrumenten bespelen en oefenen in het schoonschrijven, het is duidelijk dat de toekomstperspectieven niet al te rooskleurig zijn. Grote gebeurtenissen als overstromingen, aardbevingen, miskramen en een naderende wereldoorlog helpen hier ook helemaal niet bij, en versnellen het lot van de familie.

Al die grote gebeurtenissen staan duidelijk symbool voor het verval van de Makioka-naam. Er vinden in het boek vele miai plaats, een traditionele bijeenkomst waarbij twee mogelijke huwelijkspartners voor het eerst kennis met elkaar kunnen maken, maar dan weer wordt de man te min bevonden voor Yukiko, dan weer is Yukiko veel te stil en verlegen om indruk te maken op de man. Bovendien is Taiko met haar onafhankelijkheid en meer westerse normen en waarden veel te modern om in het strikte regime die bij gegoede Japanse families hoort te passen. Vele malen bezoedelt ze met haar gedrag de familie-eer – of is men in ieder geval bang dat ze dat doet, wat tot hoofdbrekens bij de oudere zussen zorgt.

Verval
Waar in Dagboek van een Oude Dwaas thema’s als verval en bederf in een meer provocatieve vorm gegoten zijn, is dit meer een klassiek vertelde familiekroniek, maar wel eentje waar die thema’s – zij het op een minder expliciete manier – constant door het verhaal verweven zijn. Je krijgt op een gegeven moment echt medelijden met Sachiko, die zo hard haar best doet om de schijn op te houden en overal brandjes te blussen, terwijl het zo overduidelijk is dat de familie niet meer is wat die ooit was.

Stille Sneeuwval staat bovendien bol van de tegenstellingen, die soms vrij subtiel en over een groot aantal pagina’s uitgewerkt worden. Zo is er de overduidelijke tegenstelling tussen traditie en moderniteit, maar ook het oosten en het westen, Tokyo en de Kansai-regio, rijk en arm, stad en platteland hebben allemaal hun plek binnen de roman, en ongetwijfeld vergeet ik er nog een aantal.

Liefde
Het is knap hoe Tanizaki al die thema’s verwerkt en hoe hij tegelijkertijd een vreselijk meeslepende roman heeft weten te schrijven. De vier zussen zijn echt mensen van vlees en bloed, ze hebben alle vier een geheel eigen persoonlijkheid en de manier waarop die botsen en elkaar aantrekken is echt geweldig. Je leeft enorm mee met het wel en wee van de familie en ik merkte dat ik echt van de zussen ging houden en dat ik me echt druk maakte om wat ze overkomt. Dat komt doordat er veel liefde doorschemert in hoe Tanizaki over de zussen schrijft.

Dat komt dan weer omdat men denkt dat Tanizaki’s derde vrouw en haar drie zussen de inspiratiebron zijn geweest voor Stille Sneeuwval. Sachiko zou dan gemodelleerd zijn naar zijn eigen vrouw, en dat klinkt logisch, omdat Sachiko toch uiteindelijk voor mij het hoofdpersonage van de roman is, omdat ze telkens weer de verantwoordelijkheid neemt om te doen wat het beste is voor haar zussen en de familie. Ik vind haar ook het krachtigste en meest bewonderenswaardige karakter.

Ode
Misschien is Stille Sneeuwval dus wel een ode aan Tanizaki’s vrouw, al kan hij het hier ook niet laten om zijn fascinatie voor verval als rode draad door het vertelde heen te laten lopen (het blijft dan ook fictie). Het heeft in ieder geval een zeer gelaagd, indrukwekkend meesterwerk opgeleverd. Ik heb er weer een Japans werk bij dat ik tot mijn persoonlijke favorieten kan rekenen.

Blogpost

Het leek me enorm ludiek om deze bespreking in briefvorm te gieten, zoals ook gebeurde in Brieven aan Koos door filosoof en cabaretier Tim Fransen. Maar dat is eigenlijk alleen leuk als je ook echt genoten hebt van het boek. Als je dit boek ‘wel ok’ vond, zoals ik, moet je in zo’n brief toch te veel onaardige dingen zeggen en dat doet afbreuk aan het plezier van zo’n brief schrijven. Een doodnormale bespreking dus, van een boek dat op zich prima was, maar mij te weinig te bieden had.

‘Zolderkamerfilosoof’ Tim Fransen besluit op een moment dat de tijd is gekomen om de wijde wereld in te trekken en echt dingen te beleven, in plaats van alles van een afstand te aanschouwen en te overdenken. Hij reist naar plekken die belangrijk zijn geweest voor zijn filosofische helden en doet in brieven aan zijn goede vriend Koos – één van de mensen die Fransen aanspoorde om op reis te gaan – verslag van zijn ervaringen.

Helden
Die filosofische helden zijn Karl Marx, Albert Camus, Friedrich Nietzsche en Immanuel Kant. Van die namen is Albert Camus mij ook erg dierbaar. Een leuk toeval wil dat toen ik dit boek vorige week in de trein las (2,5 uur heen en 2,5 uur terug bleek precies genoeg om Brieven aan Koos helemaal te lezen) een jongen tegenover me kwam zitten die De Mythe van Sisyphus aan het lezen was. Dat is een belangrijk werk voor Fransen, maar ook één van de boeken die een enorme invloed heeft gehad op mijn denken.

Die jongen bleek minder gecharmeerd van deze toevallige omstandigheid, want toen ik hem op zijn knie tikte om enthousiast te vertellen over deze speling van het lot, kreeg ik zeer weinig reactie terug. Een kleine teleurstelling, maar op de terugweg begreep ik de jongen beter, toen ik ongevraagd door allerlei vreemden werd aangeklampt, terwijl ik gewoon rustig in de Brieven aan Koos wilde lezen.

Aangenaam
Net zoals ik maar weer eens ondervond dat je maar een beperkte mate van controle hebt over wat er gebeurt als je je in de echte wereld begeeft, komt Fransen er op zijn reizen achter dat het nooit loopt zoals je voor ogen hebt, hoe duidelijk je doel ook is. Dat leidt soms tot leuke en grappige ontmoetingen en gebeurtenissen die Brieven aan Koos tot erg aangenaam leesvoer maken. Wat ook voor dit boek spreekt, is de associatieve stijl van schrijven die Fransen hanteert. Het is leuk om te lezen welke kanten zijn gedachten allemaal op kronkelen.

Ik prijs ieder boek dat een poging doet om de lezer na te laten denken over dingen die we normaal niet zo bevragen. Dit werk is er niet zozeer op gericht om filosofische kennis te vergroten, maar nodigt meer uit om eens na te denken over wat het betekent om gelukkig te zijn, of over wat soevereiniteit, rechtvaardigheid en plicht nu eigenlijk zijn en wat voor rol deze begrippen spelen in ons dagelijks leven. Nu ben ik – als medefilosoof – gewend om over dit soort dingen na te denken en voor mij had het nog wel wat meer diepgang mogen hebben, maar ik kan me zeker voorstellen dat er mensen zijn die geïnspireerd raken door de verhalen van Fransen en dat kan ik alleen maar toejuichen.

Geforceerd
Het enige wat me op den duur tegen begon te staan, en wel in die mate dat het echt afbreuk deed aan mijn leesplezier, zijn de vele grapjes die Fransen maakt. Nu moet ik toegeven dat ik sowieso geen groot liefhebber ben van cabaretiers, omdat die alle spontaniteit uit humor zuigen, en spontaniteit en het onverwachte zijn voor mij erg belangrijke voorwaarden om iets grappig te vinden. Ook in dit boek komen de grappen geforceerd en gekunsteld over, terwijl Brieven aan Koos al die grappen helemaal niet nodig heeft om leuk te zijn.

Mijn treinreizen vlogen voorbij met dit boek, en ik ben zeker te spreken over de schrijfstijl van Fransen en de vorm waar hij voor gekozen heeft, maar door de gekunstelde pogingen tot humor en vanwege het feit dat er voor mij persoonlijk niet heel veel te halen viel, kom ik niet verder dan een kleine voldoende. Maar het is alleszins prijzenswaardig dat Fransen op een vlotte manier mensen probeert te interesseren voor filosofie. Hopelijk wint hij nog vele zieltjes.

Blogpost

Ok, dit is een nogal uit de kluiten gewassen stuk geworden, dus ik post maar een gedeelte, zie onderaan de link naar het hele stuk.

#120 Clare Nina Norelli – Angelo Badalamenti’s Soundtrack from Twin Peaks (1990)

Mensen die mij een beetje kennen, weten dat ik al sinds 2008 compleet geobsedeerd ben door de tv-serie Twin Peaks (maar mijn obsessie voor alles wat met David Lynch te maken heeft is zelfs al wat ouder). Sinds 2008 kijk ik de serie minstens één keer per jaar, lees en luister ik alles wat los en vast zit over deze serie en bezit ik inmiddels bijna alle soundtracks op vinyl, die ook erg regelmatig de revue passeren.

Ik leef dus zo’n beetje voor deze serie, en nu in 2022 zowel Julee Cruise (zangeres van de liedjes op de soundtrack) als Angelo Badalamenti (de componist van alle muziek voor de eerste twee seizoenen en de componist van een deel van het derde seizoen) overleden, leek het me wel gepast om eens te duiken in het ontstaan van de soundtrack. Ik dacht dat ik eigenlijk al alles wist over Twin Peaks, maar zelfs ik leerde nog heel wat door dit boekje uit de 33 1/3 reeks.

[...]

Genoeg geleerd dus weer dankzij dit boekje, maar als je de serie niet (goed) kent, heb je er helemaal niks aan. Norelli haalt heel vaak heel specifieke momenten uit de serie naar voren en hoe enkele noten een bepaald beeld proberen te bekrachtigen. Nu ken ik de serie zo goed dat ik precies voor me zie en hoor wat Norelli bedoelt, zodat ik begrijp wat ze probeert te zeggen, maar als je niet zo bekend bent met Twin Peaks moet het vast overkomen als een betekenisloze woordenbrij.

Ik ben door het boek niet per se anders naar de soundtrack of de serie gaan kijken (van alle kunst die ooit gemaakt is, vind ik Twin Peaks nog steeds het allermooist, daar zal nog weinig verandering in kunnen brengen), maar door te lezen hoe de soundtrack is ontstaan heb ik wel nog meer waardering gekregen voor de werkwijze van Lynch en Badalamenti. Ik wist niet dat het mogelijk was om nog meer idolaat te raken van David Lynch en Angelo Badalamenti, maar het is gebeurd.

Nu alle mensen die een rol speelden bij de totstandkoming van Twin Peaks één voor één overlijden is het me steeds duidelijker dat dat hele team echt iets volkomen unieks heeft neergezet en dat ik die drie seizoenen en die film moet koesteren (hoe geniaal is het eigenlijk al dat er in 2017 een derde seizoen kwam en dat dat ook nog eens briljant was!), want dit is waarschijnlijk waar het bij zal blijven. Zoiets geniaals zal er waarschijnlijk nooit meer gemaakt worden, en dat is prima, want ik kan mijn hele leven teren op deze ene serie en de bijbehorende soundtracks.

33 1/3: Angelo Badalamenti's Soundtrack from Twin Peaks

Tijdens de eerste jaren van mijn leven als student filosofie zat ik in een Platoleesgroep waar ik met heel veel plezier zo’n acht Socratische dialogen las (Socrates is vaak de wijze hoofdrolspeler, maar de ideeën die overgebracht worden zijn die van Plato), waaronder ook de Politeia, Plato’s meesterwerk. Nu zijn we nooit aan de Phaedo toegekomen (het jaartal in de titel is een ruwe schatting overigens), wat eigenlijk toch wel wat raar is. In deze dialoog gaat het namelijk over de laatste uren van Socrates, voordat hij de gifbeker leeg dronk – hij werd ter dood veroordeeld omdat hij niet de goden van de stad aanbad en omdat hij een slechte invloed had op de jeugd.

[...]

Vergeet niet dat Plato de eerste was die over alle vragen nadacht (en schreef) waar we tegenwoordig nog steeds over nadenken. Het is enorm boeiend en leerzaam om te lezen waar het ooit allemaal mee begon. De vorm (de dialoog waarbij iedereen de hele tijd volmondig instemt met wat Socrates zegt) en de ideeën komen anno nu nogal bevreemdend over, maar daar schuilt ook juist de charme in. Ik kan niet anders zeggen dan dat ik verschrikkelijk genoten heb van deze tekst en dat deze er eigenhandig voor heeft gezorgd dat ik de komende tijd nog wat filosofische teksten ga doornemen (en bespreken).

Lees het volledige stuk

Op de middelbare school was ik absoluut geen liefhebber van de lessen geschiedenis (daar moet ik wel bij vermelden dat er nauwelijks lessen waren die me konden bekoren in die tijd) en ik liet het vak dan ook zo snel mogelijk vallen toen dat eenmaal kon. Ik vond het doodsaai en begreep ook niet helemaal waarom we zouden leren over tijden die niets met ons te maken hebben. Ja, ik was niet al te slim, en zag pas later in hoe alles met elkaar verweven is. Er valt dus nog heel wat in te halen op dit vlak, en met een boek als Congo. Een Geschiedenis kan ik me niet voorstellen hoe je ooit nog enige negatieve gevoelens voor geschiedenis kunt koesteren.

David van Reybrouck vertelt de geschiedenis van Congo, van de tweede helft van de negentiende eeuw tot aan de economische crisis van 2008. Hij doet dit aan de hand van allerlei literaire bronnen, maar hij laat ook heel vaak Congolezen aan het woord die op één of andere manier onderdeel zijn geworden van de Congoleze geschiedenis. Al die getuigenissen zorgen ervoor dat het nooit droog wordt, en daar komt nog bij dat Van Reybrouck vaak op zeer beeldende manier een bepaalde gebeurtenis weet te beschrijven, waardoor je het idee hebt dat je er zelf bij bent.

Ontstellend
Het is ontstellend te constateren dat ik zo weinig wist van Congo (en sowieso van het Afrikaanse continent), terwijl dit land zo’n enorm bijzondere en boeiende geschiedenis heeft. Van het persoonlijke speeltje van koning Leopold II tot de invloed die het land had in de grote oorlogen en van een land dat decennialang gebukt gaat onder dictaturen en (burger)oorlogen tot de recente aangehaalde banden met China. De geschiedenis van Congo is onvoorstelbaar en tijdens het lezen val je van de ene in de andere verbazing.

Werkelijk alles wat in een land mis kan gaan, is misgegaan in Congo en Van Reybrouck oppert op een bepaald moment dat zijn boek niet slechts een stuk geschiedenis behelst, maar dat aan de hand van de geschiedenis van Congo we kunnen aflezen hoe het ons misschien in de toekomst zal vergaan, als grondstoffen schaars worden en het ieder voor zich wordt. Wat daarvan waar is, zal nog moeten blijken, maar het is een interessante gedachte die direct ook de waarde onderstreept van kennis blijven nemen van bepaalde stukken van de geschiedenis.

Prooi
Wat mij vooral bij zal blijven van het boek, is dat een land dat zo rijk is aan zoveel verschillende grondstoffen, eigenlijk wel ten prooi móet vallen aan allerlei machten die misbruik maken van de instabiliteit en chaos in het land om zichzelf te verrijken. Dat gebeurt in verschillende periodes, op allerlei manieren en door allerlei mensen en overheden, maar de gewone Congolees is er altijd de dupe van en krijgt ook geen enkele kans om weer op te klauteren. Men leeft van crisis naar crisis en het einde lijkt nog niet in zicht te zijn.

Het is een ongelooflijk intrigerend werk, dat Congo. Een Geschiedenis dat ik bij tijd en wijlen echt met open mond heb gelezen. Het is de verdienste van Van Reybrouck dat het overzicht altijd bewaard wordt, zelfs in de meest ingewikkelde conflicten, en dat hij er door al zijn interviews met Congolezen een heel levendig en meeslepend document van heeft weten te maken. Ja, dit is overduidelijk één van mijn favoriete non-fictieboeken die ik in de afgelopen jaren las. Voor mij het boek dat me kennis liet maken met een gebied dat voor mij nog geheel onontgonnen was en dat ervoor gezorgd heeft dat ik nog veel meer wil lezen over Afrika en Congo (Blood River en The Shadow of the Sun liggen hier al klaar).

Stukje

Passagiers / Achterblijvers is momenteel het kwartaalboek op BoekMeter (als je deze site nog niet kent, het is een heel gezellig en knus forum waar bijna uitsluitend over literatuur gepraat wordt) en ik was erg te spreken over Condities (2020), ook geschreven door Thomas Heerma van Voss. Bovendien had ik wel weer eens zin in een verhalenbundel. Alleen maar goede redenen dus om me te wagen aan dit boek.

De hoofdrolspelers in de verhalen van Heerma van Voss zijn allemaal voorzichtige, introverte mensen die zichzelf vooral ergens in de achtergrond plaatsen en om wat voor reden dan ook weinig ruimte innemen ten opzichte van de andere karakters in de verhalen. Zo is er Victor die op bezoek gaat bij een vriend in de Verenigde Staten. De vriend praat honderduit over hoe geweldig zijn leven is, terwijl Victor zich vooral zorgen maakt om zijn vriendin in Nederland. Grappig en wrang aan dit verhaal is dat uiteindelijk blijkt dat beide heren geen idee hebben van wat hun vriendinnen daadwerkelijk bezighoudt.

In een ander verhaal krijgt Roy de hoofdrol, wiens drukke broer enorm succesvol is in het buitenland, terwijl hij zelf de rustigere, meer ingetogen en voorzichtigere is van de twee. Samen zitten ze in een huisje in Kazachstan, wachtend op het moment dat ze voor het eerst van dichtbij een raketlancering zullen gaan zien. Genoeg reden zou je zeggen voor de twee broers om nader tot elkaar te komen, maar de kloof tussen de twee wordt met de minuut groter.

Verder is er nog een man die de eenzaamheid van zich af probeert te lezen met een achtergelaten vriendenboekje, een regisseur die haar film in première ziet gaan, een jongeman die paniek veroorzaakt op De Dam en een man die zijn ouders en de ingewikkelde relatie tussen de twee probeert te begrijpen. Allen leven ze op een bepaalde manier in een isolement en het is Heerma van Voss gegeven om dit heel krachtig over te brengen en invoelbaar te maken voor de lezer.

Dat komt mede door de directe stijl die de auteur hanteert. Er zijn tal van mooie zinnen te vinden in zijn boeken, maar hij doet niet aan mooischrijverij of moeilijkdoenerij. Het maakt dat de zinnen met (ogenschijnlijk) speels gemak over het papier heen vloeien, wat het zeer prettig leesbaar maakt en waarmee de belevingswereld van de karakters ook heel direct toegankelijk wordt. Wat bovendien een groot pluspunt is, is dat hij de lezer regelmatig op het verkeerde been zet, weet te verrassen en weet uit te dagen waardoor er een aangename spanning in zijn verhalen sluipt.

Een goed boek dus, en voor een verhalenbundel ook eigenlijk heel constant qua kwaliteit. Het enige verhaal dat me ervan weerhoudt om een écht hoog cijfer te geven, is het verhaal over de regisseur. Bij dit verhaal draait alles om de plottwist, maar deze komt niet helemaal aan, omdat de aanloop ernaartoe vooral overkomt als een reeks oninteressante filmfeitjes die niet echt ter zake doen (en dat zeg ik als groot liefhebber van film en filmfeitjes!). Het verhaal leunt wat te veel op die ene twist en heeft verder weinig te bieden.

Maar verder is dit echt wel een goede bundel en maak ik bij dezen de afspraak met mezelf om nieuw werk van Thomas Heerma van Voss beter in de gaten te houden. Deze was, ondanks dat ik erg te spreken was over Condities, volledig langs me heen gegaan. Gelukkig maar dat er nog leden van BoekMeter zijn die de boel beter in de gaten houden dan ik. Ik kijk uit naar nieuw werk van deze schrijver die nu al twee keer indruk heeft weten te maken.

Passagiers / Achterblijvers

Ik ben mijn 2023 nogal optimistisch begonnen met het lezen van het modernistische monument Ulysses. Door velen gezien als het meest onleesbare boek ooit, maar tegelijkertijd ook beschouwd als een bijzonder geniaal stuk literatuur waar boeken net zo dik als Ulysses zelf (mijn versie telde ruim 900 pagina’s) aan gewijd zijn. Voor mij weer een grote klassieker die ik kan afvinken, maar ik kan niet zeggen dat ik er ontzettend van genoten heb.

...

Een geniaal boek dus, dat Ulysses, maar de roman vereist een bepaalde manier van lezen die ik op dit moment niet fijn vind. Er is nog zoveel moois te lezen en het leven is zo kort, ik vind het zonde om een significant deel van mijn leesleven te wijden aan één enkel boek. Maar ik snap zeker de fascinatie en de obsessie die sommigen voor dit boek koesteren. Ik zal me vooral de prachtige (simpelere) passages herinneren waarbij je als lezer echt de pijn en de verlangens van de hoofdpersonages voelt. Jammer dat Joyce zo weinig op het gevoel speelt en dat dit in eerste instantie vooral een boek voor het hoofd, en niet voor het hart is.

Lees hier het volledige stuk

stem geplaatst