Wie is de grootste stilist? Als je erop googelt dan komt meestal de naam Nabokov als eerste naar boven en dat lijkt me terecht. Wel denk ik dat Nietzsche en Shakespeare wellicht nog grotere stilisten zijn. Tolstoj en Proust worden ook vaak genoemd maar die heb ik nog niet gelezen. Dus mijn voorlopige top 3:

1. Shakespeare
2. Nietzsche
3. Nabokov

PS. Hier speelt natuurlijk wel de kwestie van de taal en vertaling: als je geen talenwonder bent en je het met een vertaling moet doen dan kan juist de stilistische kwaliteit iets inboeten. Dat maakt het wellicht wat lastig om werken uit verschillende taalgebieden te vergelijken.

Deze zou je eigenlijk eens moeten lezen: Literatuurwetenschap: Het Raadsel der Onleesbaarheid - Karel van het Reve (1979) - BoekMeter.nl

Ik weet niet, de drie door jou genoemde namen doen mij niet zoveel, van Nietzsche is het me zelfs een raadsel waarom hij erbij staat. Maar goed, de grootste moeilijkheid in vergelijking zit 'm in smaak.

Smaken verschillen uiteraard - vandaar ook dit draadje waarin iedereen zijn mening kan geven - maar ik word weggeblazen door de stijl van de drie genoemde auteurs. En volgens Google ben ik bepaald niet de enige! Zoals ik al schreef staat Nabokov vaak bovenaan de lijstjes van de grootste stilisten aller tijden en zeker wat betreft de 20ste eeuwse auteurs. Ik lees dat Libris hem als stilist zelfs "ongeëvenaard" noemt (https://libris.nl/boek/?authortitle=g-de-vries-d-b-johnson%2Fnabokov-and-the-art-of-painting--9789053567906#), maar ik denk dat Shakespeare en Nietzsche hem minstens evenaren. Wat Nietzsche betreft: laat ik ermee beginnen dat hij zichzelf een van de grootste stilisten achtte volgens bv.. The Twin Souls of Oscar Wilde and Friedrich Nietzsche | Issue 94 | Philosophy Now - philosophynow.org:

"As a stylist, Nietzsche felt he was so good he spoiled the tastes of his readers, since they could enjoy no one after him; and that, along with the poet Heine, he would be regarded as the greatest stylist in the German language (he later added Goethe to this exclusive list)."

Maar zijn mening wordt breed gedeeld: ik heb nooit iets anders gelezen dan dat Nietzsche een van de grootste stilisten is van in ieder geval het Duitse taalgebied. Ik citeer als voorbeeld The Spectator (omdat ik die als eerste tegenkom met Google):

"Nietzsche isn’t just the greatest stylist in the history of philosophy. He’s one of the greatest stylists in the history of the written word. As with Shakespeare, reading Nietzsche is like reading a dictionary of quotations: practically every line seems both familiar and startling."

En bv. het meer onderkoelde The Routledge Encyclopedia over Nietzsche: "...establishing him as one of Germany’s greatest prose stylists..." (https://www.rep.routledge.com/articles/biographical/nietzsche-friedrich-1844-1900/v-1)

Nietzsche heeft puur door zijn stijl mijn leven dramatisch veranderd op precies de wijze die Nietzsche voorspelde: ik verslond literatuur tot ik op m'n 15de de Antichrist van Nietzsche in handen kreeg: sindsdien heb ik 35 jaar lang geen roman meer aangeraakt, omdat alles verbleekt in vergelijking met Nietzsche's stilistisch vuurwerk. 'Ik ben geen mens, ik ben dynamiet' zegt Nietzsche en elke zin van hem is ook werkelijk niets minder dan een bom die in je gezicht ontploft.

Nu, 35 jaar na de fatale stilistische mokerslagen van Nietzsche, heb ik besloten om literatuur een tweede kans te geven. En met mijn eerste keuze - Nabokov's Lolita - ben ik met de neus in de boter gevallen, want ook Nabokov is een woordtovenaar waarbij elke zin gewoonweg briljant is en duizelingwekkend in zowel rijkdom als precisie. Daarom ben ik op internet gaan kijken of dit nou normaal is en gelukkig is dit niet normaal: Nabokov wordt alom als een stilistische god gezien die door weinigen is geëvenaard. En vandaar dat ik besloot dit draadje te openen over precies dit onderwerp.

Probeer dan ook Dante eens, wat mij betreft een van de grootste stilisten. Vrijwel elke zin, elk beeld een dubbele bodem. Ook nog eens in vloeiend rijm, die in Nederlandse vertaling ook wel overeind blijft. Wat zou ik die graag in het origineel willen kunnen lezen...

Verder moet stilisme voor mij wel passen bij de inhoud, dus vind ik het wat lastig om over stilisten zondermeer te spreken. Zo vind ik de mooischrijverij van Nabokov vaak niet zo functioneel en een beetje teveel van het goede. Terwijl een schrijver als Faulkner formeel misschien een mindere stilist is, maar tot de kern van de materie komt door inzet van stijlmiddelen. Misschien ben je wel een groot stilist als je er in slaagt je stijl aan te passen aan wat voor de thematische uitwerking nodig is om die te versterken.

Wat Raskolnikov ook al zegt inderdaad. Daarnaast heb ik er een beetje moeite mee dat het topic toch een soort van lijkt te stellen dat stilistische kwaliteit objectief vast te stellen valt (bijvoorbeeld door te wijzen op populariteit). Er zijn honderden auteurs waar je quotes over kan vinden dat hun stijl 'ongeëvenaard' is, of dat die auteur de 'beste schrijver van zijn/haar generatie' of van de 20e eeuw of van een taalgebied is. Hiermee kom je niet verder. (Daarnaast heeft het internet een bias richting anglo-Amerikaans werk.)
Nog fundamenteler is het probleem van wat stijl nu precies is, als je het op zichzelf wil beschouwen. Stilisme is niet hetzelfde als mooie zinnen schrijven. Voor mij heeft het vooral te maken met de manier waarop een schrijver vertelt wat hij/zij wil vertellen. Hier komt de door mij vaak verdedigde, onverbreekbare samenhang tussen vorm en inhoud om de hoek kijken. Dit betekent dat soms zelfs 'lelijk' schrijven een uiting kan zijn van stilistisch meesterschap. Verder kan je er naast zinsbouw en woordkeuze ook compositie en perspectief bij onderbrengen. Op dat punt aangekomen weet je al dat het tamelijk zinloos is om een lijstje van 'de grootste stilisten' op te stellen. Zelfs als ik het puur persoonlijk beschouw zou ik geen top-10 kunnen maken, eerlijk. De vraag wie de grootste stilist is in de schrijvende wereld valt net zomin te beantwoorden als de vraag wie de beste stilisten zijn in de schilderkunst.

In ieder geval was ook Joost Zwagerman een grote fan van de stilistische kwaliteiten van Nabokov:

"Bestaat er iemand die de stijl van Nabokov kan overtreffen? Ik denk van niet. Lolita is een van zijn vele meesterwerken. Je kunt het boek blijven herlezen, omdat Nabokov van iedere zin een kunstwerk weet te maken. (...) De beste schrijver ter wereld is naar mijn smaak Vladimir Nabokov. Op stilistisch niveau is hij, denk ik, door niemand te evenaren of ooit geëvenaard. Los van het feit dat je, al lezende in Nabokov, leert dat je in alle nederigheid dankbaar mag zijn voor het, in vergelijking met Nabokov, beperkte talent dat ons allen (de rest van de schrijvers ter wereld) gegeven is. Ik leerde van hem dat ieder woord telt. Dat stijl, zoals Nabokov het zelf typeerde, ‘het eerste en laatste bezit’ is van iedere schrijver. En daar sluit ik me graag bij aan. Stijl is alles."
Joost Zwagerman leest: Flaubert, Bellow en Nabokov - HP/De Tijd - hpdetijd.nl

Ik merk op dat in ieder geval wat Lolita betreft, dat ik nu aan het lezen ben, het niet zomaar mooischrijven 'omdat hij het kan' is wat Nabokov doet: zonder de gekozen stijl zou het boek niet werken en elk woord is beslist functioneel. Hoe dat precies werkt zal ik in mijn recensie/analyse uit de doeken doen.

Ik zie het met interesse tegemoet, maar ik heb een beetje moeite met het sublimeren van het begrip stijl. Een filosoof ben ik niet en ik onderga het lezen eerder fysiek... de stijl van Nabokov zou ik als "zalvend" typeren.
Naar mijn mening ontstaat stijl vanuit de vernietiging daarvan en valt er zelfs mee samen...

Grappig dat je dat zegt want ik dacht zojuist bij mezelf: wat Humbert in Lolita doet is voortdurend het corrigeren van het normale taalgebruik om er meer exact taalgebruik van te maken. In die zin vernietigt hij de gewone, altijd wat vage taalgebruik en maakt er geslepen diamanten van. Ik weet overigens niet of Nabokov in elk boek hetzelfde doet want dat zou niet altijd passend kunnen zijn: in Lolita heeft het een functie of is - als hij altijd zo schrijft - het volmaakte onderwerp voor zijn opvallend stilisme. Het zal sowieso z'n bijzondere kracht zijn die voortkomt uit het feit dat hij een Russische immigrant is die daarom de Engelse taal bewuster heeft geleerd dan degene die als kind de taal heeft geleerd (zoals ook Humbert een immigrant is en daarom heel technisch precies formuleert).

Lolita heb ik (nog) niet gelezen, maar wel de boeken die hij erna heeft geschreven Lente in Fialta en Pnin. Maar ik ga zeker meer van hem lezen nu.
Ken je het werk van Maurice Blanchot? Deze filosoof en schrijver van verhalen heeft interessante stukken geschreven over het woord en taalgebruik... het definiëren van het beeld.

Ik kwam Blanchot tegen in mijn onderzoekje naar postmodernisme maar ken hem verder niet. Ik begrijp dat volgens hem literatuur de dubbele ontkenning inhoudt van zowel het ding als het idee zodat het woord in de literatuur ambigue of nieuwe betekenissen kan krijgen. NB. Ik denk dat Lolita beslist als postmodernistisch is te duiden waarbij de relatie taal-werkelijkheid cruciaal is.

Ja precies, de "afwezig aanwezige". Als filosoof kan je eigenlijk niet om hem heen. En nu helemaal omdat je je op het pad van de literatuur gaat begeven... Het is bovendien een groot stilist!

Ik zet 'm op mijn leeslijst!

Bij Nabokov gaat het om directe waarneming begrijp ik... Lolita ga ik zeker lezen!

Van wie begrijp je dat?

Ha, van jou. Vanwege de relatie taal - werkelijkheid. Maar misschien interpreteer ik het gewoon verkeerd (of te beeldend).

De stijl van Nabokov zou je misschien impressionistisch kunnen noemen maar het geniale zijn denk ik de paradoxen, die de roman kenmerken, waaronder dat de stijl tegelijk heel direct en heel afstandelijk is.

Zie je wel, impressionisme ís directe waarneming "en plein air". Alleen de ellende van schilderen is dat stijl in de weg zit... je moet er vooral geen schilderij van proberen te maken.
Een mooie paradox is dat wanneer je er naar kijkt het niet ziet. Pascal schreef: "Een schilderij kijkt je met een scheel oog aan".
Ik denk dat het in de literatuur ook zo werkt...

De roman heeft in ieder geval een hoop lagen zodat er veel uit te halen is. Alleen al mijn bespreking van Part One beslaat drie pagina's tekst en ik ben nu Part Two aan het lezen... Ik ben erg benieuwd wat anderen eruit halen, maar ik wil daardoor nu niet worden beïnvloed: ik ga eerst mijn interpretatie maken (en geven) om die daarna met die van anderen te vergelijken...

Je hebt helemaal gelijk. Bedankt voor de leuke en vooral heldere uitwisseling!

Ik heb de indruk dat er twee soorten schrijvers of misschien nog wel meer twee soorten lezers zijn. Je hebt schrijvers die simpelweg een verhaal vertellen met lezers die ervan houden een verhaal te horen en op zoek zijn naar ‘pageturners’ waarbij ze bovenal willen weten hoe het verhaal afloopt (met daarbij het in mijn ogen altijd gekke verbod om ‘spoilers’ te geven voor degenen die het verhaal nog niet hebben gelezen). En je hebt schrijvers die dichtend schrijven waardoor de verbeelding bij elke zin een vlucht neemt in plaats van (alleen) in de vertelde gebeurtenissen met lezers die van elke zin willen genieten. Waar de eerste vorm alsmaar vooruit gaat en je als lezer de neiging hebt te versnellen, gaat de tweede vorm alsmaar de diepte in waardoor het lezen wordt vertraagd. En ik heb de indruk dat de gemiddelde lezer van de eerste categorie is waarbij ik me afvraag in hoeverre dat kenmerkend is voor Nederlanders: geldt het devies “doe maar normaal, dan doe je al gek genoeg” ook voor de Nederlandse literatuur? Bestaat er eigenlijk een Nederlandse auteur die wel eens een mooie zin op papier heeft gezet?

Terzijde, je zou wellicht verwachten dat mooischrijven vooral een Franse bezigheid is (l’art-pour-l’art en het estheticisme) en Flaubert is als ‘martelaar van de stijl’ alom bewierookt om z’n schilderachtig schrijven maar ik ken zelf vooral Engelstalige mooischrijvers (Stevenson, Wilde, Conrad, Nabokov). Tegelijk zijn de zinnen van Duitse auteurs, die graag willen reiken naar mystiek-filosofische werkelijkheden voorbij de taal, ongetwijfeld de diepste (Musil, Broch, Mann, etc). Russische auteurs zijn daarentegen steevast vertellers die zich weinig lijken te bekommeren om de stijl waardoor ze zo makkelijk dikke boeken volschrijven (hetgeen ook geldt voor iemand als Murakami).

Vreemd dat je Oscar Wilde bij de mooischrijvers rekent, terwijl ik zijn taal erg eenvoudig vind, en The Ballad of Reading Gaol zelfs eigenlijk geen poëzie vind.

De eerste waar ik aan moet denken is Konstantin Paustovski, die zo prachtig schreef! En laatst heb ik ‘Kruis of munt’ van Jo Boer gelezen, ook heel elegant. Het lijkt soms of je zulke mooie taal alleen bij oude schrijvers tegenkomt. Maar dan moet ik gewoon wat verder nadenken. Ineke Riem schrijf ook heel mooi, zowel gedichten als proza. En Annet Schaap ook! Het zijn mensen die hun woorden zorgvuldig kiezen en heroverwegen.

Oscar Wilde is misschien geen goede dichter maar hij is wel een belangrijke vertegenwoordiger van het estheticisme welke stroming alleen de schoonheid (en niet de moraal) van belang acht waarbij Wilde zijn literatuur als een decoratieve kunst zag en hij z'n personages allerlei prikkelende aforismen laat zeggen die zo op een tegeltje kunnen. Daarom vind ik hem er wel bij horen.

Wat betreft zijn 'decoratieve' kunst: een interessant begrip in dit verband is wellicht 'belletrie' (in het Nederlands: 'schone letteren'). Die term is archaïsch en ontstond in de 17de eeuw: ik denk daarom dat je het kunt zien als de literaire uitdrukking van de barok (laatst hoorde ik iemand op TV spreken over 'krulzinnen' dat je direct aan de barokstijl doet denken). Enerzijds staat het voor alle fictie (al het niet-wetenschappelijke of niet-zakelijke) maar in enge betekenis heeft het een pejoratieve betekenis gekregen als inderdaad decoratief (veel opsmuk zonder inhoud) en als 'lage' literatuur. De persoon die op TV sprak over 'krulzinnen' bedoelde dat ook negatief. Daarom vroeg ik me ook af of we zeker hier in het 'nuchtere' Nederland met z'n dominees (moraal) en kooplieden (zakelijkheid) misschien meer dan in andere landen een sterke aversie koesteren tegen dergelijke 'mooischrijverij' (en in ieder geval schreef iemand als Multatuli bewust tegen de mooischrijverij uit zijn tijd).

Maar je kan toch ook onderkoeld mooischrijven? Of uitgekleed? Neem Hemingway.
In het Nederlandse taalgebied zou ik in elk geval Nescio een groot stilist noemen.

Verder lijkt het onderscheid tussen verhalend en stilistisch me erg zwart-wit. Bij de overgrote meerderheid van de literatuur gaat het om de combinatie. Dit geldt ook voor Dostojevski, wiens stilistische kwaliteit in Nederland dankzij de niet-aflatende kruistocht van Karel van het Reve stelselmatig onderschat wordt.

Of een boek mooi geschreven is, blijft een kwestie van smaak. Maar om stijl gelijk te stellen aan mooischrijverij is helaas een flink misverstand. Een stijl kan zich op verschillende manieren positief onderscheiden en daarmee wat mij betreft een stempel van mooi krijgen. Zo kan een stijl op een fraaie manier uitgekleed (Agota Kristoff), elegant (Elsschot), eigenzinnig (Hrabal), ironisch (Waugh) of helder (Hesse) zijn. Of evocatief, poëtisch, archaïsch, enz. enz. etc. En wie dan de grootste stilist is, is dan niet echt meer vast te stellen lijkt me...

Ik weet niet of hij in al zijn teksten die aforismen weefde, maar waarschijnlijk wel in The Importance of Being Ernest.
Wat "schoonheid" in zijn geval betreft, is het een inhoudelijke eis, geen formele eis, terwijl "poëtisch" doorgaans een formele eis is. In poëzie ligt dat voor de hand: rijmschema, versvoeten, etc. Ook in proza kan dat voorkomen: Dickens gebruikte nogal veel alliteratie.
Maar bij Wilde vinden we vooral een vlot leesbare stijl die inspanningen van de lezer lijkt te vermijden, in tegenstelling tot bv. James Joyce in Ulysses en Finnegans Wake. Zeker FW is puur stilisme.
I. Asimov beschouwde zichzelf ook om die reden niet als een stilist.