menu

Overig / Algemeen / Taalvragen

zoeken in:
Spijtoptant
Dit is een boekensite, en dat heeft natuurlijk erg veel met taal te maken.
Aangezien in de 'metersites' van Jordy voornamelijk via taal gecommuniceerd wordt hebben wij hier feitelijk een immens voordeel ten opzichte van moviemeter, musicmeter en gamesmeter: wij doen wat we bespreken: schrijven.

Misschien is het leuk, handig en wellicht zelfs zinvol om een topic te starten over allerlei vragen die met 'taal' te maken hebben. Dit kan heel breed gaan, van spellingsregels tot vertalingen vanuit het Swahili in het Nederlands.
Als het maar met taal te maken heeft.

Wie iets weten wil, kan het vragen, en wie het weet geeft het antwoord.
De rest kan lekker meelezen en wat opsteken.

Om te beginnen heb ik hier een vraag. Ik heb dezelfde vraag elders op het internet geplaatst, voor ik bedacht dat dit hier misschien wel een leuk topic zou kunnen zijn:

De Prijs der Nederlandse letteren is kort geleden geweigerd door Jeroen
Brouwers.

Dat is hier en daar in het nieuws gekomen, en zodoende heb ik het gelezen.

Mij viel op dat het woord 'letteren' een meervoud is, waarvan geen enkelvoud
bestaat. 'Letter' is niet het enkelvoud van 'letteren' maar van 'letters'.
Als het geen enkelvoud heeft, waarom is dat woord dan eigenlijk een
meervoud? Het is toch blijkbaar een ding op zich, dat 'letteren'. Net zoals
bijvoorbeeld 'suiker' (dat spul dat je in papieren kilozakken bij de
buurtsuper koopt, niet de chemische stof, want die kent wel het meervoud
'suikers', er zijn er vele).

Zijn er meer van dit soort meervoudwoorden die geen enkelvoud hebben?
Woorden als 'letteren' dus, niet als 'suiker', want dat laatste is geen
meervoud.

Toen ik er zelf over dacht kon ik niet echt iets bedenken, behalve dat ik
bij geografische namen belandde.
Zo heb je bijvoorbeeld de 'Waddeneilanden', en elk afzonderlijk deel daarvan
kun je als 'Waddeneiland' aanduiden, maar hoe zit het met 'De Phillipijnen'
(het land, niet het volk)?
Kun je elk eilandje van die archipel als 'een Phillipijn' aanduiden?

(Nu ik het schrijf zie ik overigens wel het grote verschil. 'De' bij 'De
Phillipijnen' is onderdeel van de naam, niet gewoon een lidwoord.)


(Ik heb gezocht naar een soortgelijk topic, maar kon het niet vinden. Mocht het toch al bestaan, dan sorry, heb ik niet goed genoeg gezocht.)

avatar van Freud
Een begrip dat het in de (Vlaamse) politiek heel goed doet zijn 'de mensen'. Het is niet zo opvallend als bij letteren, maar ook dit is een begrip dat intussen zo ingeburgerd is dat het een eigen bestaan is gaan leiden, en misschien ook niet meer echt het meervoud is van het woord mens. Je doet iets 'voor de mensen', 'de mensen' vinden dit of dat,... Het gaat eigenlijk om een nieuw woord voor wat vroeger 'de burger' was (toen was hij nog alleen, nu moeten we een gezellige groep vormen en allemaal hetzelfde willen ).

Spijtoptant
Inderdaad: 'De mensen'
En zij weten wel wat 'de mensen' willen, die politici!

Hier in Nederland is het al heel lang 'de mensen'. Vroeger was het synoniem voor 'de burger' , toen, in de jaren '80, werd het synoniem voor 'de consument' , en deze eeuw is het synoniem geworden voor 'de belastingbetaler'.

Edit:

Ondertussen al wat antwoorden gekregen:

'Letteren':

Plurale tantum heet dat. (Lett.: Slechts in het meervoud).

Tegenhanger is singulare tantum (slechts in het enkelvoud).

Enige voorbeelden van Plurale tantum:

lurven
aanstalten
hersenen
hurken
Staten Generaal
onkosten
kleren


Ik ben het zelf niet helemaal eens met 'hurken' (wat volgens mij gewoon een verbasterde afleiding van 'gehurkt zitten' is, of als werkwoord kan worden gebruikt) en 'Staten Generaal' (wat volgens mij gewoon enkelvoud is).
'Hersenen (hersens) is een hele bekende, en de eenvoud en het dagelijks gebruik van 'onkosten' vind ik een hele mooie! (Edit: éénvoudig 'kosten' is eigenlijk nog mooier.)

(Overigens wees iemand mij op het feit dat 'de letteren' synoniem is voor 'de literatuur'. Dat wist ik natuurlijk wel, maar de wijzer ging door: 'de literatuur' is dan weer een voorbeeld van singulare tantum, hoewel Van Dale daar anders over denkt.
Ik ben het wel eens met de mening van de wijzer.)

avatar van Zelva
Er zijn er echt zoveel...

avatar van Dexter
Leuk topic
Kan ik eindelijk een vraag kwijt die mij al een tijdje kwelt:

Steeds als ik over filosofische onderwerpen lees, stuit ik op het begrip 'de idee', terwijl ik altijd het idee had dat het lidwoord bij 'idee', 'het' was.
Heb ik het nu al die tijd verkeerd gehad? Hebben 'het idee' en 'de idee' verschillende betekenissen? Of is het allebei correct, en klinkt 'de idee' gewoon moeilijker, dat ze het daarom in zulke teksten gebruiken?

avatar van thomzi50
Het kan allebei. Dit vond ik erover:

De idee wordt vooral gebruikt als filosofische term, in de betekenis 'het veronderstelde eeuwige en volmaakte grond- of voorbeeld', of als synoniem voor denkbeeld: 'Kant heeft de idee dat subjectiviteit de basis is van objectieve kennis uitgewerkt', 'De idee van God als Schepper is al eeuwen oud', 'Veel relaties zijn onvolmaakt, maar daarachter schuilt de idee van liefde', 'De idee van de maakbare samenleving wordt door velen omarmd.'

Het idee betekent onder andere 'opvatting' of 'mening'. Deze betekenis heeft idee in de praktijk meestal: 'Het was een goed idee om dit jaar naar Spanje te gaan', 'Dat idee van haar is briljant', 'Het idee achter de WIA is dat iedereen kan werken.'

avatar van Freud
Onlangs hadden we aan tafel nog een vlammende (nu ja) discussie over of het nu 'de luipaard' of 'het luipaard' moet zijn. Maar ook hier heeft de taal ons voor een familiebreuk behoed: het mag allebei .
De reden is volgens mij dat het oorspronkelijk 'de luipaard' was, maar omdat het wel 'het paard' moet zijn, raakte de andere vorm, als taalfout ontstaan, snel ingeburgerd, en is die uiteindelijk ook als correct erkend.

avatar van Mors Ontologica
Hetzelfde gehad met de/het Doolhof, vond dit...

Doolhof is opgebouwd uit het werkwoord dolen ('dwalen') en het woord hof in de betekenis 'tuin'. Hof kon vroeger zowel mannelijk als onzijdig zijn, maar gaandeweg ontstond het volgende betekenisonderscheid:

de hof (mannelijk) werd gereserveerd voor de betekenissen 'tuin', 'boomgaard' en 'halo';
het hof (onzijdig) werd gereserveerd voor onder meer 'erf', 'binnenplaats, plein', 'woonplaats van een vorst', 'hofhouding', 'eerbiedige opwachting' (zoals in de uitdrukking iemand het hof maken) en 'gerechtshof'.


Dus mischien een mannelijk Luipaard met 'de' en een vrouwelijk 'het'

Spijtoptant schreef:
Ik ben het zelf niet helemaal eens met [...] 'Staten Generaal' (wat volgens mij gewoon enkelvoud is).


Is dat niet een zelfde constructie als bv. 'procureurs-generaal'? Inderdaad heeft Staten-Generaal thans ook mijns inziens in de Nederlandse taal de enkelvoudige status gekregen, maar was dat oorspronkelijk niet het geval. Dit omdat het in de vroegmoderne Republiek der Verenigde Nederlanden een overkoepelend bestuursorgaan van de provinciën (de Staten) was.

Spijtoptant
Dionysos schreef:
(quote)


Is dat niet een zelfde constructie als bv. 'procureurs-generaal'? Inderdaad heeft Staten-Generaal thans ook mijns inziens in de Nederlandse taal de enkelvoudige status gekregen, maar was dat oorspronkelijk niet het geval. Dit omdat het in de vroegmoderne Republiek der Verenigde Nederlanden een overkoepelend bestuursorgaan van de provinciën (de Staten) was.


Dat zou best kunnen, klinkt aannemelijk. Ik ben niet zo politiekhistorisch onderlegd, bedankt.

avatar van Freud
Ik weet niet wat het is, maar volgens mij zeg je gewoon 'De Staten-Generaal deed dit of dat', en niet 'De Staten-Generaal deden...' Als het een ding is dat überhaupt iets kan doen natuurlijk .

avatar van psyche
psyche (crew)
Het lijkt me dat de Staten-Generaal enkelvoud is omdat het als éen groep gezien kan worden. Die iets vond (bij meeste stemmen gelden). De individuele maar meerdere leden ervan vonden iets, bijvoorbeeld zoveel leden waren vóor en zoveel waren tegen.

Procureurs-generaal lijkt me meervoud omdat de s er al als verwijzing van meervoudsvorm achter staat.
Dit zijn nu typisch van die woorden die qua regels niet zo makkelijk in welk hand- of woordenboek dan ook terug te vinden zijn.

Is er een nuanceverschil tussen 'trouwens' en 'overigens'?

avatar van Freud
In Van Dale zeggen ze bij 'trouwens': gebruikt om een verwachte tegenwerping bij voorbaat te ontzenuwen, bijvoorbeeld als je zegt 'Er was trouwens niemand anders die het beter kon', speel je er al op in dat iemand je gaat verwijten dat je iets niet goed gedaan hebt of zo. Terwijl als je zegt 'Er was overigens niemand anders die het beter kon', is dat meer een aanvulling bij wat je al gezegd hebt, en niet direct een voorloper op commentaar die je verwacht te krijgen. In Van Dale: voor het overige, wat de rest betreft.

Overigens is dus neutraler. Ook als je zegt 'Dat was trouwens niet eens waar, wat hij toen zei !' bedoel je dat scherper dan in 'Dat was overigens niet eens waar, wat hij toen zei !' Bij het eerste stel ik me een discussie voor tussen twee mensen, bij het tweede eerder iemand die een annekdote vertelt aan iemand anders.

avatar van katie morosky
Overigens, zuivere synoniemen bestaan niet. Er is altijd wel een nuanceverschil te vinden. Dus je vraag, hoe intelligent ze ook mocht klinken, is irrelevant. Nee, het is een interessante vraag.

Bedankt Freud. Duidelijk!!

FlyingPenguin
Leuk initiatief, dit forum. Ik schreef vandaag een eerder formele mail en vroeg me nu af hoe een correcte hoofding er nu juist uitziet.
Ik dacht tot voor kort dat het als volgt ging:

Beste,

Naar aanleiding (...)


Maar volgens een kennis zou het als volgt moeten zijn (let op de hoofdletters)


Beste,

naar aanleiding (...)


En iemand anders beweerde dat er niet eens een komma hoorde te staan. Wie weet hoe het juist is?

avatar van Dexter
Die komma moet er staan, en een nieuw deel van je brief begin je met hoofdletter, ook al eindigt het voorgaande deel niet op een punt. Dus je had het goed

(Ik zou wel een naam ofzo achter Beste zetten )

avatar van Freud
Er is wat onduidelijkheid rond, maar in het Nederlands denk ik dat jouw versie correct is.

De enige taal die ik ken en met kleine letter na de komme begint in een geval als dit, is het Duits.

avatar van Freud
En dan zelfs nog niet altijd, want Zwitsers doen het niet, en Oostenrijkers ook niet echt consequent . Als ik me niet vergis is het pas bij de laatste Rechtschreibung geïntroduceerd, en die geldt enkel in Duitsland.

avatar van aslan
taaltelefoon

taaladviesdienst
met: vraag van de week (bv. Schrijf je dankjewel of dank je wel als je iemand wilt bedanken?), woord van de week (deze week 'interventiefruit'), taallink...

avatar van aslan
taaladvies

een verzameling van honderden taaladviezen die goedgekeurd zijn door het Taaladviesoverleg van de Nederlandse Taalunie.

avatar van psyche
psyche (crew)
aslan schreef:
taaladvies

taaltelefoon


Daar heb ik wat aan

avatar van Freud
Wij hebbent huis zo'n scheurkalender met dagelijks een of ander citaat op, weinig bijzonder, maar wat er vandaag op stond vond ik wel leuk. Als wij een taal niet verstaan, dan zeggen we dat het precies Chinees is, dat is wel bekend. Maar blijkbaar zeggen ze in het Engels in zo'n geval dat het voor hen allemaal Grieks is, en in het Duits hebben ze het over precies Spaans . Meer voorbeelden stonden er niet bij, maar ik vond het wel grappig, te zien hoe elke taal een andere taal als totaal onverstaanbaar aanduidt...

avatar van Grovonion2
Inderdaad , geeft maar weer aan hoe gemakkelijk we onszelf, onze gemeenschap en onze cultuur op anderen projecteren, vaak onterecht maar natuurlijk erg menselijk. Dat was me gisteren ook bijvoorbeeld opgevallen in het Canvas programma "China voor beginners" in die Martine Tange (voor Belgen/Europeanen) erg normale vragen stelde maar die door Chinezen ongemakkelijk of moeilijk te beantwoorden waren. We verwachten dat wat we in onze omgeving als normaal aanvaarden dat voor anderen ook is, met soms verbijsterende gevolgen (Amerikanen in Irak om een voor de hand liggende uitsmijter te gebruiken).

avatar van katie morosky
Freud schreef:
Wij hebbent huis zo'n scheurkalender met dagelijks een of ander citaat op, weinig bijzonder, maar wat er vandaag op stond vond ik wel leuk. Als wij een taal niet verstaan, dan zeggen we dat het precies Chinees is, dat is wel bekend. Maar blijkbaar zeggen ze in het Engels in zo'n geval dat het voor hen allemaal Grieks is, en in het Duits hebben ze het over precies Spaans . Meer voorbeelden stonden er niet bij, maar ik vond het wel grappig, te zien hoe elke taal een andere taal als totaal onverstaanbaar aanduidt...
Dat is vrij opmerkelijk aangezien het Chinees de taal is die het meeste verschilt van de andere bovengenoemde IndoGermaanse talen en dus vrij aannemelijk als totaal onverstaanbaar doorgaat. Spaans, Duits en Nederlands behoren tot een en dezelfde grote taalfamilie, evenals het Grieks. Totaal onverstaanbaar zijn deze talen dus niet, integendeel. Het is dus niet zo verwonderlijk dat wij (de slimsten van de Europeanen zo blijkt dus ) een taal tot voorbeeld nemen die qua structuur (in ontzettend veel opzichten) mijlenver van ons afstaat, dit in tegenstelling tot de Engelsen en de Duitsers.

avatar van Freud
In het Engels is het een oude zegswijze die nog stamt uit de tijd dat Chinees amper bekend was, terwijl het Oude Griekenland als bakermat van filosofie en wetenschap wel als totaal onbegrijpelijk bekend was, althans zo vertelt de scheurkalender .

avatar van Fazio
Ik zit midden in de reeks van Het Bureau en liefhebbers van Het Bureau weten dat Maarten Koning regelmatig ergens 'het land over' heeft. Nu ken ik die uitdrukking helemaal niet, wat niet zo veel wil zeggen, maar ik kan het ook totaal niet herleiden.

Welke betekenis heeft 'land' of is het ergens een afgeleide van?

avatar van Freud
"Ergens het land aan hebben" betekent dat je er een hekel aan hebt. Ik heb op internet wat zitten zoeken en het zou afkomstig zijn van zeelui, die zich op het land niet thuisvoelen. "Het land hebben over iets" kende ik niet, maar volgens Van Dale betekent dat dat je erdoor uit je humeur bent, dat kan dezelfde oorsprong hebben natuurlijk.

Gast
geplaatst: vandaag om 11:18 uur

geplaatst: vandaag om 11:18 uur

Let op: In verband met copyright is het op BoekMeter.nl niet toegestaan om de inhoud van externe websites over te nemen, ook niet met bronvermelding. Je mag natuurlijk wel een link naar een externe pagina plaatsen, samen met je eigen beschrijving of eventueel de eerste alinea van de tekst. Je krijgt deze waarschuwing omdat het er op lijkt dat je een lange tekst hebt geplakt in je bericht.

* denotes required fields.