menu

Boeken / Algemeen / Geëngageerde literatuur

zoeken in:
avatar van eRCee
A.H.J. Dautzenberg schreef een scherp stuk in NRC over engagement in literatuur, zie hier.

Omdat het internet een onzekere plek is een aantal citaatjes:

In het werk van geëngageerde schrijvers werk staat vrijwel altijd iets op het spel, en dat ‘iets’ moet worden ingepast in de literatuur én in de werkelijkheid – met alle artistieke en wereldse risico’s van dien. Een inspirerende combinatie die zowel louterend als toxisch kan werken – voor de lezer, maar zeker ook voor de schrijver.

Collega’s die ‘de strijd’ wel aangaan [geëngageerde schrijvers, eRCee] zijn bedreigend, want zij leggen met hun gehemelbestorm de vigerende passiviteit van het gilde bloot, zij doorbreken de veilige status quo. De spotlichten komen op een latent aanwezig actiepotentieel te staan en dat evoceert een schuldgevoel bij de schrijvers. Door engagement vervolgens verdacht te maken (‘provocateur’, ‘aandachttrekker’), worden ze gelukkig weer wit als sneeuw en kunnen ze met een gerust hart de slaapstand weer aanklikken.

Naar mijn hart gesproken, want ik ben een groot liefhebber van maatschappelijk-betrokken romans: Boon, Boll, Barbusse, Galeano, of van een eeuw daarvoor Hugo, Multatuli, Dickens, Tolstoj bijvoorbeeld, die spugen je hun verontwaardiging echt in het gezicht. Bij hedendaagse schrijvers wordt het al wat moeilijker, als er engagement is dan is dit vaak een stuk subtieler voor mijn gevoel.

Wat vinden jullie van geëngageerde literatuur? Is daar vandaag nog een plek voor? En welke schrijvers zijn aan te bevelen?

avatar van dutch2.0
Lastige materie, naar mijn idee. Maar voor ik mijn bezwaren tegen geëngageerde literatuur opschrijf, wil ik even kwijt dat ook ik natuurlijk dol ben op schrijvers als Dickens, Hugo, Boon, Steinbeck en al die andere grootheden die iets wilden betekenen voor de maatschappij.

Maar toch... Het verraderlijke van dit soort literatuur is dat je er volledig in kunt opgaan, zolang het engagement in je straatje past. Stel je voor dat een blanke Zuid-Afrikaanse schrijver zeer begaan is met het lot van zijn medeblanken en eigenlijk liever wil dat al die gekleurde mensen opzouten naar omringende landen. En hij schrijft daar vervolgens een prachtige, zeer geëngageerde roman over. Zouden we die roman goed kunnen smaken? Lijkt me van niet. Lezen wij een geëngageerde nazi? Nope. Een geëngageerde vrouwenhater? Nope.

En dat is het probleem van dit soort romans. Het zijn meestal preken voor eigen parochie, die je hooguit bevestigen in wat je toch al vindt. Wat die romans dan genietbaar maakt, naar mijn idee tenminste, is het literaire gehalte ervan. Daarom is The Grapes of Wrath zo'n prachtboek, of Max Havelaar of David Copperfield. Tegelijk zijn dit boeken die rechtse types nooit zouden lezen (zoals ik Ayn Rand links laat liggen).

Kortom, naar mijn idee voegt engagement niet per se iets toe aan de literaire waarde van een boek. Hoe fijn ik die boeken ook vind, ik lees toch liever de romans van schrijvers die twijfelend en wijfelend de wereld besnuffelen en daar verslag van doen. Want ook dat is iets wat me bij geëngageerde schrijvers tegenstaat: de absolute en onverzoenlijke overtuiging dat hun visie de enig juiste is. En dat is een houding die de wereld meestal weing goeds brengt.

avatar van eRCee
En de eerder dit jaar overleden schrijver Jef Geeraerts: „De wereld om ons heen bestaat grosso modo hoofdzakelijk uit maskers en die moet je afrukken. Om de ogen van de lezers te openen. Om af en toe eens ‘het hart van de wereld’ te proberen te raken. De Grote Hoop van elke schrijver.”

Ik denk dat je de geëngageerde roman onderschat als je ervan uitgaat dat het preken zijn voor eigen parochie, die bevestigen wat je al vindt.
Romans zijn wel degelijk in staat om sociale misstanden aan te kaarten, of er een nieuw licht op te werpen, of ze voor je te ontsluieren. Soms is het heel simpel iets wat je niet wist en wat door een boek onder de aandacht wordt gebracht, of het zijn dingen die je wel wist maar niet werkelijk besefte, en dit besef teweeg brengen is voor mij één van de belangrijkste mogelijkheden van de roman. Het overtuigen van mensen die pertinent een ander standpunt zijn toegedaan is sowieso een onmogelijkheid, ook voor literatuur. Maar dan blijft er genoeg over wat romans wél kunnen bereiken.

Het tweede doel van geëngageerde literatuur kan genoegdoening zijn. Sommige boeken zijn het equivalent van monumenten. Ik denk bijvoorbeeld aan Galeano's Kroniek van het Vuur , waarmee deze auteur niets minder heeft gedaan dan het geheugen van Latijns-Amerika wakker schudden en een mond geven aan hen die in de officiële geschiedenis geen plaats kregen. Remarque richtte een literair monument op voor de loopgravensoldaat, Kertesz voor hen die in een vernietigingskamp belandden en Boll voor degenen die niets moesten hebben van de oorlog.

Een derde punt vind ik simpelweg de morele verantwoordelijkheid van schrijvers of artiesten, om de middelen die ze hebben aan te wenden wanneer dat gevraagd wordt. De taak bijvoorbeeld die Klaus Mann voor zich zag bij het schrijven van Mephisto, alleen al die intentie tilt het boek op en verheft daarmee ook de lezer. Ik raak ontroerd van Charles Chaplin die met The Great Dictator in elk geval doet wat hij kan om invloed uit te oefenen aan het begin van de Tweede Wereldoorlog. Heeft het effect gehad? Nee, niet op de directe loop van de geschiedenis, maar het morele gezag dat Chaplin uitstraalt hier is onsterfelijk en nog steeds inspirerend.

avatar van dutch2.0
Met jouw eerste twee punten kan ik nog wel wat. Voordat ik 'The Grapes of Wrath' las wist ik inderdaad niet hoe slecht de Amerikaanse drommels het hadden die van Oklahoma naar California trokken. En bij die genoegdoening kan ik me ook wel wat voorstellen.

Maar in beide gevallen zijn er twee kanten, want de Californische plantage-eigenaren zullen er niets onrechtvaardigs in hebben gezien om hun krachten zo goedkoop mogelijk aan te trekken. En er zijn, gek genoeg, nog altijd mensen die beweren dat oorlog eigenlijk best goed is om het bevolkingsoverschot te verkleinen en om de genetisch zwakkeren te elimineren. Walgelijk, maar toch.

En zo komen we aan je derde punt over morele verantwoordelijkheid en moreel gezag. Dat zijn begrippen waar ik weinig mee kan, omdat die uitgaan van een tijdloze en universele moraliteit. Oftewel een in steen gehouwen concept van goed en kwaad. En daar haak ik af. Moraliteit is net als ieder menselijk verschijnsel aan verandering onderhevig, dus kun je er wat mij betreft ook geen autoriteit aan ontlenen.

In nazi Duitsland golden andere morele principes dan elders in de wereld. Als je dan schrijft 'Een derde punt vind ik simpelweg de morele verantwoordelijkheid van schrijvers of artiesten, om de middelen die ze hebben aan te wenden wanneer dat gevraagd wordt' betekent dat dan ook dat een nazischrijver de morele verplichting heeft om boeken te schrijven over de heilige plicht van het Duitsche Volk?

Wat dat betreft denk ik een stuk eenvoudiger: een schrijver heeft alleen de morele plicht om een mooi boek te schrijven

avatar van eRCee
dutch2.0 schreef:
En zo komen we aan je derde punt over morele verantwoordelijkheid en moreel gezag. Dat zijn begrippen waar ik weinig mee kan, omdat die uitgaan van een tijdloze en universele moraliteit. [...] In nazi Duitsland golden andere morele principes dan elders in de wereld.

Je illustreert het probleem van je standpunt over moraliteit mooi in je eigen bericht. Ik geloof dus wél in een tijdloze moraal, of het nu in de vorm van Kants categorische imperatief is of wat Lewis de 'Tao' noemt, de bundeling van principes die overeenkomen bij vele volken in vele tijden, of Sartres idee dat de mens als vrij wezen nooit de vrijheid van een ander mag beperken. Als je het idee van het Goede loslaat dan zijn ook de nazi's niet meer moreel verwerpelijk.

Deze discussie zullen we ongetwijfeld hier niet kunnen beslechten...

Wat me verder nog aansprak in het artikel van Dautzenberg en wat nog niet naar voren gekomen is, is hoe hij de omgang van de literaire kritiek met de geëngageerde roman hekelt. Maar al te vaak wordt engagement veroordeeld. Ik schrok eerlijk gezegd van de voorbeelden die hij geeft.

Gast
geplaatst: vandaag om 22:04 uur

geplaatst: vandaag om 22:04 uur

Let op: In verband met copyright is het op BoekMeter.nl niet toegestaan om de inhoud van externe websites over te nemen, ook niet met bronvermelding. Je mag natuurlijk wel een link naar een externe pagina plaatsen, samen met je eigen beschrijving of eventueel de eerste alinea van de tekst. Je krijgt deze waarschuwing omdat het er op lijkt dat je een lange tekst hebt geplakt in je bericht.

* denotes required fields.