menu

De Draaischijf - Tom Lanoye (2022)

mijn stem
4,00 (14)
14 stemmen

Nederlands
Historisch

320 pagina's
Eerste druk: Prometheus, Amsterdam (Nederland)

"Ik had me de dag waarop ik word begraven heel anders voorgesteld." Aan het woord is Alex Desmedt, bezeten door toneel. In Antwerpen werkt hij zich vlak voor de Tweede Wereldoorlog op tot directeur van het grootste stadstheater. Hij viert triomf na triomf, mede dankzij zijn vrouw, de in Utrecht geboren sterspeelster Lea Liebermann. Hij introduceert ook technische hoogstandjes, zoals een reusachtige schijf als extra bühne óp de bühne. Tijdens de bezetting wordt Alex benoemd tot directeur-generaal van meerdere Antwerpse theaters, maar de beperkingen zijn zwaar. Zijn broer, componist en dirigent Rik Desmedt, kiest voluit voor collaboratie, terwijl Lea, die niet meer mag acteren, wegkwijnt en ronddwaalt in een stad waar razzia’s het leven kosten aan duizenden. Kort vóór de bevrijding wordt Alex uitgenodigd voor een delicate opdracht in Den Haag. Twee beroemde partijgenoten van Adolf Hitler zullen in de stadsschouwburg de opening bijwonen van het pas opgerichte Deutsches Theater in den Niederlanden. In de bevrijde thuishaven belooft de afrekening bijzonder bloedig te worden.

zoeken in:
avatar van Raspoetin
Nooit Meer Slapen: Tom Lanoye (schrijver, dichter) - 12 april 2022 - NPO Radio 1 Gemist | NPO Radio 1 - nporadio1.nl
In maart verscheen De draaischrif, de nieuwe roman van de Vlaamse schrijver en dichter Tom Lanoye. In het boek raken drie innig verbonden levens vermalen door kunst, collaboratie, lafheid en ambitie, tijdens de Tweede Wereld oorlog. Ook schreef Lanoye een eigentijdse versie van Faust voor regisseur Theu Boermans. De voorstelling OustFaust is in maart in première gegaan. Pieter van der Wielen gaat met Tom Lanoye in gesprek.

avatar van Raspoetin
Tom Lanoye: ‘Vlaanderen dekt zijn oorlogsverleden toe’ - NRC
„Veel Vlamingen zetten de medeplichtigheid van hun voorouders nog steeds om in slachtofferschap.”

avatar van H€yoka
4,0
Met De Draaischijf pent Tom Lanoye alweer een alleraardigst werk neer. Hij neemt je mee naar de oorlogsjaren en slaagt er met verve in om de ongemakkelijke spreidstand tussen collaboratie en verzet aan te kaarten. Dat is tenminste als je verteller Alex Desmedt wil geloven want zijn monoloog wordt (uiteraard) niet weerlegd.

Bovendien pik je moeiteloos op dat je Alex' betrouwbaarheid best in vraag stelt. Lanoye zet hem als een ultiem acteur neer: op zoek naar roem en immer pogend om zelfs de kleinste bijrol tot absoluut noodzakelijk te verheffen. In deze context is de titel door de andere betekenis van een draaischijf perfect gekozen: Alex wil zo graag doen geloven dat hij de touwtjes in handen heeft, maar op verschillende tijdstippen wordt hij door zijn broer, partner en anderen overdonderd.

Van begin tot eind leest deze roman als een trein. Vaak passeert een prachtige beschrijving de revue, een aspect waar Lanoye zich al langer tot een grootmeester had gekroond. Ik zat op het randje van mijn stoel om te lezen hoe het allemaal zou aflopen, maar dit einde kan ik minder smaken.

Desalniettemin, een aanrader en welverdiende 4*

4,0
Lanoye noemt zijn boek “een alleenspraak van een verzonnen personage” en bevestigt: “Ieder persoon in dit boek stelt een type voor en is geen portret...“. Een blik op de lemma's “Joris Diels” en “Ida Wasserman” op Wikipedia gaf mij de indruk dat de gelijkenis tussen de personages en de reële figuren wel heel vergaand is. En dan hebben we het nog niet over de beide genoemde burgemeesters in wie we moeiteloos Leo Delwaide en Lode Craeybeckx herkennen. Misschien is het ook daarom dat de Antwerpse periode met zijn reëel bestaande personen, zijn politieke leven en zijn nog steeds bestaande cafés en restaurants mij veel meer wist te boeien dan de latere Haagse.
Het boek legt duidelijk verband tussen de doordachte en doorleefde artistieke opvattingen van de toneelman Alex Desmedt en het fascisme en de collaboratie en dat is natuurlijk heel belangrijk.
Datzelfde thema komt ook voor in “Wij” van Jeroen Olyslaegers, waarin volgens mij de relatie meer op het persoonlijke vlak wordt uitgediept. Maar de schrijfstijl van Lanoye is dan weer soberder, hoewel...

avatar van JJ_D
4,0
Alsof geen enkel zichzelf respecterend Vlaams auteur eraan kan ontsnappen: een roman over de collaboratie. Met ‘De draaischijf’ heeft ook Tom Lanoye nu zijn duit in de spreekwoordelijke zak gedaan. Hoewel. Dit boek herleiden tot een roman over ’40-’45 en de woelige nadagen, is een blamage voor een roman die oneindig veel rijker is. Aan de historische dimensie koppelt de auteur immers een zeer persoonlijk register. ‘De draaischijf’ gaat, behalve over misdaad en straf in tijden van oorlog en vrede, namelijk over de liefde en over het theater. En over Antwerpen.

Antwerpen! Hoe ocharme een paar straten, huizen, wijken en deelgemeentes veel meer kunnen zijn dan een decor! Lanoye roept zijn geliefkoosde thuishaven doorheen dit boek niet alleen kleurrijk voor het geestesoog, hij brengt ook een ode aan de Bourla, aan de Boerentoren, aan de plechtstatige leien die zijn heimat de allure van een onsterfelijke metropool geven. Zelfs gehavend en geplunderd, geteisterd door bombardementen en ten prooi aan een Kristallnacht, is Antwerpen hier een grande dame.

De liefde! Dat Lanoye daarover schrijven kan, daar getuigt hij telkens opnieuw van, zowel in zijn romans als in zijn werk voor het toneel. Waar ‘Sprakeloos’ de onbreekbare verwantschap tussen moeder en zoon thematiseerde, daar voert de schrijver in ‘De draaischijf’ een heteroseksueel koppel op waarvan de afzonderlijke delen zonder elkaar niet kunnen bestaan. Lea Liebermann is de bestaansreden van Alex Desmedt – een duo dat Lanoye boetseerde naar Ida Wasserman en Joris Diels. Niet alleen is Lanoye’s nu eens sensuele, dan weer zalvende proza een prachtige verkenning van wat het betekent als twee mensen elkaar dag in dag uit optillen, ook is ‘De draaischijf’ een liefdesverklaring aan de roman als genre, want hoe virtuoos bezwangert Lanoye zijn historische fictie met de realiteit…! Zelden weet een schrijver zo feilloos een geschiedkundige werkelijkheid te enten op de verbeeldingskracht die van zijn verzonnen personages uitgaat. De vrijage tussen feit en fictie is volmaakt omdat Lanoye durft los te komen van het feitenmateriaal – en de historische werkelijkheid als dusdanig juist tastbaarder en meer invoelbaar maakt.

Het theater! Beweren dat Lanoye toneel ademt, is een open deur intrappen. Zelden kreeg hij echter de kans zijn voeling met het genre zo lang en breed te etaleren als in dit boek, waarin hij een regisseur, acteur en directeur van een toneelgezelschap tot protagonist katapulteert. Haast vanzelfsprekend is dat hij het thema van de collaboratie laat culmineren tijdens een opvoering van Goethe’s ‘Faust’, geheel naar analogie met Klaus Manns ‘Mephisto: Roman einer Karriere’ (trouwens fenomenaal verfilmd door István Szabó, doch dit terzijde). Lanoye etaleert echter ook zijn kennis van talloze andere klassiekers, zonder snoeverig of pronkerig te worden. Zijn eruditie en, meer nog, zijn passie voor de traditie spatten van de pagina’s…het is, althans voor theaterfans, een waar genoegen.

En de collaboratie? Daarvan hangt Lanoye een zeer genuanceerd beeld op, zonder te theoretiseren of te moraliseren. Wat moet een mens immers doen? Ophouden te spelen, en dus ophouden te bestaan? Of schijnbaar meeheulen met de vijand, om van binnenuit evenwel weerwerk te proberen bieden? Maar wat als dat verweer zelf in het verweer komt, en de kunst uiteindelijk geïnstrumenteerd wordt door overheersers en hun malafide intenties? Waar ligt het keerpunt eenmaal de eerste grens is overschreden? Bestaat artisticiteit als daad van medeplichtigheid of als akte van verzet, of staat kunst altijd louter op zichzelf? Lanoye stelt die vragen latent, of nog beter: hij laat het geheel aan de lezer om ze te stellen en om stelling te nemen, om zich kortom tot het gedrag van de gebroeders Desmedt te verhouden. In een roman die daarmee maximaal het morele kompas van de lezer bevraagt en uitdaagt…

Het samenspel van al deze aspecten, met sprekend gemak verknoopt tot een boek dat zichzelf met de grootst mogelijke naturel lijkt te vertellen en gelardeerd met Lanoye’s deze keer eerder sober ingezette humor en ’s mans stilistische vernuft, maakt van ‘De draaischijf’ een onvergetelijke ervaring. Overigens warm aanbevolen in de voorleeseditie met Jan Decleir als ceremoniemeester: alsof tijd gewoonweg ophoudt te bestaan…

Gast
geplaatst: vandaag om 21:43 uur

geplaatst: vandaag om 21:43 uur

Let op: In verband met copyright is het op BoekMeter.nl niet toegestaan om de inhoud van externe websites over te nemen, ook niet met bronvermelding. Je mag natuurlijk wel een link naar een externe pagina plaatsen, samen met je eigen beschrijving of eventueel de eerste alinea van de tekst. Je krijgt deze waarschuwing omdat het er op lijkt dat je een lange tekst hebt geplakt in je bericht.

* denotes required fields.

Let op! Je gebruikersnaam is voor iedereen zichtbaar, en kun je later niet meer aanpassen.

* denotes required fields.