De Verwondering - Hugo Claus (1962)
mijn stem
16 stemmen
Nederlands
Sociaal
271 pagina's
Eerste druk: De Bezige Bij,
Amsterdam (Nederland)
In een rusthuis tracht de leraar V.D. de Rijckel het verloop van de gebeurtenissen die hem de laatste tijd zijn overkomen neer te schrijven. Zo vormt zijn ontmoeting met het raadselachtige meisje Sandra Harmedam tijdens een gemaskerd bal te Oostende de eerste schakel in een reeks burleske en hallucinerende verwikkelingen. Op zoek naar de identiteit van Sandra wordt de leraar een vreemde ingewijde in de geheimen van de familie Harmedam, van het kasteel Almout en van de georganiseerde fanatici die op Almout bijeenkomen om een Vlaamse SS-officier, Crabbe, te herdenken. Er bestaat evenwel het gevaar dat de Rijckel, of hij het wil of niet, van ingewijde tot medeplichtige wordt.
3
geplaatst: 9 augustus 2018, 11:44 uur
Interessant boek, maar ik heb er botweg gezegd ook weer niet enorm veel lol aan beleefd. Ik had beter moeten weten toen ik las dat Hugo Claus ten tijde van het schrijven van dit werk erg werd beïnvloed door Joyce's Ulysses. Straffe kost in ieder geval, dat zeker.
'Boektechnisch' valt er genoeg aan dit boek te prijzen. De narratieve structuur waarbinnen de lezer wordt meegezogen in de steeds nijpender wordende psychose van 'Lul' De Rijckel, het hoofdpersonage; steeds terugkerende herhalingen van opmerkingen eerder aan het boek, die later wellicht toch anders liggen doordat de verteller van het boek toch niet zo betrouwbaar en helder is als later blijkt; de persoonsverwisselingen die de lezer soms op het verkeerde been brengen; het beeld dat wordt geschetst van een fascistisch West-Vlaanderen, een beeld dat naarmate de bladzijden verstrijken onbewust steeds normaler wordt, maar ergens compleet verontrustend is (het begint bij autoriteitspersonen in het leven van de hoofdpersoon en shift langzaam naar iedere inwoner in het gehucht waar hij zich bevindt); de geschiedenis van West-Vlaanderen voor-tijdens-na WOII die dubbelzinnig terugkomt in verschillende karakters uit dit boek; de verschillende vertelvormen die briljant tot uiting komen in krankzinnige dagboekverhandelingen waarbij zinnen niet worden afgemaakt of de verteller uit het niets van persoonlijkheid of onderwerp lijkt te wisselen; filosofische beschrijvingen over de idee van 'de verwondering'. Ik kan doorgaan, maar zo is het voor nu wel goed.
Hoewel dit allemaal zeker het loven waard is, maakt dit het boek niet spontaan prettig om te lezen. De psychotische buien en wanen van De Rijckel zijn begrijpelijk en knap tot uiting gebracht, maar de gebeurtenissen die daarop duiden zijn behoorlijk archaïsch beschreven of bevatten gewoonweg niet interessante gebeurtenissen. Het personage van Crabbe is bijvoorbeeld een belangrijk mechanisme om én de fascistische geschiedenis van West-Vlaanderen te beschrijven én om de persoonsverwisselingen van de hoofdpersoon uiteen te doen. Zo nu en dan zijn die verhalen over hem echt niet door te komen, zo gedetailleerd. Op andere momenten zijn die verhalen juist bijzonder sterk (zoals in het allerlaatste hoofdstuk van dit boek).
Het taalgebruik van Claus is bewonderingswaardig, maar het zuigt je niet mee in een boeiend verhaal. Wel blijf je na het het uitlezen verwonderend achter wat allemaal wel is gebeurd en wat waan is; wat een onwaarheid is die de psyche van De Rijckel hem voorhoudt. Is hij na verloop van de beschreven gebeurtenissen in een manie belandt (zoals Claus met verschillende vertelvormen lijkt aan te duiden)? Of is hij altijd al opgesloten geweest in de kliniek zoals zijn verplegers hem aan het verstand proberen te brengen? Of is het allemaal een illusie die hij zichzelf voorhoud; vanuit de onderdrukking die hij voelt (zowel uit sociaal-politiek en familiair opzicht)?
Interessant boek - dat absoluut. Maar wanneer je opzoek bent naar escapisme of een fijn treinreisboek, dan wellicht niet geheel geschikt.
'Boektechnisch' valt er genoeg aan dit boek te prijzen. De narratieve structuur waarbinnen de lezer wordt meegezogen in de steeds nijpender wordende psychose van 'Lul' De Rijckel, het hoofdpersonage; steeds terugkerende herhalingen van opmerkingen eerder aan het boek, die later wellicht toch anders liggen doordat de verteller van het boek toch niet zo betrouwbaar en helder is als later blijkt; de persoonsverwisselingen die de lezer soms op het verkeerde been brengen; het beeld dat wordt geschetst van een fascistisch West-Vlaanderen, een beeld dat naarmate de bladzijden verstrijken onbewust steeds normaler wordt, maar ergens compleet verontrustend is (het begint bij autoriteitspersonen in het leven van de hoofdpersoon en shift langzaam naar iedere inwoner in het gehucht waar hij zich bevindt); de geschiedenis van West-Vlaanderen voor-tijdens-na WOII die dubbelzinnig terugkomt in verschillende karakters uit dit boek; de verschillende vertelvormen die briljant tot uiting komen in krankzinnige dagboekverhandelingen waarbij zinnen niet worden afgemaakt of de verteller uit het niets van persoonlijkheid of onderwerp lijkt te wisselen; filosofische beschrijvingen over de idee van 'de verwondering'. Ik kan doorgaan, maar zo is het voor nu wel goed.
Hoewel dit allemaal zeker het loven waard is, maakt dit het boek niet spontaan prettig om te lezen. De psychotische buien en wanen van De Rijckel zijn begrijpelijk en knap tot uiting gebracht, maar de gebeurtenissen die daarop duiden zijn behoorlijk archaïsch beschreven of bevatten gewoonweg niet interessante gebeurtenissen. Het personage van Crabbe is bijvoorbeeld een belangrijk mechanisme om én de fascistische geschiedenis van West-Vlaanderen te beschrijven én om de persoonsverwisselingen van de hoofdpersoon uiteen te doen. Zo nu en dan zijn die verhalen over hem echt niet door te komen, zo gedetailleerd. Op andere momenten zijn die verhalen juist bijzonder sterk (zoals in het allerlaatste hoofdstuk van dit boek).
Het taalgebruik van Claus is bewonderingswaardig, maar het zuigt je niet mee in een boeiend verhaal. Wel blijf je na het het uitlezen verwonderend achter wat allemaal wel is gebeurd en wat waan is; wat een onwaarheid is die de psyche van De Rijckel hem voorhoudt. Is hij na verloop van de beschreven gebeurtenissen in een manie belandt (zoals Claus met verschillende vertelvormen lijkt aan te duiden)? Of is hij altijd al opgesloten geweest in de kliniek zoals zijn verplegers hem aan het verstand proberen te brengen? Of is het allemaal een illusie die hij zichzelf voorhoud; vanuit de onderdrukking die hij voelt (zowel uit sociaal-politiek en familiair opzicht)?
Interessant boek - dat absoluut. Maar wanneer je opzoek bent naar escapisme of een fijn treinreisboek, dan wellicht niet geheel geschikt.
5
geplaatst: 1 augustus 2020, 10:33 uur
Wie zich hier onvoorbereid aan waagt, zal zich verwonderd afvragen waar de kop en de staart precies zitten. Dat komt doordat Victor de Rijckel een onbetrouwbare verteller is. Hij is een patiënt in een psychiatrische instelling die de realiteit met z’n eigen waanideeën vermengt en soms zichzelf tegenspreekt. Hij vertoont ernstige tekenen van dissociatie en schrijft vier verschillende teksten in vier verschillende handschriften.
De eerste tekst schrijft hij op losse bladen in een farde, in opdracht van z’n psychiater Korneel. Deze hoofdstukken hebben steeds een cursieve titel. Het is een verslag van recente gebeurtenissen in de afstandelijke hij-vorm. Het realistische begin speelt zich af op bestaande plaatsen in Oostende. Het motief van de valse identiteiten wordt geïntroduceerd op een gemaskerd bal in het Casino-Kursaal. Het Witte Konijn is een verwijzing naar Alice's Adventures in Wonderland. Vanaf Verkenning schakelt hij over op fictieve plaatsnamen, wat doet vermoeden dat alle volgende gebeurtenissen één grote waanvoorstelling zijn. Op het kasteel Almout in het dorpje Hekegem ontmoet hij een stel wereldvreemde nazi’s die de Oostfrontstrijder Crabbe als een messias verheerlijken, hoopvol wachtende op z’n terugkeer. De meermaals genoemde Maurice de Keukeleire is gebaseerd op Joris van Severen. De Rijckel wordt per vergissing voor Nederlander aangezien, iets wat Hugo Claus zelf wel eens overkwam wanneer hij ABN of Schoon Vlaams sprak.
De tweede tekst komt in een geheim schrift dat hij van de verpleegster Fredine gekregen heeft. Dit is telkens het hoofdstuk na de cursieve titel. In de ik-vorm vertelt hij over z’n verblijf in de psychiatrische instelling, soms terwijl de gebeurtenissen plaatsvinden. Van Fredine komen we de reden voor z’n opname te weten, namelijk dat hij onbedaarlijk stond te schreeuwen voor z’n klas.
In de derde tekst haalt hij persoonlijke herinneringen op in de ik-vorm. Het gaat over dezelfde gebeurtenissen als de eerste tekst, maar ook over z’n eerste afspraakje met z’n leerlinge en latere vrouw Elizabeth. Hier gebruikt hij een meer experimentele stijl, met stream of consciousness en met de weergave van cafégesprekken in een soort West-Vlaams dialect.
De vierde tekst bevat collectieve herinneringen van West-Vlamingen aan de Bevrijding en de Repressie, geschreven in de wij-vorm. Dit zijn de hoofdstukken over Haakebeen, Winterhulp en het koolzaadveld. In het laatste deel lopen de vier handschriften door elkaar heen, wat wijst op een verdere psychische ontsporing.
De subjectieve stijl met de verschillende vertellers is beïnvloed door modernistische schrijvers als James Joyce en William Faulkner. Het zwarte oorlogsverleden van Vlaanderen en de onmogelijkheid van die herinneringen los te komen zijn het centrale thema. Door de complexe vertelstijl en de vermenging van realiteit en waanideeën is het een labyrint, maar ook een van de hoogtepunten van de Vlaamse literatuur.
De eerste tekst schrijft hij op losse bladen in een farde, in opdracht van z’n psychiater Korneel. Deze hoofdstukken hebben steeds een cursieve titel. Het is een verslag van recente gebeurtenissen in de afstandelijke hij-vorm. Het realistische begin speelt zich af op bestaande plaatsen in Oostende. Het motief van de valse identiteiten wordt geïntroduceerd op een gemaskerd bal in het Casino-Kursaal. Het Witte Konijn is een verwijzing naar Alice's Adventures in Wonderland. Vanaf Verkenning schakelt hij over op fictieve plaatsnamen, wat doet vermoeden dat alle volgende gebeurtenissen één grote waanvoorstelling zijn. Op het kasteel Almout in het dorpje Hekegem ontmoet hij een stel wereldvreemde nazi’s die de Oostfrontstrijder Crabbe als een messias verheerlijken, hoopvol wachtende op z’n terugkeer. De meermaals genoemde Maurice de Keukeleire is gebaseerd op Joris van Severen. De Rijckel wordt per vergissing voor Nederlander aangezien, iets wat Hugo Claus zelf wel eens overkwam wanneer hij ABN of Schoon Vlaams sprak.
De tweede tekst komt in een geheim schrift dat hij van de verpleegster Fredine gekregen heeft. Dit is telkens het hoofdstuk na de cursieve titel. In de ik-vorm vertelt hij over z’n verblijf in de psychiatrische instelling, soms terwijl de gebeurtenissen plaatsvinden. Van Fredine komen we de reden voor z’n opname te weten, namelijk dat hij onbedaarlijk stond te schreeuwen voor z’n klas.
In de derde tekst haalt hij persoonlijke herinneringen op in de ik-vorm. Het gaat over dezelfde gebeurtenissen als de eerste tekst, maar ook over z’n eerste afspraakje met z’n leerlinge en latere vrouw Elizabeth. Hier gebruikt hij een meer experimentele stijl, met stream of consciousness en met de weergave van cafégesprekken in een soort West-Vlaams dialect.
De vierde tekst bevat collectieve herinneringen van West-Vlamingen aan de Bevrijding en de Repressie, geschreven in de wij-vorm. Dit zijn de hoofdstukken over Haakebeen, Winterhulp en het koolzaadveld. In het laatste deel lopen de vier handschriften door elkaar heen, wat wijst op een verdere psychische ontsporing.
De subjectieve stijl met de verschillende vertellers is beïnvloed door modernistische schrijvers als James Joyce en William Faulkner. Het zwarte oorlogsverleden van Vlaanderen en de onmogelijkheid van die herinneringen los te komen zijn het centrale thema. Door de complexe vertelstijl en de vermenging van realiteit en waanideeën is het een labyrint, maar ook een van de hoogtepunten van de Vlaamse literatuur.
2
geplaatst: 14 juli, 21:26 uur
Taalvuurwerk! Oh, wie doet het Hugo Claus na? Om het krakkemikkigste Vlaamsch van de boerenbuiten een paringsdans te laten aangaan met dichterlijke beschrijvingen van zowel empirisch waargenomen feiten (landschappen, mensen, dingen) als van gevoelsmatig doorleefde spinsels?
Spinsels. Daar bulkt het van doorheen ‘De Verwondering’, een labyrintische roman die allicht nooit helemaal te doorgronden valt – want hoe dieper men in de ziel van Victor-Denijs de Rijckel afdaalt, hoe losmaziger de samenhang blijkt te worden. Uiteindelijk werkt Claus toe naar een klassieke finale waarin de waanzin van de protagonist wel erg nadrukkelijk geëxpliciteerd wordt, alsof het voorgaande geharrewar met verteltijden, -stijlen en -perspectieven nog niet duidelijk had gemaakt dat de ik-figuur ze in de bovenkamer niet allemaal meer op een rij heeft.
Waarom deze vorm kiezen? Omdat Claus het perspectief van een waanzinnige nodig had om het begin de zestiger jaren over de collaboratie in Vlaanderen te mogen hebben? Of eerder als louter modernistisch experiment, kwestie van de lezer een gans boek op het verkeerde been te zetten, in de lijn van wat toen in zwang was binnen het internationale literaire circuit? Of om de classici een hak te zetten, en in een beweging meteen ook de moraalridders tegen zich in het harnas te jagen? Want waarom vindt Claus het anders weer eens nodig om het demonstratief over extreem geweld, over kwijlende gehandicapten of over quasi pedofiele of overspelige seks te hebben? Werd geen middel door de schrijver onbeproefd gelaten om toch maar tegen zoveel mogelijk schenen te schoppen?
Vandaag situeert ‘De verwondering’ zich in een beduidend minder geladen ethisch spanningsveld. Over collaboratie kan zonder blad voor de mond gesproken worden, net als over seks en over handicaps. Dat zet Claus’ keuze voor een onbetrouwbare verteller op de helling, omdat hij met zijn premisse de intenties van zijn roman voor eens en voor altijd mistig liet geworden. Wat overblijft is talige virtuositeit van de bovenste plank, snedig neergepend in een boek dat evenwel hoe langer hoe moeilijker wil vlotten. Zelfs in de eloquent en intrigerend voorgelezen versie van Stef Aerts, is er nauwelijks doorkomen aan. Doch gelukkig zijn daar de uittreksels hilarische toogpraat, zij aan zij met de prachtigste zinnen...nogmaals: wie deed of doet het Claus verdorie na?
2,5*
Spinsels. Daar bulkt het van doorheen ‘De Verwondering’, een labyrintische roman die allicht nooit helemaal te doorgronden valt – want hoe dieper men in de ziel van Victor-Denijs de Rijckel afdaalt, hoe losmaziger de samenhang blijkt te worden. Uiteindelijk werkt Claus toe naar een klassieke finale waarin de waanzin van de protagonist wel erg nadrukkelijk geëxpliciteerd wordt, alsof het voorgaande geharrewar met verteltijden, -stijlen en -perspectieven nog niet duidelijk had gemaakt dat de ik-figuur ze in de bovenkamer niet allemaal meer op een rij heeft.
Waarom deze vorm kiezen? Omdat Claus het perspectief van een waanzinnige nodig had om het begin de zestiger jaren over de collaboratie in Vlaanderen te mogen hebben? Of eerder als louter modernistisch experiment, kwestie van de lezer een gans boek op het verkeerde been te zetten, in de lijn van wat toen in zwang was binnen het internationale literaire circuit? Of om de classici een hak te zetten, en in een beweging meteen ook de moraalridders tegen zich in het harnas te jagen? Want waarom vindt Claus het anders weer eens nodig om het demonstratief over extreem geweld, over kwijlende gehandicapten of over quasi pedofiele of overspelige seks te hebben? Werd geen middel door de schrijver onbeproefd gelaten om toch maar tegen zoveel mogelijk schenen te schoppen?
Vandaag situeert ‘De verwondering’ zich in een beduidend minder geladen ethisch spanningsveld. Over collaboratie kan zonder blad voor de mond gesproken worden, net als over seks en over handicaps. Dat zet Claus’ keuze voor een onbetrouwbare verteller op de helling, omdat hij met zijn premisse de intenties van zijn roman voor eens en voor altijd mistig liet geworden. Wat overblijft is talige virtuositeit van de bovenste plank, snedig neergepend in een boek dat evenwel hoe langer hoe moeilijker wil vlotten. Zelfs in de eloquent en intrigerend voorgelezen versie van Stef Aerts, is er nauwelijks doorkomen aan. Doch gelukkig zijn daar de uittreksels hilarische toogpraat, zij aan zij met de prachtigste zinnen...nogmaals: wie deed of doet het Claus verdorie na?
2,5*
* denotes required fields.
* denotes required fields.