Vremeoebezjisjtsje - Georgi Gospodinov (2020)

Het boek heeft dit jaar in de Italiaanse vertaling 'Cronorifugio' de Italiaanse 'Premio Strega Europeo' (Strega European Prize) gewonnen:
Zie: Strega European Prize - Wikipedia

De Engelse vertaling 'Time Shelter' bij Liveright (W.W. Norton) in New York staat pas voor 10 mei 2022 gepland.

In zijn verhaal geeft Gospodinov niet alleen indirect commentaar op de relatie van Europa met haar verleden, maar biedt hij ook een reflectie op het geheugen: zowel het collectieve, als het individuele.

Weer een knap boek van deze schrijver. Bij momenten ook ongemakkelijk wegens herkenbaar, confronterend. Niet op persoonlijk vlak maar op niveau van de samenleving: hoe gaan we om met de zorg voor oudere mensen en dementerenden? Wat is het gevolg dat we steeds meer, nostalgisch, naar het verleden kijken en minder hoopvol naar de toekomst?
Het verhaal ontspint zich langzaam, bevat vele observaties maar niet op afstandelijke wijze. Voor mij zit er ook wel humor in het verhaal. Ik heb ook weer vele zinnen gemarkeerd wegens, zo mooi geschreven. Dus ook een pluim voor de Nederlandse vertaling.

De eerste helft van het boek vind ik briljant. In klinieken herleven vervlogen tijden, wat tot in de puntjes wordt uitgewerkt: de meubels en de kranten, maar ook de geuren en de sigarettenrook die overal hing.
Het boek is vloeiend vertaald uit het Bulgaars door Hellen Kooijman.
In het begin las ik nog aandachtig, maar de tweede helft heb ik vluchtig gelezen. Het duurt me te lang, al ben ik wel benieuwd hoe dit zal aflopen.
Dit boek zit knap in elkaar en ik vond het de moeite waard om te lezen, ondanks de taaiere gedeeltes.

Schuilplaats voor andere tijden – Georgi Gospodinov | Lalagè leest - lalageleest.nl

De grillige werking van het geheugen en het zelfbedrog dat menig herinnering kleurt blijft een onuitputtelijke bron van inspiratie voor kunstenaars. Voor schrijvers geldt dat misschien extra omdat zijzelf middels fictie een punt over de werkelijkheid proberen te maken, verpakt in leugens. De fascinatie voor het gefragmenteerde en vervormde van herinneringen is dan ook begrijpelijk. Ook in die onzuivere vorm valt altijd te speuren naar een diepere kern van betekenis. En dan leent het schrift zich ook nog eens bijzonder goed voor een imitatie van dat wat de werking van het geheugen zo ongrijpbaar maakt: plotse overgangen, hiaten, associaties, overlap, selectiviteit, fragmentatie enz.

Gospodinov is zo’n schrijver die (een versie van) zichzelf het boek in schrijft, een ordelijk plot laat desintegreren en zich gaandeweg laat verliezen in een chaos van denkbeelden. Om zo op metaniveau een commentaar op een soort collectief geheugen te geven. Een commentaar op de huidige tijd is Time Shelter denk ik niet per sé, de nostalgische hang naar het verleden lijkt in de ogen van Gospodinov eerder een universeel menselijk trekje. De herinneringen uit de jeugd zijn het aantrekkelijkst, de herinneringen aan een tijdvak vóór een kantelpunt geliefder dan die van woeliger tijden.

Net als Lalage las ik het eerste deel vlotter door dan het tweede. Niet zo zeer omdat dat beter in elkaar steekt, maar omdat het daar nog een belofte inhield die het uiteindelijk onvoldoende waarmaakte. Het stuk over Bulgarije is nog wel interessant, toch een perspectief dat ik uit literatuur weinig ken. Maar de lange hoofdstukken over de referenda, waarbij gefantaseerde verhoudingen van vrijwel elk Europees land met haar (herinnering aan haar) 20e eeuwse geschiedenis voorbij komen, hadden echt wat beknopter gekund. Terugkijkend op het geheel vind ik het toch teveel een vergaarbak van ideeën (rijp en groen door elkaar) over het geheugen en te weinig een roman. Er zijn niet echt personages, het hoofdpersonage is de schrijver zelf, die weliswaar veel reist, maar verder vooral een observator en denker is. Niet echt een verhaal om mee te beleven dus. Nu hoeft dat ook niet altijd, maar het overkoepelende concept pakte me ook niet echt. Toch teveel het idee dat dit soort spelletjes met herinneringen al heel veel vaker (en beter) zijn gedaan.