Werther Nieland - Gerard Kornelis van het Reve (1949)

Dit schreef ik op mijn weblog enkele dagen na Reves dood:

Het 11-jarige jongetje Elmer is wanhopig op zoek naar vriendschap en doet verwoede pogingen de chaotische wereld van de volwassenen te duiden. Hij probeert greep te krijgen op de werkelijkheid om hem heen en zoekt daarbij contact met leeftijdgenoten. Maar beide pogingen falen jammerlijk. Orde scheppen in de chaos blijkt een onmogelijke missie en vriendschappen zijn er om te mislukken.

Alle aandacht voor Gerard Reve de afgelopen dagen deden mij naar een van 's mans oudste werken grijpen: Werther Nieland (1949). Afwisselend worden De avonden en deze novelle (in één boek met De ondergang van De Familie Boslowits) als Reves literaire hoogtepunten genoemd. (Zelfs Harry Mulisch moest toegeven dat hij Werther Nieland een geslaagd boek vindt.) En inderdaad, in een geheel andere stijl dan we later van hem kennen, is dit boek Reves oeuvre in een notendop.

Net als De avonden speelt dit boek zich af aan het einde van het jaar. Slechts op summiere wijze komen de feestdagen voor in het boek, want de familie van Elmer viert die dagen blijkbaar niet. Met wat bijeengesprokkelde kersttakken en provisorische lampjes maakt Elmer nog een klein feestje in zijn slaapkamer, maar voor het overige zijn kerst en oud en nieuw volstrekt afwezig in het verhaal.

Elmer probeert allerlei vriendschappen te sluiten met buurtgenoten. Daarbij stelt hij zichzelf voortdurend op de voorgrond. Hij wil met jongens geheime clubjes oprichten, waarvan hij steevast de voorzitter moet zijn. De jongens degradeert hij tot bijwagens, zodat al die clubjes niet tot leven komen en hij steeds alleen achterblijft. Overigens laten de jongens hem niet altijd in de steek, even vaak stuurt Elmer de jongens weg, al dan niet met sneren en stompen en schoppen.

Tot Werther, een nieuwe jongen in de buurt, blijft hij aangetrokken. Na een stukgelopen vriendschap zoekt hij hem toch weer op. Daarbij heeft de rare moeder van Werther een onweerstaanbare aantrekkingskracht op Elmer. Werther wordt een soort ideaal, waarbij Elmer hem in gedachten zelfs als een broer ziet. Hier duikt dan ook de eerste homo-erotische vergelijking op die in latere boeken veel explicieter aan de orde komen. Dat Elmer Werther ondanks deze liefde en vriendschap soms ook slaat en schopt, verbaast ons in een Reve-boek allerminst.

Reve is meesterlijk in het beschrijven van deze kinderwereld. 'Noteren zonder interpreteren', is zijn schrijfstijl wel genoemd. Met Elmer lopen we door de wondere wereld waarop geen vat te krijgen is. Daarbij lopen de echte wereld en Elmers fantasiewereld in elkaar over. In een kinderversie beschrijft dit boek de zoektocht naar houvast, naar zin, zelfs naar religie. Dat laatste uit zich in de rituelen die Elmer verzint, maar waar hij wel veel waarde aan hecht. Tijdens die geheime rituelen, dan wel in een kolenhok, dan wel op zolder, worden dingen gezegd, opgeschreven, verstopt. Er worden kleine diertjes gemarteld en geofferd. Reve beschrijft het tot in detail zonder duiding.

Daarmee is dit een zeer fijnzinnig boek, tegenover de veel explicietere boeken die later nog zullen volgen. Het is mysterieus, mystiek bijna, maar ook donker en sinister. Absoluut de moeite waard om nu weer eens op te pakken en te (her)lezen om er nog een keertje bij stil te staan wat een grote schrijver Gerard Reve was.

Ik wilde De Ondergang Van De Familie Boslowits al toevoegen, had ik ook deze voorkant gebruikt, want ik heb beide boeken in het boek met deze voorkant gelezen. (Duidelijk, toch).
Over Werther Nieland: Erg leuk geschreven, kort en erg krachtig, erg mooi sfeertje. 4 sterren.

Na De Avonden is dit toch een tegenvaller. Ik heb weinig passages kunnen ontdekken waaruit kwaliteit blijkt of die echt de moeite waard zijn. Het boekje heeft kop noch staart en de hoofdpersoon is slechts irritant. De clubredes vormen de spaarzame hoogtepuntjes van dit verhaal. 2*

maar vind je het niet heel erg mooi geschreven? Dit boek is inderdaad totaal anders dan De avonden en om die reden moest ik ook even wennen. Het is sowieso heel anders dan de latere boeken van Reve. Maar na een poosje lezen begon ik wel de schoonheid te ontdekken. Het mooie aan dit boek is dat het minder rechttoe rechtaan is en dat er meer met fantasie en symboliek wordt gewerkt. Juist ook die kinderlijke voorstelling maakt dit boek juist heel krachtig.

Eigenlijk niet nee. Het taalgebruik is redeljik basic en ik heb verder geen bijzondere dingen kunnen ontdekken.


De hoofdpersoon zie ik niet echt als een figuur zie die het kind-zijn op een realistische manier vertegenwoordigt. Maar sommige aspecten zijn inderdaad wel leuk gedaan, zoals de clubredes.

Mooi geschreven en wordt eigenlijk nergens minder interessant. De reden dat ik toch niet voor een hoge waardering ga is dat ik het gedoe met de clubjes etc. op den duur wel gezien had. Het is echter een kort boek, dus veel maakt het niet uit.

Heel aardig werk van Reve. Hij verplaatst zich heel goed in de wereld van een jong kind. Hij kent hun gedachten, en vertaalt deze ook goed naar het woord dat mij als lezer bereikt.
Het taalgebruik is erg mooi, in een Nederlands dat je men tegenwoordig niet meer echt hoort spreken. Ik herinner me nog een interview met Herman Brusselmans bij Dwdd, waarin hij het taalgebruik van Reve prees. En ik geef hem gelijk. En wat Brusselmans zei over dat taalgebruik, was werkelijk goed terug te vinden.
Genoeg humor bevat het boek ook. Steeds maar een club oprichten, een mooie running gag, en zorgde regelmatig voor een grote glimlach.
Toch heb ik het idee dat ik zaken gemist heb. Het verhaal was kort, maar ik heb niet het idee dat het als tussendoortje bedoelt is. Het lijkt of er meer in moet zitten, maar dat het Reve niet gelukt is dat ook te geven.
Enfin, prima vermaakt, mooie taal, en verveelt niet.

Eens.

Mooie taal inderdaad en vlot geschreven.

De 11-jarige hoofdpersoon (Elmer) probeert een eigen wereld te creëren. Hij wil steeds clubs oprichten en de baas spelen. Maar hierdoor mislukken de vriendschappen met zijn leeftijdsgenoten.
In zijn eigen wereldje wil Elmer de macht hebben; o.a. door het martelen van planten en dieren en de behoefte om alles vast te leggen. Dit zegt iets over zijn onzekerheid en het verlangen te ontsnappen uit de werkelijkheid, de chaos na de oorlog.

Gerard Reve heeft me na De avonden en Op weg naar het einde weer weten te vermaken. Zijn ironische taalgebruik blijft uniek en daardoor blijf ik zeker meer van zijn werken lezen. Een aanrader!

In bepaalde opzichten een blauwdruk van Reves latere werk deze novelle. Zijn obsessie met de Dood met een Hoofdletter, zijn curieuze sadomasochistische dwangneigingen en, bovenal, de eeuwige zoektocht om aan de eenzaamheid te ontsnappen. Voor iedere psychiater die iets wil weten over het ontstaan van iemands karakter, is dit gepast praktisch materiaal. Ook biografen van Reve zouden veel aandacht moeten besteden aan dit werkje, want met deze parabel wordt het ontstaan van Reves droefgeestige karakter geschetst.

In een ander opzicht is het juist weer atypisch Reve. De schrijfstijl is bondig, met korte zinnen, en al te moeilijke woorden worden ook vermeden. De tangconstructies en het strooien met negentiende-eeuwse archaïsmen heeft hij hier gelaten. En dat is voor dit stuk een uitstekende keuze geweest, aangezien het de belevingswereld van een 12-jarig jongetje moet voorstellen. En niet alleen daarom, de naargeestige, doffe, grauwe wereld van Reve komt erin tot uitdrukking.

Dit leest als een opwarmertje voor De Avonden. Het is dat de protagonist nu een jongetje van 12 is, ander hadden het zo de jeugdjaren van Frits van Egters kunnen zijn, want de overeenkomsten zijn verder talrijk. De verveling slaat toe bij een vervelend jongetje, dat maar moeilijk aansluiting wil en kan vinden bij zijn omgeving. In sobere stijl vertelt Reve over de nukken van het kind. De overeenkomsten stoppen echter bij de indruk die het boek achterlaat. Minder charme, ik mis die tekenende, sluimerende sfeer en tref vooral een nietszeggende verhandeling over een onbegrepen kind.

Ik kan me niet aan de indruk onttrekken, dat dit werk en De Avonden nogal wat autobiografisch werk bevat en dat de man zelf ook over een tamelijk onbegrepen doch vervelend karakter beschikt. Dat maakt me wel nieuwsgierig naar zijn andere werk. In zijn oeuvre vind ik hier op de site echter weinig fictie en geen romans. Waaraan ontleent Reve zijn status dan als één van de grote drie? En wat hierna te lezen? Ik denk aan Op weg naar het einde of een verhalenbundel.

Erg lezenswaardig boekje. De sneue hoofdfiguur met zijn clubjes, daar heb ik best vaak om moeten lachen. Daarnaast riekt deze novelle naar die hele Nederlandse jaren '40-'50-spruitjeslucht, een mooi inkijkje in een sombere tijd.

Dit viel me een beetje tegen. De belevingswereld van de hoofdpersoon wist me niet echt te grijpen, en dan blijft er van dit verhaaltje dat ook geen duidelijke structuur of opbouw heeft weinig over. Een nogal saai boekje dus, gelukkig is 'ie niet zo lang.