Things Fall Apart - Chinua Achebe (1958)

Prachtverhaal over de krijger Okonkwo, een man met een legendarische status, die met lede ogen moet aanzien hoe de macho-cultuur van zijn clan in Nigeria ten onder gaat aan de kolonisatie door de Britten.
Het boek valt eigenlijk uiteen in twee delen. In het eerste deel worden op Marquez-achtige wijze anekdotes beschreven die het leven van Okonkwo en zijn volk schetsen. Deel twee is veel grimmiger en verhaalt de komst van witte mannen met ijzeren paarden en geweren die hun geloof en gewoonten opdringen aan de Nigerianen. Een doorn in het oog van Okonkwo, die zijn cultuur ziet verbrokkelen en zijn wereld ziet uiteenvallen.
Het is vooral interessant om de kolonisatie van Afrika eens door de ogen van een Afrikaan zelf te zien. Achebe schrijft op een heldere en uitstekend leesbare manier, ondanks het feit dat hij zijn verhaal doorspekt met allerlei mythen en sagen en lokale woorden en uitdrukkingen. Een schitterend, heel menselijk verhaal, een aanrader voor iedereen.

Indrukwekkend boek over de Britse kolonisatie van Nigeria vanuit het perspectief van het Ibo-volk. De hoofdpersoon is Okonkwo, een machtig en alom gevreesd krijger, die geleidelijk aan zijn greep verliest op zijn volk en de wereld om hem heen.
Dit wordt op indringende wijze beschreven, veelal vanuit het perspectief van Okonkwo, waarbij de schrijver ook erg zijn best doet om de lezer toegang te verschaffen tot lokale rituelen en gebruiken. Mij bekroop het gevoel soms een docu-achtig reisverslag te lezen. De schrijver lijkt de kloof tussen het Westen en het Afrikaanse continent te willen overbruggen. Hij is hierin zonder meer geslaagd, maar soms creeerde dit ook een afstand. Het leidde af en toe weg van het dramatisch narratief. Ik weet echter niet hoe de schrijver dit had kunnen omzeilen, want als er niet een en ander was uitgelegd, had ik die afstand wellicht ook ervaren.
Het boek is beknopt, maar verliest wel hier en daar wat vaart, vooral wanneer de krijger in ballingschap is. Maar dit wordt ruimschoots gecompenseerd door de vele imponerende ontwikkelingen in een beperkt aantal pagina's.
Al met al een indrukwekkend boek met een schokkende climax.

Boek van het 1e kwartaal 2018!

Ik heb me er na een wat stroeve start uiteindelijk prima mee vermaakt. Mijn voorgangers hebben al precies verwoord waar het boek over gaat. Daar kan ik me bij aansluiten, behalve dan dat ik persoonlijk termen als 'indrukwekkend' niet zou willen gebruiken. De schrijver slaagt er op momenten zeker in je het gevoel te geven er zelf bij te zijn of gevoelens van medeleven te ervaren, maar het boek nam geen bezit van me zeg maar. Een schokkende climax? Veel schokkender waren de rituelen die binnen dit soort stammen plaatsvonden, vooral met weerloze kinderen. Als een plaatselijke God via een 'geestelijke' een gruweldaad beval, dan werd dit zonder enige schroom uitgevoerd. Andersom is de intrede van de 'witte mens' soms even schokkend, zoals we natuurlijk allang weten dat wij westerse mensen niet zo arrogant hoeven zijn om te denken dat wij superieur aan andere rassen zijn.

Een van de betere kwartaalboeken, dit Things Fall Apart. Chinua Achebe heeft er slechts 147 pagina voor nodig om de(ze) lezer te verbazen. Hij doet namelijke veel, heel veel met die 147 pagina's.

Om te beginnen laat hij een volstrekt onbekende wereld zien, maar dan van binnenuit. Van een heleboel exotische gebruiken die volslagen belachelijk lijken voor een buitenstaander, begrijp je nu waar het vandaan komt. Dat maakt sommige van deze gebruiken niet minder grof (het dumpen van tweelingen is best een beetje bruut, het vermoorden van een gijzelaar daarentegen is een aloud gebruik). Maar echt veel grover dan onze eigen maatschappij? Mwah.

Verder laat Achebe zien dat deze mensen met deze vreemde gebruiken veel meer met ons gemeen hebben dan je zou denken. Alle fundamentele menselijke eigenschappen komen we hier tegen (niet dat dat zou moeten verbazen) en dat maakt deze roman heel herkenbaar. Angst, jaloezie, agressie, gezelligheid en een best gevoel voor humor, we vinden het allemaal terug. We zien hier zelfs een soort Afrikaanse variant op de interventie, wanneer de in zelfmedelijden zwelgende Okonkwo op het matje wordt geroepen door zijn ongeruste stamleden.

Meest verbazingwekkende aan deze roman vond ik de keuze voor een onsympathieke hoofdpersoon. Onze held Okonkwo is een simpele gast, die voor alle problemen dezelfde fijnzinnige oplossing heeft (knokken tot je erbij neervalt). Het is een enorme macho, die natuurlijk veel minder dapper is dan zijn 'verwijfde' zoon Nwoye (die het lef heeft om te rebelleren tegen deze bruut van een vent). Wat Achebe naar mijn idee hier overbrengt is dat er in moderne tijden geen plaats meer is voor dergelijke brute types. Okonkwo begrijpt dat zelf natuurlijk ook wel, het kwartje valt alleen een beetje laat.

Dit alles geschreven in glashelder proza, hetzelde soort proza waarmee onze clanleden hun wonderlijke verhalen aan elkaar vertellen (waarbij die van de vliegende schildpad mij het best beviel). Zoals ik al zei, wat mij betreft een van de betere kwartaalboeken!

Opnieuw een interessante roman van Achebe, hoewel het niet mijn favoriet is van de drie die ik er de afgelopen maanden las (integendeel, vind 'm met klein verschil precies de minste). De focus ligt dit keer wel op één persoon maar het voelt toch vooral als de beschrijving van het leven in een clan in Nigeria halverwege de 20e eeuw. Personage-ontwikkeling of narratief is er net te weinig naar mijn smaak, hoewel het einde sterk is. Wel blijft de vrij unieke situering van meerwaarde. De verhalen bijvoorbeeld die de dorpsgenoten elkaar vertellen, zoals dutch2.0 al aanstipte. Ook de neutrale blik van Achebe is prettig, hij veroordeelt niet, ook niet de Engelsen die hun leefwijze opleggen aan een autonoom volk, hoewel je het als lezer voelt schuren. Chinua Achebe is een belangrijke schrijver die de literatuur vanuit Afrika op de kaart zet, waarbij Een wereld valt uiteen waarschijnlijk het meest zal voortleven, maar ik hoop dat zijn andere romans net zomin vergeten worden.

Mooi opgebouwd verhaal over naderende koloniale overheersing van een Afrikaanse stam. Een stuk genuanceerder ook dan ik vanuit een Afrikaans perspectief zou verwachten. Het eerste deel laat op episodische wijze de gebruiken en leefwijze van de stam zien; veel rituelen, onwrikbare gewoonten en vastliggende vooruitzichten. Het leven golft mee op het ritme van de seizoenen. Als er al eens iets ongewoons voorbijkomt, zoals een sprinkhanenplaag, dan wordt direct gememoreerd dat ook dat een cyclische gebeurtenis is. Dit bestaan heeft zeker een romantiek, maar duidelijk blijkt ook hoe benauwend deze samenleving, zoals eigenlijk elke samenleving, kan zijn voor buitenbeentjes. Het is via types als Nwyo, de vermeend zwakke zoon van hoofdpersoon Okonkwo, dat de eerste missionarissen er in slagen voet aan de grond te krijgen. Zij hebben wel oren naar een verhaal over een God die er ook voor hen is, en kunnen dmv educatie hun bestaan een andere wending geven. De tweespalt die ontstaat heeft mogelijk altijd al gebroeid, en wordt met de komst van de Europeanen voor het eerst manifest, zo lijkt het. In het slotdeel krijgen we in toenemende mate de machtswellustige kant van de blanken te zien, terwijl de macho Okonkwo machteloos toeziet hoe zijn vertrouwde gemeenschap uiteenvalt.

Het knappe is dat Things Fall Apart niet enkel een roman over een koloniale geschiedenis is. Veel zaken zijn ook buiten die context herkenbaar. Zoon Nwyo die de verwachtingen van zijn vader niet inlost, en zich met zijn toetreding tot de kerk afzet tegen datgeen waar zijn vader voor staat. Vanuit Okonkwo’s perspectief trof me het gevoel van een man die zich niet meer herkent in de samenleving waar hij zich altijd zo thuis voelde. De moeite die hij heeft zich te vormen naar een veranderende tijd, dat is iets universeels. Een compact maar rijk werk.

Chinua Achebe schreef de eerste Afrikaanse roman die internationaal brede erkenning kreeg. Hij deed dat niet in het Ibo, de taal van zijn volk, maar in het Engels, de taal van de kolonisator. Daarmee is meteen z'n hoofdthema aangeraakt: de moeilijke verhouding tussen de traditionele Afrikaanse en de koloniale cultuur.

Het speelt zich af in de tweede helft van de negentiende eeuw in wat nu Nigeria heet. Het dagelijkse leven in een dorp wordt beschreven: de maniokteelt, het eten, de kleding, de hutten... Het Ibo-volk was polytheïstisch, met offers, rituelen, orakels en spiritisme. Achebe schetst geen geïdealiseerd beeld, maar toont ook de wrede kant: ongelijkheid, verbanningen en geweld. Tweelingen werden als baby vermoord, omdat ze ongeluk brachten.

Okonkwe hangt de traditionele waarden aan. Hij heeft een krijgersmentaliteit. Mannelijkheid beschouwt hij als sterk; vrouwelijkheid als zwak. In het tweede en derde deel wordt hij geconfronteerd met de Britse kolonisatoren. Zij brengen de Engelse taal, het christelijke geloof en geweren. Noch de oorspronkelijke bewoners noch de westerlingen worden als eenzijdig goed of slecht voorgesteld. De sympathie van Achebe ligt bij de gematigde figuren uit beide kampen, die een brug willen slaan tussen beide culturen. De status als mijlpaal van de Afrikaanse literatuur is terecht.