Wie denkt Joyce, denkt tegenwoordig in termen als "onleesbaar", "artificieel" en "overdreven intellectueel". Die reputatie blijkt, na
'Portrait of the Artist as a Young Man' gelezen te hebben, echter nogal overdreven. Een etiket dat Joyce meer op het lijf geschreven is, zou bijvoorbeeld "intrigerend" kunnen zijn, een woord die hier niet toevallig reeds meermaals is opgedoken. Immers, gelijk waar hij het over heeft - van religie over esthetica tot politiek -, altijd weer doet de taal grote wijsheid en bezieling vermoeden.
Het beeld dat veel lezers hebben over de meester van de
stream-of-consciousness is uiteraard gerelateerd aan de vooringenomenheden waar zij mee leven. Persoonlijk zag ik Joyce als een wereldvreemde kamergeleerde die wat jongeleerde met taal, wat een schromelijke misvatting blijkt te zijn. Het grotendeels autobiografische karakter Stephen Dedalus draagt namelijk de sporen van een tragische jeugd en een moeilijke adolescentie (op zijn zestiende frequenteerde hij reeds de hoerenbuurt van Dublin), gekenmerkt door een grote interesse voor het abstracte en het spirituele. Ondanks alle bespiegelingen die daarbij komen kijken, schept Joyce een gevoelig, bijwijlen grappig karakter dat bovenal herkenbaar is, zelfs honderd jaar na datum.
Helaas had ik (vanwege tijdsgebrek) meer dan een maand nodig om deze dunne roman uit te krijgen, en lezen in stukjes van telkens tien bladzijden wreekt zich hier nog meer dan anders. De spanningsboog, de leidmotieven en de ontwikkeling in het algemeen gingen grotendeels aan mij voorbij, vrees ik. Ondanks de beperkte lengte ging ik mij op den duur zelfs storen aan de gekunstelde gesprekken tussen Stephen en zijn vrienden, waarbij het "potjeslatijn" maar al te vaak onvertaalbaar blijkt. James Joyce is verrukkelijk in heldere uiteenzettingen over moeilijke onderwerpen, maar wat eenvoudig is durft hij soms hopeloos complex maken.
Het motto om Joyce te gaan lezen is echter: "probeer niet ineens alles te begrijpen", en deze eerste poging beschouw ik vooral als een verkennende lezing. Eindelijk is nu ook het angstidee omtrent
'Ulysses' uit de weg geruimd, een klassieker die misschien in de nabije toekomst aan bod komt. Het precedent om binnenkort meer van Joyce te proeven, is in ieder geval geschapen.
