A Portrait of the Artist as a Young Man - James Joyce (1914)

Wat me vooral bijbleef is de mate waarin Joyce de/zijn (?) katholieke jeugd in Ierland de lezer door de strot duwt: in zijn karakteristieke, intense "stream of consciousness"-passages zijn we deelgenoot van de emoties van de hoofdpersoon tijdens scènes die variëren van zich eeuwig herhalende preken van priesters tot aan een tocht door de rosse buurt van Dublin.

Intrigerend: ja, verstrooiend: absoluut niet

Lekker stuk is dat, die preek over de hemel en vooral de hel.

... met de karakteristieke Joyceaanse focus op reukzin

Mijn eerste kennismaking met Joyce en deze is goed bevallen! Wat een prachtige stijl van schrijven. In het Engels gelezen en het aantal woorden wat niet in de Van Dale staan was redelijk hoog waardoor ik niet alles heb begrepen. Ga dus ook nog de Nederlandse vertaling kopen en lezen. De gedachtenstroom van Dedalus leest geweldig. Wat een beklemmende situatie in het Katholieke Ierland van begin 20e eeuw voor deze vrije denker en intelligente jongen. Prima Coming of Age verhaal.

In het Engels gelezen en dat was niet altijd makkelijk. Veel zinnen moest ik meermalen lezen, dus misschien moet ik het (ooit) nog maar eens overdoen in het Nederlands.

Toch, hoewel ik niet alles kon volgen, is me wel een duidelijk beeld van de hoofdpersoon bijgebleven. De verteltrant sleept je mee, en zelfs als je er een moment geen snars van begrijpt, is het nog fascinerend.

Maar dat meeslepen werkte niet altijd, soms was het gewoon teveel. Bijv. de twee volledige preken van elk ruim 10 pagina's en sommige discussies en gekibbel van Stephen met zijn studievrienden, eveneens pagina's lang.

Maar de roes waar hij in raakt als hij ontdekt en beseft dat hij van taal houdt, van de woorden, hun klanken, hun betekenis, die zag ik dan weer compleet voor me.

Wie denkt Joyce, denkt tegenwoordig in termen als "onleesbaar", "artificieel" en "overdreven intellectueel". Die reputatie blijkt, na 'Portrait of the Artist as a Young Man' gelezen te hebben, echter nogal overdreven. Een etiket dat Joyce meer op het lijf geschreven is, zou bijvoorbeeld "intrigerend" kunnen zijn, een woord die hier niet toevallig reeds meermaals is opgedoken. Immers, gelijk waar hij het over heeft - van religie over esthetica tot politiek -, altijd weer doet de taal grote wijsheid en bezieling vermoeden.

Het beeld dat veel lezers hebben over de meester van de stream-of-consciousness is uiteraard gerelateerd aan de vooringenomenheden waar zij mee leven. Persoonlijk zag ik Joyce als een wereldvreemde kamergeleerde die wat jongeleerde met taal, wat een schromelijke misvatting blijkt te zijn. Het grotendeels autobiografische karakter Stephen Dedalus draagt namelijk de sporen van een tragische jeugd en een moeilijke adolescentie (op zijn zestiende frequenteerde hij reeds de hoerenbuurt van Dublin), gekenmerkt door een grote interesse voor het abstracte en het spirituele. Ondanks alle bespiegelingen die daarbij komen kijken, schept Joyce een gevoelig, bijwijlen grappig karakter dat bovenal herkenbaar is, zelfs honderd jaar na datum.

Helaas had ik (vanwege tijdsgebrek) meer dan een maand nodig om deze dunne roman uit te krijgen, en lezen in stukjes van telkens tien bladzijden wreekt zich hier nog meer dan anders. De spanningsboog, de leidmotieven en de ontwikkeling in het algemeen gingen grotendeels aan mij voorbij, vrees ik. Ondanks de beperkte lengte ging ik mij op den duur zelfs storen aan de gekunstelde gesprekken tussen Stephen en zijn vrienden, waarbij het "potjeslatijn" maar al te vaak onvertaalbaar blijkt. James Joyce is verrukkelijk in heldere uiteenzettingen over moeilijke onderwerpen, maar wat eenvoudig is durft hij soms hopeloos complex maken.

Het motto om Joyce te gaan lezen is echter: "probeer niet ineens alles te begrijpen", en deze eerste poging beschouw ik vooral als een verkennende lezing. Eindelijk is nu ook het angstidee omtrent 'Ulysses' uit de weg geruimd, een klassieker die misschien in de nabije toekomst aan bod komt. Het precedent om binnenkort meer van Joyce te proeven, is in ieder geval geschapen.

Benieuwd hoe je daar over denkt na Ulysses, want daar gaan die termen wat mij betreft wel degelijk op. In zoverre dat ik een van de velen ben die moest afhaken. Portrait... is dan een stuk beter leesbaar en prima te begrijpen. Ik weet niet in hoeverre je dit boek als representatief voor de stijl van Joyce moet beschouwen, volgens mij moet je het zien als een opstapje naar zijn uitzinniger stream of consciouness experimenten. Maar goed, er is maar 1 manier om er achter te komen of je aanname klopt

Ook 'Dubliners' is erg goed te lezen. 'Finnegan's Wake' is dan weer net als Ulysses een stukje zwaarder.

Afgezien van hoofdstuk drie (met onder meer de doempreken), vond ik dit ronduit matig. Dubliners was een stuk beter te pruimen wat dat betreft. Ik vond dit vooral heel erg pretentieus, kijk mij eens literair / artistiek zijn, overkomen.

2*

Dubliners heb ik 2 keer op gepakt en na 2 of 3 korte verhalen weer weg gelegd. Ik kom er maar niet door heen. Portrait kom ik veel beter door heen en boeit eigenlijk vanaf de eerste letter. Ondanks het (voor mij) moeilijke geschreven engels, is het allemaal best goed te begrijpen en te volgen. Ik heb het gevoel dat ik de volle diepte van het boek nog niet heb begrepen en dat is goed en maakt me juist licht euforisch. Ik denk dat het ook Joyce zijn bedoeling is geweest: per leesbeurt openbaart een ander laagje van dit meesterwerk zich aan de lezer.

4,5*

Binnen kort beginnen met Ulysses of deze nog een keer herlezen

Een van de meest verschrikkelijke boeken die ik ooit gelezen heb en samen met To the Lighthouse van Virgina Woolf de reden om alles wat met stream-of-consciousness te maken heeft te mijden als de pest. Wat later overigens mislukt is door het verplicht moeten lezen van Ulysses-kloon Meneer Visser's Hellevaart, maar die was gelukkig lang zo erg niet.

Mijns inziens alleen geschikt voor mensen die het lezen van een boek zien als een uitdaging en niet als ontspanning. Tip voor hen: Laurence Sterne. Kwam ik ook niet doorheen.

Jammer dat het je niet bevallen is, Bruintje. Naar mijns inziens is dit geen erg lastig boek, hij leest zelfs vrij gemakkelijk weg. Er zit alleen wel vrij veel achter de tekst, als het ware, wat de roman echt de moeite waard maakt. Als je er niet doorheen kwam, neem ik aan dat je er heel lang over hebt gedaan en heel langzaam hebt gelezen. Dat je gewoon over die lagen heen hebt gelezen kan ik me dan ook niet voorstellen. Heb je wel aandachtig genoeg gelezen? Misschien is een verdieping in de thematiek, achtergronden en geschiedenis van het modernisme wel een strak plan; daar zul je de rest van je leven genoeg plezier aan beleven.

Nieuwe vertaling uitgegeven door Athenaeum-Polak & Van Gennep

*****

NRC Lux Literaire fictie algemeen Besproken in NRC Besproken 18-07-2014 : Zelfportret van de kunstenaar als jonge man - nrclux.nl