Ja - Thomas Bernhard (1978)
Duits
Psychologisch
147 pagina's
Eerste druk: Suhrkamp,
Frankfurt am Main (West-Duitsland)
Een teruggetrokken en introverte natuurwetenschapper (ik-verteller) wil door het opschetsen van een persoonlijke herinnering proberen deze te vereeuwigen, met als einddoel zijn geestestoestand te verbeteren. Zijn notitie begint met een ontmoetig van een bijzonder koppel, een Zwitsere man en Perzische vrouw, in het huis van een bevriende vastgoedmakelaar Moritz aan wie hij op dat moment zijn mentale toestand en vertwijfelingen toevertrouwde. In een van de volgende dagen spreekt hij af met de Perzische vrouw om een wandeling te maken in het Lärchenwald. Wat volgt is een eerste avond van nachtrust na weken van slapeloosheid. Alleen liett haar antwoord op de vraag of ze zich ooit van het leven zou ontnemen een bijzondere nasmaak achter.
Je zou denken dat het na die eerste zin goed komt, maar de tautologieën, pleonasmen, overdreven nuanceringen, buitensporige herhalingen, constante verwijzingen etc. stapelen zich op dat het een lieve lust is – zelf heb ik dit vol bewondering gelezen, al spelen de intrigerende gebeurtenis en de beknopte, maar op hun manier treffende, filosofische uiteenzettingen daar ook voor een groot deel in mee natuurlijk. Doordat Bernhards naamloos personage één lange gedachtengang in monoloogvorm brengt stoort het echter niet, integendeel – het zet dat kenmerkend deprimerende zelfbesef en de hallucinante wanhoop nóg meer kracht bij. Het verhaal zelf is al erg genoeg, maar Bernhard schuwt het duidelijk niet om allerlei grenzen af te tasten. Wel moet de nuancering gemaakt worden dat het ondanks alles wél bijzonder vlot leest.
Het hoofdpersonage had immers een lethargisch ‘nul-punt-nul-één-punt’ bereikt. Aan het randje van de afgrond waar afglijden in de onmetelijke diepte onvermijdelijk lijkt en zich bijna letterlijk vastklampend (of in zijn eigen woorden: “op beschamende wijze”) aan de laatste steunpilaar (vastgoedmakelaar Moritz) kwam er uit het niets een (voorlopig) verlossend moment; de Perzische die tijdelijk soelaas biedt. Wederzijdse zelfherkenning is hun deel, maar dan in de pejoratieve zin van het woord.
Tussen al dat grammaticaal geweld (zal het maar zo noemen), waar een leerkracht taalkunde je bij het nekvel voor zou grijpen indien je op deze wijze een taak zou indienen, zijn er af en toe ook pareltjes van korte zinnen te bespeuren, die de meest lucide momenten in de gedachtenstroom lijken weer te geven; een algemene levensopmerking als "Er bestaan immers alleen maar mislukkingen." in deze context blijft nog lang nazinderen. Of de korte beschrijving van de filosofische levenshouding van de Perzische filosofe – alleen daarvoor is dit het lezen waard. Maar er zijn nog zoveel meer bewonderenswaardige zaken te vinden.
Zo ben ik niet eens aan 400 woorden geraakt, maar wat boeit het überhaupt ook…
Thomas Bernhard - Ja - Uitgeverij Vleugels - uitgeverijvleugels.nl
Maar bovenstaand stuk van Dardan is wel een aanmoediging om het te lezen (en vooral vanwege "de Perzische").