The Music of Chance - Paul Auster (1990)

Auster onderzoekt in deze roman het toeval, hoe een mens zonder even goed na te denken, in een hachelijke situatie kan terecht komen. Vanuit een opeenvolging van dergelijke toevalligheden komt de hoofdpersoon, Nashe, samen met een toevallige passant, Pozzi, in een Kafkaëske omgeving terecht waar ze een gigantische muur moeten bouwen.

De laatste 50 bladzijden maakten voor mij het een en ander goed, want het begin kwam me wat geforceerd over. Op een aantal punten in het verhaal, nemen de hoofdpersonen bepaalde beslissingen die, ook als ik begrijp dat ze er niet te lang over hebben nagedacht, wel heel erg onlogisch zijn. Dat gebeurt, verderop in het verhaal, nog een keer. Het lag er bij deze passages net iets te dik bovenop dat het over toevalligheden moest gaan. Zo gaan de hoofdpersonen op een gegeven moment een pokerspel spelen. Iets te gemakkelijk, vond ik.

Mijn tiende Auster boek, man heeft genoeg van de sleur van het dagelijks leven en de teleurstellingen die daar aan vast kleven en gaat op de zwerf in zijn auto. Komt een verlopen en verloren kaartspeler tegen en komt samen met hem in een vreemde situatie terecht.

In het (zoals bij Auster gewoonlijk) wonderlijke verhaal worden enkele vragen opgeworpen, zoals of de mannen paranoïde zijn of is hun achterdocht onterecht? Dat mag je zelf uitzoeken, net als dat je zelf mag bedenken wat er met Pozzi gebeurde, of Murkin nou een slechterik is of toch wel een goeie man is.

Zoals gezegd, wonderlijk verhaal wat voor mij een beetje plotseling eindigde, ik nam het als luisterboek tot me en had niet door dat het al bijna afgelopen was. Niet dat het nou zo’n open einde heeft, in tegendeel, maar ik had verwacht dat er nog meer te gebeuren stond.

Weinig verrassends aan, mijns inziens. Niet voor het eerst (en niet voor het laatst) dompelt Paul Auster zijn lezers onder in het hoofd van een personage die langzamerhand de pedalen verliest. Zijn kijk op de realiteit wordt almaar enger, zijn keuzes steeds meer gedreven door een innerlijke logica die geen tegenspraak duldt. De enige waarheid die in dit fictieve universum kan bestaan, is de waarheid van de protagonist. Terwijl het publiek wel beter weet…of denkt te weten. Want de schrijver verklapt helemaal niets.

Auster introduceert gelukkig een resem onvergetelijke personages, karakters die tevens een mysterieus (wie weet psychoanalytisch?) tipje van de sluier lichten. Alleen al met zijn naam voorspelt Jack Pozzi dat hij in de prijzen zal delen. Nog olijker is het bizarre duo waar Nash komt te resideren. Eén van hen bouwt (als metafoor voor de schrijver?) een universum waarin de werkelijkheid gevangen wordt gehouden. De ander verzamelt schijnbaar willekeurige parafernalia, aandenkens aan voorbije levens, voorwerpen die aan eender wie kunnen toebehoren en op die manier preluderen op de afloop. Wat voor onhebbelijks hangt er toch rond dit vampierenduo?

Tegelijk geestig, onheilspellend en erg concreet, leest ‘De muziek van het toeval’ als een prettige thriller waarin de feiten onherroepelijk onopgehelderd blijven. Onderwijl weet de lezer zich ontroerd, dankzij of ondanks een personage dat gestaag wegglijdt en almaar verder van het feitelijke leven vandaan komt te staan. Het bereiken van een dergelijke empathische verbinding, hoewel de toenemende tekenen van psychiatrische ontsporing bij Nash duidelijk zijn, getuigt van vakmanschap als schrijver. Daarmee wordt deze roman evenwel nog geen onsterfelijke literatuur. Daarvoor is de plot misschien te losmazig, te vrijblijvend, te doelbewust geheimzinnig en bijgevolg te gewoon?

3*