Markens Grøde - Knut Hamsun (1917)

Magistraal Meesterwerk !

Een man, Izaak, loopt mijlenver het woeste binnenland van Noorwegen in, door bergachtig landschap vol bossen en moerassen, totdat hij een stuk vindt dat hij geschikt acht om te ontginnen, te bebouwen en te bewonen. Hij regelt wat gereedschap en wat geiten, bouwt een eenvoudig plaggenhut en begint zijn boerderij. Eenzaam midden in de natuur.
Langzaamaan komt de wereld naar hem toe. Via wat toevallige passanten probeert hij een vrouw te krijgen omdat hij die nodig heeft voor het leven op de boerderij en naarmate zijn boerderij vordert raken ook de dorpsbewoners (de bewoners van het dichtstbijzijnde dorp waar de man zijn opbrengsten van de boerderij verkoopt en inkopen doet) geïnteresseerd. Zelfs de staat raakt geïnteresseerd want Izaak heeft nooit de grond aangekocht, maar met hulp van de afgezette burgemeester van het dorp, Geisler, een man die veel sympathie voor Izaak heeft en door het verhaal heen veel steun verleent aan en krijgt van Izaak, kan hij de grond redelijk voordelig kopen en binnen no time heeft hij de schuld afgelost. Dan komen er meer mensen die woeste grond kopen en ontginnen, sommigen met succes, een enkeling zonder succes. Verder komt er mijnbouw, een handelspost, een telegraaflijn, en de boerderij van Izaak blijft uitbreiden.Ondertussen heeft Izaak een vrouw, twee zonen (Eleseus, de oudste, die naar “de stad” gaat en daar zijn wortels met thuis kwijtraakt, en Sivert, de natuurlijke opvolger van Izaak op de boerderij). De eerste dochter wordt nog door Inger vermoord na de geboorte, waarvoor ze enkele jaren naar de gevangenis moet (hetgeen uiteindelijk veel minder dramatisch is dan het lijkt), maar daarna nog twee dochters: Leopoldine en Rebekka. Hij haalt personeel in huis, koopt moderne werktuigen, bouwt een zagerij, een molen, een boot, verdient een smak geld aan de verkoop van koperhoudende rots op zijn land en werkt op het land.
De seizoenen blijven zich afwisselen, er wordt gezaaid, gemaaid, geoogst en geslacht. De jaren blijven voortdraaien, maar niet als een wiel op een vaste as. De jaren rollen voort als een zwaar wiel door woest terrein en met elke omwenteling laat het een langer spoor na. De wereld draait door en gaat vooruit, ontwikkelt zich. Dit geldt voor het land, dat ontgonnen wordt en voor de personages, die langzaam naar elkaar toegroeien of juist uit elkaar groeien en die de invloed van hun omgeving ondergaan. Ook geldt het voor de staat: waar Inger aanvankelijk nog levenslang boven het hoofd hangt voor haar babymoord, wordt een later een soort gelijke babymoord (doch met andere motieven) aangegrepen voor een feministische toespraak van de burgemeestersvrouw die de moeder juist als slachtoffer van de mannenmaatschappij probeert neer te zetten, en breekt en passant een lans voor vrouwenkiesrecht. De moeder wordt vrijgesproken, zelfs niet aangeklaagd want de officier van justitie wil ook vrijspraak.
Hamsun vervalt nergens in vermoeiend gemoraliseer. De nare trekjes van mensen worden als uiterst menselijke karaktertrekken beschreven, als zwakheden waar ieder van ons er tal van heeft. Zelfs een oude liegende, lasterende, stelende en geniepige roddeltante wordt met liefde beschreven en begrijpelijk gemaakt. Ook wordt het stadsleven (in Bergen voornamelijk) wel enigszins letterlijk als “ontaard” beschreven, maar het wordt de mensen daar niet kwalijk genomen en er is oog voor de goede kanten van de stad. Kenmerkend hiervoor is ook dat Izaak, de oernatuurmens, absoluut niet afkerig is van de modernste agrarische hulpmidden en als het moet zelfs gebruik maakt van de telegraaf. Maar wie eenmaal in de stad is geweest heeft moeite om weer te wennen aan het landleven. Dat ondervinden Eleseus en Barbro, en in mindere mate Inger, maar die is dan ook alleen maar in Trondheim geweest.

Ik heb zelden een verhaal gelezen dat zo vrolijk wemelt van de levensechte en interessante personages als dit, en dat zo rustig voorkabbelend toch blijft trekken. Er is geen “harde” ontknoping of slotwending, zoals Hamsun wel heet in bijvoorbeeld Honger, of Mysterieën of Laatste Hoofdstuk.
Het wiel van de tijd wentelt gewoon zoals het wentelde en zoals het zoals het zal blijven wentelen, en ondertussen groeit de wereld.

Mooi stuk, Tabula Rasa.
Ik moet nodig meer van Hamsun lezen.

Ik kan "De ring gesloten" aanbevelen.