Mijn Lieve Gunsteling - Marieke Lucas Rijneveld (2020)

Ik kan er niets aan doen: ik denk direct aan de veearts en de dochter van de veehouder in
De Avond Is Ongemak - Marieke Lucas Rijneveld (2018)

Zal allemaal wel weer uiterst ongemakkelijk worden. Zin in.

Is dit nou de Nederlandse versie van Lolita?

Schijnt in ieder geval net zo'n meesterwerk te zijn.

Ik heb 'm bij de bieb gereserveerd. Beter ben ik snel aan de beurt.

Wow, dit is echt heeeeel erg goed.

Ik wacht nieuwsgierig je recensie af ...

Ben pas bij pagina 60, maar heeft er alles van weg. En tot nu toe fantastisch mooi geschreven.

Eigenlijk is Mijn Lieve Gunsteling een 360-pagina's lange liefdesbetuiging van een 49-jarige veearts aan een 14-jarige dochter van een veehouder. Weerzinwekkend qua onderwerp, maar het is echt heel erg goed geschreven. Het is zelfs zo mooi geschreven dat je af en toe bijna vergeet hoe verschrikkelijk het allemaal is.

De zinnen zijn heel lang, maar lezen echt heerlijk. Ze vloeien zo lekker dat je maar door blijft lezen. Hoe erg mijn walging soms ook was, van mij had dit allemaal nog wel veel langer door mogen gaan. Ik heb na het lezen van het boek dan ook direct nog een aantal passages herlezen, gewoon omdat ik er geen genoeg van kon krijgen.

Ik ben wel echt een beetje een Marieke Lucas Rijneveld fangirl aan het worden. Ik vind dat ze enorm gewaagde boeken schrijft en daarin ook een enorme virtuositeit wat betreft stijl laat zien. De Avond Is Ongemak wordt in mijn herinnering steeds beter, en als Mijn Lieve Gunsteling hetzelfde lot beschoren is, zou deze wel eens kunnen uitgroeien tot een van mijn favoriete boeken aller tijden.

Mijn Lieve Gunsteling is niet alleen heel mooi geschreven, maar het verhaal raakte me ook enorm. Daarover vertel ik meer in mijn videorecensie. Voor de leessoundtrack koos ik vier liedjes die over hetzelfde onderwerp gaan (een seksuele relatie tussen een kind en een veel ouder iemand).

Nog enkele bespiegelingen over dit boek wat betreft thematiek:

Veel thema's uit De Avond Is Ongemak komen terug in dit verhaal, maar de nadruk ligt anders. Religie, een liefdeloos gezin, verlies van een familielid en genderidentiteit spelen ook een rol in deze roman. Religie is echter wat meer naar de achtergrond geschoven en is vooral aanwezig in die zin dat er regelmatig uit de Bijbel wordt geciteerd (en later in het boek ook nog wel op wat andere manieren).

Het liefdeloze gezin en het verlies van een familielid heeft eigenlijk de rol die religie speelde in De Avond Is Ongemak. Het wordt zelden expliciet benoemd, maar is impliciet altijd zeer aanwezig en hangt als een donderwolk boven het vertelde. Dat terwijl in De Avond Is Ongemak dit thema juist heel expliciet wordt uitgewerkt.

Genderidentiteit speelde in De Avond Is Ongemak een impliciete rol, maar is echt een van de hoofdthema's van Mijn Lieve Gunsteling. De obsessie van het meisje met piemels en het verlangen om zelf een piemel te hebben komen heel vaak terug en spelen een heel grote rol in het verhaal.

Dat wilde ik nog even kwijt.

Nogal wat symboliek ligt er in dit boek vervat. Wat mij i.i.g. opviel in willekeurige volgorde, en ik zal mij hierbij vast meermalen bezondingen aan (Freudiaanse) overinterpretatie, was het volgende: de verwerping van Mijn Lieve Gunsteling van haar plaaggeest, oftewel de veearts, uitgebeeld met de weggegooide bokkenpoten (satyrs hebben die ook) in de dakgoot; Bugs Bunny op de ballon (soms is een wortel een wortel) is overduidelijk in zijn aankondiging van de eetstoornis van MLG dientengevolge het misselijkmakende orale misbruik (en soms is een wortel geen wortel) in de verkoeverkamer maar herinnert ook aan het per ongeluk doodvoeren van haar langoorkonijn door haar teveel wortels te voeren, iets dat zij nu met opzet op zichzelf tracht toe te passen - ik dacht hierbij ook aan de automutilatie met de scalpel en het uitdrukken van de sigaret als uiting van het trauma, of verzet tegen of onbewust signaal aan haar aanrander. De ballon zelf refereert dan natuurlijk weer aan IT. De Volvo, volgens mij een verwijzing naar Cobain die ooit zijn Lexus heeft ingeruild voor dit merk, naar het schijnt omdat deze te opzichtig naar zijn zin was; De Fiat, als rondrijdende "goedkeuring" en betekent "dat het geschiede, laat het gebeuren, het mag gebeuren", maar die gaat wel heel erg ver moet ik toegeven;het nachtelijk hardlopen met de duivel (de veearts) in de te grote hardloopschoenen van haar broer, hetgeen de penisnijd /genderdystopie van MLG verbeeld, daar zij in de veronderstelling verkeert eenmaal in het bezit van een “geweitje” serieuzer te worden genomen als jongen dan als meisje in het boerenbedrijf, of in ieder geval als zoon (in de voetsporen van haar broers) in achting stijgen zou bij haar vader. Te meer daar hij, na haar ongesteldheid, zijn vaderlijke affectie voor haar laat vieren en er gevoelsmatig nog meer verlies en afstandelijkheid in haar leven kwam; de veearts is gehuwd met Camillia, welke hem (“ik was zo opgelucht dat het twee zoons waren.”) twee kinderen baarde. Dit ideaalplaatje van de familie doorsnee verschaft hem naar de buitenwereld toe een dekmantel voor zijn heimelijke perverse levenswandel, welke hem in zijn vormende jaren middels seksuele en religieuze chantage door zijn sadistische moeder ingehangen lijkt te zijn (Norman Bates uit Psycho knipoogt hier even wanneer de veearts zijn moeder doodslaat met een sneeuwbol) en hierdoor zijn seksuele identiteit op het niveau van een 14 jarige blijft stilstaan, met als gevolg de dader-slachoffer-dynamiek die zo kenmerkend is voor seksueel misbruik. Camillia vervult zowel de rol van schooljuf van MLG alsmede die van haar gewenste surrogaatmoeder in het oneindige pantheon van denkbeeldige beschermheiligen, valse raadgevers (Hitler, de veearts zelve uiteraard, en Freud tot op zekere hoogte daar zijn “wetenschap” reeds lange tijd weerlegd is) en een reeks popidolen waar zij zich beurtelings aan vastklampt en op verdacht voorlijke wijze (ze leest namelijk nog kinderboeken) mee in gesprek gaat om haar existentiele verlatingsangst en schuldgevoel maar te kunnen bezweren - in hoeverre het hier niet gewoon het geweten van de veearts is die ons toespreekt wordt me niet duidelijk. Hoe dan ook, beter negatieve aandacht assimileren dan helemaal geen aandacht lijkt hier het overlevingsdevies van MLG en juist dat maakt haar uiterst chantabel in de ogen van de veearts, die op uiterst geraffineerde roofdierwijze inspeelt op haar schuldcomplex en verlatingsangst - oftewel omgang en ontucht met haar blijft afdwingen door o.a. te dreigen met nu juist zijn vertrek uit haar leven, zijn eigen “dreigkoffertje” dreigt te pakken. Camillia houdt er een altaartje op na waar o.a. in prijkt een foto van Lady Di. De veearts vraagt zich af wat zijn vrouw in die foto ziet, en is blijkbaar niet in staat zijn misbruik van een minderjarig meisje te koppelen aan de achterdocht van Camillia. Lady Di, notoir vreemdgangster maar ook zelf bedrogene door het overspel van Princes Charles met Camilla (!) Parker Bowles, was dan ook nog eens, net zoals de “verlorene”, slachtoffer van een autoongeluk in de jaren 90. Dat het notabene diezelfde veearts was die ook nog eens verantwoordelijk was voor de dood van de “verlorene” en dus indirect voor het vertrek van de “verlatene”, de moeder, maakt het zwaarmoedige verhaal nog wat nawranter en in sommige ogen misschien te vergezocht (ik vroeg me trouwens af of het andere “gejatte” meisje misschien niet ook slachtoffer van deze doodbrengende veearts geweest kon zijn maar het verhaal werpt hier verder geen licht op). Iemand die het interview met Rijneveld in dagblad Trouw (27 Jan, 2018) leest en hierbij de obligate disclaimer in het boek negeert (namelijk dat elke gelijkenis met de werkelijkheid in het boek op toeval is gebaseerd etc.) kan de overeenkomst tussen de autobiografische Rijneveld met die van haar fictieve alterego in het boek maar moeiljk ontgaan. Ook het seksuele misbruik van Rijneveld op de middelbare school komt in het artikel tersprake maar hierover wenst ze niet te willen uitweiden, en dat is haar goed recht. Het grote kuiken, bedenk ik me zo op de valreep nog even, is wellicht de kip waar een “gezonde” volwassen haan van zou houden, i.t.t. een kuikentje. De veearts moet van die dode blauwaangelopen veehouder leren om van Camillia (de kip) te houden, of zoiets. Dan was er nog dat moment dat de veearts zich vergist had in het jaar van uitkomen van Duffy's Warwick Avenue, wat 3 jaren later geweest moest zijn dan de zomer waarin het zich afspeelde. Ik vroeg me af of dat een gewetenspoging van hem was om haar, Mijn Lieve Gunsteling, in zijn hoofd ouder te laten zijn dan in werkelijkheid. Duffy is trouwens naar eigen zeggen ontvoerd en verkracht geweest. Nou, dat was het wel zo'n beetje. Ben benieuwd of er nog meer paaseieren in zitten.

Hoewel ik het boek in veel opzichten vond voortborduren op De Avond is Ongemak is het uiteraard de thematiek van pedofilie en misbruik welke het onderscheidt van eerste. Wat geforceerd ook daar waar Rijneveld ostentatief (en ik mag toch aannemen als eerbetoon aan Nabokov en niet om critici op voorhand de mond te snoeren) voor de zoveelste maal hint op Lolita als zij de veearts de woorden “vuur van mijn lendenen” (Fire of my Loins) in de mond legt.


Hoewel het misschien niet zo lijkt gezien al het voorgaande ben ik niet bepaald gecharmeerd van schrijvers die hun lezers trakteren blijven op zogenaamd betekenisvolle dromen en nachtmerries die hun personages ten deel vallen en de lezer geacht is te moeten duiden op zoek naar een diepere betekenis. Dat is een truukje om magisch realisme in je boek te verwerken zonder dat het te ongeloofwaardig wordt. Het zijn van die maniertjes, waar zelfs reuzen als Reve, Wolkers en Hermans zich van bediend hebben maar die gebruikten ze veel spaarzamer dan Rijneveld hier. Goed boek, niet beter dan de vorige maar de schrijver komt wel degeljk weer met heleboel mooie zinnen op de proppen.

edit: de neiging tot jezelf pijn doen / zelfdestructie komt hier ook weer regelmatig voor. Ongeveer in dezelfde hoeveelheid als in de vorige roman.

Je merkt het al: echt een gezellig boek.

Als je de plot leest, met de locatie, de achtergrond, het milieu, dan denk je een herhaling van zetten te krijgen van het eerste boek van Rijneveld. Maar dit boek is in thematiek en vooral stijl dusdanig anders dat je zelfs vermoedt met een geheel andere auteur te maken te hebben.

Nu dan, het boek zelf. Dat werd minder en minder. Ik val over enkele zaken. Hoewel dit op momenten mooi geschreven is en ondanks de lengte van de zinnen ook vrij goed leesbaar, blijft de stijl niet altijd even stijlvast en komen soms hele banale woorden langs die je uit het ritme halen. Vooral dat 'je pa', daar gruwde ik van en past zóóó niet bij de rest van de stijl. Ook inhoudelijk vond ik dit niet altijd even sterk. Rijneveld roept veel maar zegt soms weinig. Er worden allerlei culturele uitingen genoemd (vooral muziek) maar daar blijft het bij. Is dat om een tijdsbeeld te creëren? Geen idee, maar het werkt dan niet want het tijdsbeeld gaat nooit leven en de sfeer van de boerderij komt er ook nooit goed uit. Dit is echt een geval waar de stijl de inhoud verdrijft en vooral zelf de aandacht opeist. Jammer. En voorts is er leesplezier. Die lange zinnen zijn weliswaar soms mooi, echt leuk om te lezen vind ik dat zeker niet. En vooral ergens na de helft verliest het boek spankracht en gaan die lange zinnen vooral irriteren. 1,5*.

Het kan ook een fout zijn geweest, in haar vorige roman zaten ook meerdere fouten in de tijdslijn. Of ze had daar ook een bedoeling mee, maar die zou ik dan niet weten.

Ik betwijfel dat het hier een tijdslijn-fout betreft. Het nummer van Duffy is volgens de veearts anachronistisch van aard in zijn relaas, omdat-ie ergens wel "beseft" (hij maakt het zichzelf wijs en of ons, zijn lezers) dat het liedje pas later uitkwam. Rijneveld heeft een bedoeling met dit nummer: het dient als een vals alibi voor zijn (de veearts) gewetensnood maar ook als een kennisgeving van Duffy's redelijk recente aanvaring met seksueel geweld - de geneigdheid om het verhaal van haar op voorhand naar het land der fabelen te verwijzen ligt op de loer in deze cynische maatschappij want, zo beweert zij althans, zij zou maanden lang ontvoerd en verkracht zijn geweest door iemand. De logische vraag die zich dan aandient: waarom miste niemand haar in die periode? Enfin...altijd belangrijk om de waarheid in ere te houden, maar daar gaat het hier nu niet om. Dit is voor mij geen misrekening in de tijdlijn van Rijneveld's kant. Het zou mij sterk verbazen als iemand zo slordig blijkt op zo'n cruciale gelijkenis.

Recensie van Yolanda Entius in Tijdgeest, bijlage dagblad Trouw.

Mijn lieve gunsteling schiet als een speer uit de startblokken. Prachtig taal en een unheimlich sfeertje errond, waarbij de veearts het meisje afwisselend beschrijft als een normale volwassene die een knap kind ziet, een verliefde puber en een predator van het ergste soort. Meermaals heb ik het boek even weggelegd met een "Goh, wat heb ik nu gelezen" gevoel. Knap werk.

Zo rond pagina 100 verliest Rijneveld het momentum wel wat. Natuurlijk moet er een midden aan het boek , een spanningsopbouw naar de apotheose zitten. Het verhaal houdt goed stand, maar het magische van pakweg de eerste zeventig pagina's verdwijnt. Helaas keert het nooit meer terug. Anders hadden we zomaar een nieuwe nummer 1 in mijn boekenlijst.

Tegelijkertijd moet je wel zeggen dat dit een parel is en bovendien van een twintiger. Het doet me reikhalzend uitkijken naar het vervolg van MLR.

4*

Op Hebban las ik een mening die wel aardig in de buurt komt van hoe ik dit boek zelf ervaren heb. Ik weet, het is bijna als vloeken in de kerk, maar hier staan nog zo weinig recensies dat ik even moest uitwijken naar de concurrent. Mijn welgemeende excuses hiervoor.
De desbetreffende gebruiker aldaar (Frans van Tilburg) haalt een quote aan van Stephen King, de horrorauteur waar ook in dit boek meermaals naar gerefereerd wordt, en nog héél veel andere verwijzingen trouwens, naar popliedjes vooral maar ook naar bekende productmerken, het boek stikt ervan.. Afijn, de quote die de gebruiker aanhaalt luidt: 'Sommige schrijvers schrijven boeken voor hun eigen plezier, anderen schrijven voor het plezier van hun lezers.' Het is een uitspraak waarover gediscussieerd kan worden, want voor wie schrijft een schrijver nu eigenlijk? Maar dat is weer een andere discussie. Volgens deze meneer behoort Rijneveld tot de eerste categorie en daar ben ik het eigenlijk wel mee eens. Alsof, zo zegt hij, Rijneveld het boek geschreven heeft om 'iets kwijt te willen uit haar systeem'. Het heeft allemaal iets zelf-therapeutisch.
Het barst dus van de verwijzingen naar films, artiesten, merken, etc... Zo erg heb ik het niet eerder gezien. Op één pagina: Haribo, McDonalds, Nirvana... Dat stukje over Kate Bush ook, waarin ze dan schrijft dat de zangeres eind jaren zeventig een tv-special opnam in de Efteling bij het Spookslot ter promotie van haar single Wuthering Heights. Typisch zo'n wetenswaardigheid die een normaal mens niet kan weten of hoogstens nog vaagjes herinnert, tenzij je een diehard Kate Bush fan bent. Alsof Rijneveld het toevallig tegenkwam op het internet en het zo bijzonder vond dat ze het maar door het verhaal heeft verwerkt.
De taalvirtuositeit waar Rijneveld zo om geroemd wordt vind ik echt reuze meevallen en zijn de onderwerpen nou echt zo gewaagd en controversieel zoals men overal beweert? Een man van middelbare leeftijd die in de ban raakt van een 14-jarige, wie kijkt daar nog van op? De zinnen zijn zo lang (je verandert de punten gewoon in komma's) dat je tijdens het lezen het gevoel hebt dat je bijna geen adem meer krijgt, alsof je een zuurstofmasker ophebt dat maar half werkt.

Niet aan te bevelen dit.

Ik begon met lage verwachtingen aan dit boek, juist omdat het zo lovend was. En Jezus, ze zaten er niet naast met dit boek. Marieke Lucas Rijneveld schrijft hier een zeer heftig verhaal met woorden en zinnen alsof het allemaal in een smachtende ademzucht gebeurd is. Prachtig en beklemmend tegelijkertijd. Een boek dat ik zeker nog eens opnieuw ga lezen, maar voor nu moet ik het even laten bezinken. Aanrader!

Interessant dat je dit zegt, want ik vond juist dat ik er enorm veel ademruimte was ondanks de lange zinnen. Maar dit komt misschien ook omdat ik heel erg het idee had dat Rijneveld het boek in mijn hoofd voorlas met haar kalme, zachte stem. Ik vond het juist heerlijk rustgevend hoe die lange zinnen op me inwerkte, wat me tegelijkertijd ook wel weer angstig maakte, want er gebeuren nou niet bepaald rustgevende dingen in dit boek. En ik vind dáár schuilt voor mij tevens ook de kracht van dit boek. Ik heb niet het idee zo'n bekruipend gevoel ooit eerder te hebben ervaren tijdens het lezen van een verhaal.

Smaken verschillen, gelukkig.

Iedereen vind het prachtig maar ik niet, ik ben de uitzondering, het boek, één lange zin zonder een punt, alleen maar komma’s, het thema, feitelijk een oude vieze man die verlekkerd raakt op een meisje van 14, haar manipuleert en in zijn macht krijgt, een tamelijk labiele meid uit een rottig boerig nest, het boek verveelt me, maar ik lees door, het boeit me niet, één lange monoloog van gedachten van de oude vieze man en wat hij wel niet allemaal aanricht, maar hij kan niet anders, hij houdt zielsveel van haar, vooral van haar kinderlichaam, hij ziet er nu al tegenop dat er ooit borstjes op gaan groeien, en het gaat maar door en door en door, totdat ik op blz 245 het boek sluit, ver voor de finish, tijd om een echt goed boek te pakken, hype of niet.

Vandaag in Nieuwsuur aandacht voor de toneelbewerking van ‘Mijn lieve gunsteling’ door Internationaal Theater Amsterdam.
Gesproken wordt over de precaire thematiek, waar een intimiteitscoördinator aanwezig is tijdens repetities wat nodig blijkt. Zoals de regisseur terecht zegt, een boek kun je wegleggen, in een theater moet je het uitzitten (ook al ben ik ooit in een bioscoop weggelopen, de een na andere rij liep leeg).
Hoewel ik Lolita heb overleefd, zelfs hoog gewaardeerd, vind ik het qua precair thema genoeg. Ik zal het boek niet oppakken. Of er nu veel ‘moois’ of ‘begrijpelijks’ over ‘Mijn lieve gunsteling’ te zeggen valt of niet.

Een theater kan je heel makkelijk uit lopen, in principe. Maar ben jij (psyche) de 'ik' in deze, of de regisseur?

Ik ben in het eerste geval ook wel benieuwd naar de film in de bios (in het 2e ook, maar dat zal lastiger te achterhalen zijn...).

Als ik ergens niet wil blijven ga ik weg. Ik wil er in dit geval op voorhand niet zijn.


Dat ging om een voor mij perverse en extreme film. Ik had geen idee vooraf, lang geleden, hij kwam net uit
Ik kan me voorstellen dat mensen in een voorstelling of bioscoop moeilijker weglopen. Het kan storend zijn voor andere mensen.
In eigen omgeving een boek wegleggen ligt dat m.i. inderdaad anders, is de keuze sociaal gezien makkelijker gemaakt, ik ‘stoor’ dan niemand.

Tot zover had ik het begrepen, en met alle begrip.

Ik ken die film toevallig ook uit een ver, ver verleden en heb 'm een tijdje terug nog es weer bekeken. Geen lichte kost, maar toch ook tamelijk - hoe zeg ik dat? - nep?

Dit is moeilijke materie... je kan je alleen wanen, maar een publiekelijk heersende moraal kan alomtegenwoordig zijn en zodoende evenwel persoonlijke levens binnendringen, als u begrijpt wat ik bedoel (...begrijp ik het zelf wel?).

Anyway, bedankt voor de toelichting.