La Jalousie - Alain Robbe-Grillet (1957)

Alain Robbe-Grillet kende ik behalve als regisseur van vreselijk(e) pretentieuze films, vooral als scriptschrijver van het geweldige L’Année dernière à Marienbad (1961). In die film van Alain Resnais draait het om een driehoeksverhouding en de herinneringen die de betrokkenen daaraan (zeggen te) hebben. In de radicale vertelvorm zijn traditionele dimensies als tijd en plaats verdwenen, zodat het gissen is naar de status en samenhang van de fragmenten; werkelijkheid? Herinnering? Gekleurd vertelperspectief? Fantasie?

La Jalousie is van een paar jaar eerder, zijn doorbraakroman. Hij doet hier iets vernuftigs waar de roman haar reputatie van experimentele klassieker aan dankt: de verteller is enkel als observator deelnemer aan het verhaal. Dat gaat zelfs zo ver dat hij zichzelf nergens introduceert, in de ik-vorm schrijft of persoonlijke gedachten uit. Aan details als een derde bord aan tafel wanneer over twee personen wordt geschreven, valt de aanwezigheid van de verteller af te leiden. Het vertelde is een verslag van het mogelijke overspel tussen zijn vrouw en een zekere Franck, tegen de achtergrond van een bananenplantage in een tropisch land. Een objectief verslag of een door jaloezie gekleurd verhaal?

Net als in L’Année dernière à Marienbad worden gelijksoortige scènes steeds opnieuw beschreven. Hebben we hier te maken met dezelfde gebeurtenis die in net iets andere bewoordingen wordt herhaald, of herhaalt de gebeurtenis zélf zich steeds? De beschrijvingen zijn zeer minutieus en volkomen ontdaan van elke psychologisering. Als een natuurvorser die het gedrag van insecten nauwkeurig vastlegt. Inderdaad, er is amper verschil in de wijze waarop de bewegingen van de personages worden beschreven, met die van de steeds terugkerende duizendpoot op de blanke muur.

Eigenlijk is La Jalousie ook zonder de noviteit van de ‘afwezige’ verteller al een belevenis. De zeer zakelijke schrijfstijl en herhaling van handelingen doet denken aan het oog van een schilder die steeds weer terugkeert naar hetzelfde object, in steeds nieuwe pogingen te raken aan het wezen daarvan. Het is verfrissend eens niet om de oren geslagen te worden met beeldspraak en interpretatie, maar gewoon een registratie voorgeschoteld te krijgen van hoe bijv. het lange haar van een schrijvende vrouw lichtjes deint. Om je tegelijk te realiseren dat dit dan wel de blik van precies haar man betreft, en er zodoende op een ander niveau wel degelijk psychologie de roman binnen sijpelt. Intrigerend werkje en een aanrader voor liefhebbers van het soort films dat Resnais en Antonioni in de jaren 60 maakten.