Båten om Kvelden - Tarjei Vesaas (1968)

Toen ik mijn stem uitbracht op dit boek voor het kwartaalboek keek ik vooral naar de plot, die leek me uitermate boeiend. Maar de invulling van dit boek is volstrekt anders. Dit is poëzie, moeilijke poëzie vooral, als proza gebracht. Vol metaforen en eindeloze gedachtestromen en woordherhalingen waarachter ergens nog wel een verhaal verstopt zit, maar ik heb vooral het idee dat we in het hoofd van Vesaas zitten zonder dat hij echt een gebruiksaanwijzing geeft.

Zinnen stuk voor stuk zijn vaak nog wel te begrijpen, maar twee zinnen aaneen wordt al lastiger omdat er geen logisch vervolg in lijkt te zitten. Zo wordt dit voor mij vooral een leeg werk waar ik inhoudelijk niets me kon, maar ook de zinnen stuk voor stuk vond ik vaak niet heel sterk. Er ging niets leven, geen beeld dat werd opgeroepen, geen zeggingskracht in de woorden. Ja, een enkele keer. Bijvoorbeeld "Mooie meisjes. Voor een jongen heeft dat woord alleen al een betoverende klank" in het laatste hoofdstuk, een hoofdstuk dat sowieso veruit het beste was omdat dat voor zeker de helft de plot wat meer op de oppervlakte heeft liggen.

Ik snap m'n bovenganger wel, moet ik dit nu voorzien van een sternotering? Ik ben immers geen poëziekenner, laat staan liefhebber. Maar ik ben ook geen literatuurrecensent, slechts iemand die zijn beleving hier neerzet, inclusief stem, of dat nu toneel van Shakespeare is, poëzie of een 19e-eeuwse Russische roman. 1,5*.

Hoe vreemd kan het lopen. Met dit kwartaalboek is mij het omgekeerde overkomen van wat onze BoekMetercompadre mjk87 hierboven beschrijft. In tegenstelling tot hem werd ik absoluut niet gecharmeerd door de plotomschrijving. Een ‘filosofische roman over de strijd tussen mens en natuur’? Pfff. ‘De eendrachtige samenwerking tussen vader, zoon en paard in een besneeuwd bos’? Blarrrgh.

Maar toen kwamen de eerste berichten los over dit boek en werd ik toch benieuwd. Toen bleek al snel dat er van die plotomschrijving geen pepernoot klopt. Dit gaat niet over de strijd tussen mens en natuur, eerder over de strijd tussen de mens en zijn eigen menselijke natuur, met de Noorse natuur als groots en relativerend decor. En die eendrachtige samenwerking tussen vader, zoon en paard? No way. De vader en zoon leven in hun eigen afgebakende wereldje en zijn eerder lichtelijk vijandig tegenover elkaar. Het paard interesseert het allemaal geen paardenhol wat die mensen daar doen, die gaat gewoon zijn eigen gangetje.

Dat verhaal over zoon en vader en paard hoort bij de meer geslaagde verhalen in deze ‘roman’. Er is ook een schitterend verhaal over een mislukte zelfmoordenaar die, als in een bescheiden Noorse ‘Heart of Darkness’, een rivier afdrijft, met bijtende vissen onder zich, een aasetende vogel boven zich en een hond die hem al of niet goed gezind is. Er zijn ook mooie verhalen over een verdrietig meisje in de sneeuw, over dode soldaten in de wassende regen, over de ontmoeting tussen jongen en kraanvogel. En dan nog het vrolijke verhaal over een verspilde dag in een armoedig zaaltje, waar een dorpsraad voor de zoveelste keer bijeenkomt over een hond die al dan niet heeft geblaft bij slagerij Sirius. Een verhaal dat je fantasie flink aan het werk zet, want de combinatie van hond en slagerij voorspelt weinig goeds.

Maar niet alles is even geslaagd. Het verhaal over de kraanvogels had flink wat korter gemogen. Bovendien lukt het Vesaas nooit om de dans van de kraanvogels adequaat te omschrijven (daarvoor moest ik toch echt YouTube raadplegen). Maar er zijn ook verhalen die doen vermoeden dat Vesaas in een vette Ayahuasca-trip is blijven hangen en vanaf die plek over de wereld is gaan orakelen. Verhalen zoals ‘De stenen droom’ en ‘Woorden en woorden’ die dermate abstract zijn dat ze van iedere betekenis en zelfs iedere intuïtie zijn ontdaan.

Maar toch… Als je, zoals …stilte... hierboven al aangeeft, dit boek een beetje de tijd geeft, kan het echt een bijzonder genoegen zijn het te lezen. Een poëtisch geheel, dat zich telkens beweegt tussen licht en duisternis. Het licht van de moeder, de duisternis van de vader. Het licht van een zomerse ochtendwandeling, de duisternis van een stormachtige nacht, wanneer existentiële angsten alleen maar bedwongen kunnen worden door herinneringen aan betere tijden. Het licht van de oogsttijd in augustus, de duisternis van een weifelende zelfmoordenaar, spartelend onder de oppervlakte van het water.

Uiteindelijk past dit Kwartaalboek wel weer prima in onze mooie traditie. Origineel, onbekend en uitdagend. Niet heel toegankelijk, maar prima te lezen als je er je tijd voor neemt. En met meningen die als dag en nacht verschillen...

De Noor Tarjei Vesaas schreef proza en poëzie en zijn De Boot in de Avond laveert ergens tussen die twee. Zijn werken De Vogels en Het IJskasteel zijn misschien het bekendst, maar dit werk schijnt dan weer zeer ingewikkeld te zijn in tegenstelling tot die twee andere verhalen, en een beetje uitdaging kan nooit kwaad. In 2020 kwam bij uitgeverij Lebowski voor het eerst een Nederlandse vertaling van De Boot in de Avond uit. De vertaling is van de hand van Marin Mars. Zowel Lebowski als Mars verdienen alle lof, want dit werk is uitermate bijzonder en het lezen ervan is een verrijkende ervaring.

In veertien verhalen (of zijn het hoofdstukken?), sommige van slechts enkele pagina’s lang, andere wat langer, staat telkens een personage en zijn verhouding tot zijn omgeving centraal. Of het hier telkens hetzelfde personage betreft, is onduidelijk. Soms zijn de personages tegen hun wil speelbal van hun omgeving, maar vaker onderwerpen ze zich vrijwillig aan een omgeving of natuur die zich niet laat beteugelen. Soms wordt het personage één met die omgeving, andere momenten is er sprake van een zekere strijd om zijn omgeving te (om)vatten. Sommige verhalen zijn zeer abstract, andere kennen een wat gangbaarder verloop.

Lees verder