L'Identité - Milan Kundera (1997)

Na de eerste vijftig pagina's dacht ik dat ik Identiteit beter zou gaan vinden dan Kundera's De Ondraaglijke Lichtheid van het Bestaan. Na de laatste pagina weet ik het niet zeker, ik zou De Ondraaglijke Lichtheid van het Bestaan eerst moeten herlezen.
Een recensent schreef over Identiteit:
'Kundera is daar meesterlijk in, in het beschrijven van dat vage levensgevoel en die onrust, die tot ontreddering voert.'
Ik zeg: 'wat een vreselijk gruwelijk treffend mooie roman is dit.'
Voorlopig 4,5*

Voor mij staat het inmiddels behoorlijk vast, dat De Ondraaglijke Lichtheid van het Bestaan nu juist Kundera's meesterwerk is (sorry Psyche). Identiteit is één van de latere romans van deze favoriete schrijver. Waar in eerdere van hem gelezen werken het leven onder communisme centraal staat lijkt Kundera nu ook het leven ná het communisme te hebben ontdekt. Lijkt, want de crisis tussen Jean-Marc en Chantal gaat feitelijk over conformisme versus non-conformisme.

Primair is dit een liefdesroman. Saillant en doorvoeld als altijd vertelt Kundera over het wederzijdse onbegrip dat geliefden kan teisteren, en dit drama moet wel tot een tragische climax leiden... maar dan komt de aap uit de mouw en zien we de geliefden elkaar ineens van collaboratie en spionage betichten, twee woorden die je normaal gesproken niet in liefdesromans zult aantreffen: enkel in die van Kundera is dit mogelijk, omdat hij immer probeert kernwaarden uit de liefde aan die uit de rest van het leven te koppelen. Zijn betrokkenheid bij morele kwesties rondom totalitaire régimes zorgt voor soms wat gekunstelde, maar vaak evenzo prachtige romanstof.

De stijl is als vanouds; kortaf, to the point en bijzonder analytisch. Echter, in zijn waarnemingen vind ik Kundera iets te ver doorschieten zo nu en dan, met zijn analyses van de meest fundamentele oorzaken van onbegrip, hoe graag je gek genoeg soms ook wilt dat ze kloppen. Alles is echter ondergeschikt aan het hogere doel dat Kundera voor ogen staat, en ik denk dat dit doel in dit geval te maken heeft met de verwerking van het leven onder het regime van de communisten in Tsjechoslowakije. Enkele interessante passages zijn er natuurlijk wel bij, zoals die over de essentie van het leven en de 'foetusmasturbatie'.

Kundera heeft dus ook het leven ná het communisme ontdekt. Strandzeilers, straatenquetes die onder het kapitalisme de mens bestormen en vele andere eigenschappen van de moderne wereld sijpelen plots door in deze roman. Het is bijna grappig om zijn afkeer hiervan tussen de regels door te lezen. Iets jonger dan deze roman heb ik nog niet van hem gezien, maar een (kritisch) essay over de moderniteit en de huidige internetcultuur zou in zijn oeuvre zeker niet misstaan.

Kortom opnieuw scherpe opmerkingen van Kundera, een mooi verwikkeld plot, maar iets te gekunsteld en eenzijdig. De grootse gedachten uit eerdere romans ontbreken hier een beetje; het niveau en de compleetheid van De ondraaglijke lichtheid van het bestaan haalt het nergens.

Ik heb De Ondraaglijke Lichtheid nog steeds gehonoreerd met 5* en L'Identité met 4,5 * .

Ik denk dat Kundera zijn thema inmiddels wel zo'n beetje heeft uitgeput. Je ziet dat vaker bij (Oost-Europese) auteurs die schrijven vanuit een bepaalde ervaring (bijvoorbeeld Kertesz en Konrad); op een gegeven moment blijft het steken in een mindere herhaling van hetzelfde. Overigens heeft Kundera het, als rasschrijver, wel lang volgehouden.
Misschien kan je beter teruggaan in de tijd; De Grap en Afscheidswals zijn bijvoorbeeld schitterende romans.

Goeie review trouwens.

Gelukkig Wel interessant overigens dat je zulke mijns inziens verschillende werken van Kundera beide zo hoog waardeert. Enig idee waarom?



Ik denk dat je analyse wel aardig klopt; intellectuelen onder een bepaald régime hebben zich vaak zo in die materie ingegraven dat dit het enige is waarover ze schrijven. Daarom is het wat mij betreft ook zo interessant dat Kundera zich met die vraagstukken rond collaboratie en non-conformisme blijft bezighouden, zelfs in een liefdesroman als deze. Ik had alleen iets meer verwacht van Kundera, omdat hij als geen andere Midden-Europeaan zijn thema's zo universeel weet te maken. Die passages over kitsch bijvoorbeeld in DOLVHB (jep, hier kan het ook ) bieden toch mogelijkheden lijkt me.
Maar goed, ik heb ook niet alles van hem gelezen. Hij heeft ook veel essays geschreven bijvoorbeeld (over 'de tragedie van centraal Europa' en de 'kunst van de roman'), waar hij wel verdergaat en eerdere thema's uitdiept.

En De Grapis inderdaad de volgende die op mijn lijstje staat.

Ik bedacht me trouwens gisteren dat Kundera nooit de nobelprijs voor literatuur heeft gewonnen, wat toch opmerkelijk is voor zo'n (nog levende) grootheid.

Klopt. De geruchten gaan dat hij wel is genomineerd voor de prijs, maar zeker sinds de Dvořáček-affaire (klik) is hij een wat omstredener keus geworden...

Dat is een hele goede vraag waar ik zo één, twee, drie, geen volledig antwoord op heb. Zoals eerder aangegeven zou ik eigenlijk de DOLVHB (inderdaad eRCee ) moeten herlezen.
Maar ja, om met Italo Calvino te spreken valt DOLVHB onder o.a. Boeken Die Je Zolang Geleden Gelezen Hebt Dat Je Ze Nodig Zou Moeten Herlezen.

Het is zelfs zo dat ik eigenlijk ook L'Identité ernaast zou willen hebben, hoewel dank zij jouw



er weer allerlei fragmenten uit L'Identité omhoog kwamen, die van 'foetusmasturbatie' o.a.
Daarnaast is (non)conformisme sowieso een thema dat me na aan het hart ligt, wat daardoor ook in (mijn) relaties doorspeelt.

Misschien ook heb ik bij de DOLVHB met zowel mijn verstand als mijn gevoel gestemd, bij L'Identité denk ik vooral met gevoel dat het lezen me gaf.

Misschien is het juist doordat het verschillende boeken zijn ze qua stem dicht bij elkaar kunnen liggen. Overigens heb ik alleen deze twee van Kundera gelezen.

Vooral dat laatste kan ik me eigenlijk wel goed indenken, ik had alleen uiteindelijk iets minder met L'identité. En puur met je gevoel stemmen is een kunst die ik (nog) niet echt versta. Ik hoop maar dat ik een aantal boeken simpelweg nog niet gelezen heb

Die opmerking verrast mij een beetje, Arnie, temeer omdat je er zelf op wijst hoezeer "L'identité" verschilt van bv. "De ondraaglijke lichtheid"! Er is volgens mij namelijk net een grondige stijlbreuk aan te duiden in Kundera's oeuvre, waardoor de latere, kortere, Franse romans toch wel grondig verschillen van de vroegere, breedvoerige, beschrijvende, Tchechische. Het "analytische" is gebleven, dat wel, en het 'rasecht literaire' ook. Wat dat laatste betreft, misschien wel wat meer doorwinterd. Gearriveerd...

Het verbaast me al een tijd niet meer, maar alle boeken van Milan Kundera die ik lees hebben een basiskwaliteit waardoor ik al bijna niet meer minder dan een 4 uit 5 kan geven: ze staan vol met ideeën en observaties die ik zelf ook wel bedacht zou willen hebben. Dat betekent niet dat ze een zekere eeuwigheidswaarde hebben en dat ik ze altijd met me mee zou willen dragen, maar wel dat ze me op het moment van lezen intrigeren, dat ik er af en toe eens aan terugdenk, en dat ze me soms inspireren om zelf een verhaal te schrijven.

Ook kan de man heel boeiend over liefde schrijven, misschien wel juist omdat hij het zo analytisch (en daardoor afwijkend) doet. Hoe Chantal en Jean-Marc tegenover elkaar worden gezet vind ik heel sterk, omdat het zo pijnlijk is om te zien hoe ze door hun goede bedoelingen juist verder uit elkaar worden gedreven. Ze hebben het beste met elkaar (en zichzelf) voor, maar omdat ergens een breuk in hun vertrouwen is gekomen vatten ze alles verkeerd (?) op.

Alleen tegen het einde wordt het mij toch net wat te dromerig, en van mij had de verteller zich ook niet hardop af hoeven vragen waar het echte leven/de realiteit overging in de droom/fictie. Misschien komt het omdat ik al zo bekend ben met die vraag dat ik er automatisch al over nadacht, maar het is dan toch wat storend als ik er nog eens op gewezen wordt dat ergens die grens is overschreden. Het grappige is dan wel weer dat de verteller doet alsof het allemaal echt is, en niet vermeldt dat het 'maar' om een boek gaat.

Interessante berichten hierboven, zoals altijd levert Kundera voer voor discussie. Hoewel ik zelf meer neig naar het positieve (mijn beoordeling gaat dan ook richting de vier sterren) zie ik ook wel de zwakten van Identiteit.
Naar het mij voorkomt heeft Kundera hier in de vorm zoveel weggesnoeid als maar mogelijk is. Er zijn geen zijweggetjes of literaire verfraaiingen, alles is to-the-point. Een man, een vrouw, waarvan de relatie onder druk komt te staan door wederzijds misbegrip. Het romaneske is ten opzichte van zijn eerdere werken maximaal uitgekleed, de analyses en inhoudelijke bespiegelingen voeren de boventoon. Maar, het analytische aspect is wel altijd verbonden aan de personages, en daarom blijft Kundera toch bovenal romancier.
De ontwikkeling richting droom werkt vervolgens, na het kale plot tot dan toe, vervreemdend. Zoals RealTom terecht aangeeft is het jammer dat het voorlaatste hoofdstuk nogal expliciet is (deze truc, waarbij de lezer door de verteller uit het verhaal wordt gehaald, komt vaker voor in het oeuvre van de Tsjech, bijvoorbeeld in Het leven is elders, waar het bijzonder goed werkt).
Wel heb ik continu geboeid zitten lezen, me opnieuw verwonderd over de helderheid van Kundera's formuleringen en genoten van de diversiteit van zijn denken. Identiteit is een boek om er later nog eens bij te pakken en dan zonder onderbreking te herlezen.

Deze korte roman over vervreemding binnen een relatie bevat een aantal interessante aspecten en observaties, maar voelt ook erg klinisch en bedacht. Knap is dat alle details een plaats in het grotere geheel hebben, er is geen grammetje overtollig vet te bekennen. Misschien is dat in dit geval ook een beetje het probleem; doordat het zo’n hermetisch, afgerond geheel is, kwam het voor mij op een of andere manier niet echt tot leven. Het bedroevende slot bevestigt nog eens het gekunstelde van het geheel.

Leuk om alle meningen hierboven te lezen. Voor mij was Identiteit een erg geslaagd boek. De goede bedoelingen in een liefdesrelatie zijn door beperkte communicatie de aanleiding voor een onvermijdelijke breuk. Het einde is inderdaad gekunsteld, maar ik vond dit verre van storend (zeker niet ‘klinisch’). Het geeft een diepere laag om de waarheid van alles in twijfel te trekken, juist doordat in het eerste deel ‘interpretatie’ van elkaars gedachten en gevoelens zo’n belangrijke rol speelt. Het is bijzonder hoe Kundera in slechts 130 pagina’s zo’n beklijvende en gelaagde roman weet meer te zetten. Het maakt me nieuwsgierig naar zijn vroege Tsjechische werk, dus de Grap ligt al te wachten...