Die Verwandlung - Franz Kafka (1915)

Zeker als het gaat om een tekst die die "worsteling" juist wil weergeven!

In een prachtige stijl geschreven boek waarbij de gedaanteverwisseling direct geloofwaardig is.
Het is humoristisch en zelfs zo nu en dan spannend.

Luisteren: Kafka?s ?Gedaanteverwisseling? voorgelezen door Benedict Cumberbatch - nrc.nl


Hier te beluisteren:

BBC Radio 4 Extra - Franz Kafka - Metamorphosis, Episode 1 - bbc.co.uk

Toch een tegenvaller.

Ik had ergens gehoopt dat Kafka dit verhaal op jonge leeftijd geschreven zou hebben, als een speels maar niet al te serieus uitgewerkt gedachte-experiment. Het zou de beperkte uitwerking van een interessant uitgangspunt verklaren. De mogelijkheden die het gegeven biedt, worden door Kafka eigenlijk beperkt door de muren van Gregors thuis; de daadwerkelijke gevolgen van de gedaanteverwisseling worden slechts met betrekking tot familieverhoudingen uitgewerkt.

De manier waarop zijn zus de eetbehoeften van Gregor aftast is mooi gevonden, en de langzame kanteling van de solidaire, betrokken houding van de familie naar een verwijdering van die familieverantwoordelijkheid, is er een die geduldig en kundig vormgegeven wordt. Maar het is er ook slechts één. Wat zou er gebeuren als Gregor het huis zou verlaten? Hoe zou de rest van de wereld op hem reageren, en hoe hij op hen? Zou hij zich verwant voelen met andere insecten, of dieren in het algemeen? Welke deuren worden door zijn lichamelijke transformatie geopend, zou hij de buitenlucht opzoeken?

Ik vind dat Kafka zich teveel beperkt tot de psychologie van en dynamiek binnen de familie om van een interessante uitwerking van het gedachte-experiment te kunnen spreken. Wat rest is een beetje die meanderende zinsbouw die ik als typisch oud en typisch Duits ben gaan beschouwen. Het loopt allemaal wel maar het constante uitbouwen van hoofdzinnen met bijzinnen levert in deze vertaling nogal wat tangconstructies op. Niet mijn smaak. Door dat taalgebruik kan ik wel heen bijten maar ik hoop toch echt dat Het Proces wat creatieve uitwerking betreft meer de breedte/diepte opzoekt.

Ik zie dit werk niet als een gedachte-experiment, maar als een psychologisch drama, remorz. Een uitgewerkte confrontatie van Gregor met de "buitenwereld" zou er volgens mij trouwens meer een avonturenroman van maken, of tenminste een heel ander soort psychologisch drama dan wat Kafka wilde vertellen...

Gregor = Kafka

Het is meer emotioneel en therapeutisch voor de schrijver zelf.

Toch komt het verhaal simpelweg voort uit het feit dat hij zijn lichaam en uiterlijk verachtte. Uit iets simpels is een meesterwerkje ontstaan. En het feit dat dit verhaal, maar ook al zijn andere verhalen, geen rechtvaardigheid hebben, heeft daar ook mee te maken. Hij heeft het slechts omhuld in veel 'grotere' verhalen en thema's.

Quote van Kafka:

“I didn’t want any new clothes at all; because if I had to look ugly anyway, I wanted to at least be comfortable. I let the awful clothes affect even my posture, walked around with my back bowed, my shoulders drooping, my hands and arms all over the place. I was afraid of mirrors, because they showed an inescapable ugliness” (Brod, 1995).

Het is een zeer vermakelijk verhaal, dat je in een uur uitleest. Ik was iets te laat begonnen en het was eigenlijk al bedtijd, maar ik werd er helemaal in meegesleept en kon niet stoppen met lezen. De vertaling van Gerda Meijerink en Willem van den Toorn draagt daar zeker aan bij.

De gedaanteverwisseling – Franz Kafka | Lalagè leest - lalageleest.wordpress.com

Persoonlijk vond ik Die Verwandlung wat tegenvallen. Het enige wat ik als positief ervoer, was de verstandhouding tussen Gregor en zijn familie en hoe uiteindelijk zelfs zijn lieve zus hem als niets meer dan een smerig insect zag. Erg triest. Net als de realisatie die ik ondervond, dat uiteindelijk zelfs Gregors jongere zus hem alleen als insect tolereerde, om haar grootmoediger over te laten komen tegenover haar ouders. Althans, zo interpreteerde ik het.

Waarom deze novelle mij niet pakte, vind ik moeilijk te beschrijven. Ik vond het heel eerlijk gezegd droog en saai beschreven. Kafka schrijft over Gregors gedaanteverwisseling alsof Gregor een cracker met kaas aan het eten was. Deze zakelijke manier van schrijven doet me -tot dusver- niks. Ik moest denken aan de romancyclus 'Het bureau', waarbij een karige schrijfstijl eveneens door liefhebbers als een pluspunt wordt beschouwd. Ook die boeken heb ik besloten te laten liggen, onder andere vanwege de gortdroge manier van schrijven.

Thuis heb ik echter een mooie bundel van Kafka's werk liggen, dus daar ga ik later dit jaar zeker nog in duiken! Wie weet is Kafka een 'acquired taste', en ontdek ik in de toekomst meer van wat ik momenteel niet zie in zijn stijl.

Dat maakt het voor mij deels juist zo krachtig. Vanwege de totale emotieloosheid in het taalgebruik komt het verhaal nog krachtiger aan emotioneel. Het is echt een triest en keihard verhaal. Je moet je echt vreselijk miserabel voelen en vol zelfhaat zitten om zoiets te schrijven, me dunkt. Het einde is ook zo wrang, zo liefdeloos.



Het is natuurlijk ook een totaal wantrouwen naar de ware intenties van mensen. Werkelijk geen enkele daad van de personages in het boek komt voort uit iets goeds, zelfs de ogenschijnlijk 'goede' daden niet. Alleen maar uit zelfzucht en zelfbelang. Je zou kunnen zeggen dat het het karakter van de schrijver reflecteert, maar als je het breder trekt zegt het iets over de mens. Als je de ware intenties van mensen gaat analyseren en ontleden blijft er niets van over, niets goeds over. Kafka zet er een vergrootglas op, waardoor het bijna karikaturaal wordt, maar er zit een kern van waarheid in over het echte leven.




Het is een kort verhaal van 73 pagina's. Kun je weinig meer in stoppen dan kafka heeft gedaan. Het is wel een behoorlijk lineair rechttoe-rechtaan verhaal en daardoor oppervlakkiger dan Het Proces.

Om hier nog aan toe te voegen: ik kan heel goed begrijpen dat de verhalen van Kafka mensen in de 21ste eeuw niet meer raken. Zijn verhalen zijn universeel maar het taalgebruik is natuurlijk zwaar verouderd. vergelijk het maar eens met het huidige taalgebruik: snel, kort, krachtig, flitsend moet het anno 2018 zijn. Het staat haaks op de superlange zinnen van Kafka, het archaïsche taalgebruik. Maar hoewel Kafka net als iedere schrijver ook een product van zijn tijd was, was zijn stijl ook voor die tijd uniek. En ondanks dat het taalgebruik verouderd is, weet Kafka nog altijd zeer veel emoties los te maken bij veel lezers. Ondanks die grotdroge bureaucratische taal, en ondanks zijn personages, die nooit oprecht lief zijn, maar ondanks hun slechtheid of het nastreven van puur eigenbelang wel altijd om één of andere reden onschuldig zijn.

Kafka's verhalen hebben een oneindige diepte. Je kunt er echt uren en uren over praten, nadenken en filosoferen, en dan nog zou je je vinger nooit geheel op de kern kunnen leggen. Het blijft altijd ongrijpbaar, niet geheel te vatten, ambigu en voor meerdere interpretaties vatbaar. Het is de enige schrijver ooit die zo magistraal met logica en onlogica heeft lopen jongleren, en zo hard met de verbeelding van de lezer heeft lopen fucken. Zo hard, dat je er gewoon een 'aangenaam' ellendig gevoel van krijgt, bij het lezen van het 'Proces' bijvoorbeeld. Aangenaam omdat je een zeker genoegen schept uit de moeilijkheden en ellende van het personage, en ellendig omdat je bijna zelf vast komt te zitten in een absurde wereld waarin de logica een kwartslag gedraaid lijkt te zijn. Het is een hele enge wereld, maar in feite staat het voor DE wereld waarin we leven. Want het is niet onze wereld zelf die logisch is, maar het denken van de mens dat deze wereld logisch 'maakt' of probeert te maken in zijn hoofd. Dit is de kern van de absurdistische filosofie.

Ik ben een groot fan van Kafka. Helaas zal Kafka, net als iedere schrijver, steeds minder gelezen worden, tot op het punt dat zijn boeken zo ver af staan qua taalgebruik van de tijd waarin mensen leven, dat het bijna wordt als het lezen van een boek uit de middeleeuwen voor de mensen van nu. Ik kan me niet voorstellen dat de generatie die na generatie Z komt, ooit nog een boek van Kafka open gaat slaan.

Ik denk dat Kafka net zo goed gelezen blijft worden als Madame Bovary, Don Quichot of De goddelijke komedie. Door een kleine groep mensen dus, die werkelijk in literatuur geïnteresseerd is. Voor die lezers zie ik niet in waar Kafka meer verouderd is dan andere oude schrijvers, wel integendeel. Denk ook dat er nieuwe vertalingen zullen blijven verschijnen van dergelijke tijdloze klassiekers, die het leesbaar zullen houden voor toekomstige literatuur-adepten.

De invloed van Kafka op de literatuur is te groot, hij wordt te vaak genoemd, lezers zullen hem weten te vinden. Pas als de literatuur zou verdwijnen, verdwijnt ook Kafka.

(Trouwens: > 1000 stemmen op deze site voor zijn oeuvre, dat is enorm veel.)

Ik geloof ook niet zo dat Kafka een 'houdbaarheidsdatum' heeft, daar is zijn werk te universeel voor.

Volgens mij stelt Kafka trouwens minder specifieke eisen aan de lezer dan vele andere "klassiekers", en is zijn potentiële publiek dus minder exclusief (resp. gedateerd) dan dat van bijvoorbeeld Madame Bovary of La divina comedia.

Verschilt wel per boek of verhaal, hij heeft ook dingen geschreven die nu echt niet meer kunnen, maar zijn voornaamste werken zullen dat de komende paar honderd jaar nog wel blijven.

Franz Kafka is misschien wel de belangrijkste schrijver van de 20e eeuw en Die verwandlung is het meest invloedrijke korte verhaal dat ooit is geschreven. Maar of Kafka over honderd jaar nog gelezen zal worden weten we natuurlijk niet.
Waarschijnlijk lezen de mensen helemaal niet meer en kunnen ze die lettertjes niet meer begrijpen...of de insecten hebben de macht van ons overgenomen.

Mwah, ik hoor toch ook verhalen dat er meer dan ooit in de menselijke geschiedenis literatuur wordt gelezen. Hoger opleidingsniveau. Boeken zijn betaalbaarder voor iedereen. Technologie biedt legio opties om ook op andere manieren aan het boek te geraken.

Dan vergeet je toch even dat we over 100 jaar hoogst waarschijnlijk zijn gestikt in de plastic soep of zelf in een van kunststof gemaakt, op een insect gelijkend, wezen zijn veranderd.

Overigens klinkt Kafka wel heel erg door in de metaforen die je gebruikt. Grappig.

Grappig?
Stel je de volgende situatie eens voor in de toekomstige insectensamenleving:

Op een morgen ontdekt hij na het wakker worden dat hij een transformatie heeft ondergaan en dat hij nu meer weg heeft van een mens dan van een insect.

Hahahaha

Dit cynische kortverhaal van Kafka vind ik hoogst intrigerend. Daar waar anderen dit boek - door de zakelijke schrijfstijl-wellicht saai vinden, ervaar ik de metamorfose als een vertelling vol frustratie en aangrijpend onrecht. Naast de door anderen al aangehaalde zelfverachting, vond ik het erg wrang dat iemand die jarenlang voor zijn familie heeft gezwoegd, zo bij het oud vuil wordt gezet. De zus van Gregor maakt zelfs in wezen misbruik van zijn ziekte....euh....transformatie. Het lijkt me voorts dat sommigen die patiënt worden van een langdurige (mentale) ziekte (bijv. alzheimer), somwijlen vergelijkbaar worden behandeld, hetgeen dit verhaal een zeker gewicht gaf. In ieder geval is dit wel een boek waaraan ik zonder blikken en blozen de volle mep kan geven.

Gregor Samsa en mevrouw Klein

Zo begint het (wat mij betreft geweldige) prentenboek 'Een heel lief konijn' van Imme Dros en Jaap Lamberton. (Imme Dros schreef de tekst en Jaap Lamberton maakte de illustraties, waarvoor ze de Woutertje Pieterse Prijs ontvingen - Jaap Lamberton helaas postuum.)
Toen ik 'De gedaanteverwisseling' van Franz Kafka las - in de vertaling van Willem van Toorn - moest ik regelmatig aan 'Een heel lief konijn' denken. Direct al bij de eerste zin. De twee boeken hebben nog veel meer parallellen. Ze hebben een vergelijkbare opzet: de protagonist ondergaat een onvrijwillige gedaanteverwisseling, waardoor haar/zijn relatie tot haar/zichzelf en de buitenwereld wordt geproblematiseerd. Waar Sama echter in één keer transformeert, verloopt mevrouw Kleins transformatie wat geleidelijker: eerst ontdekt ze haar staart en later beginnen haar oren te groeien.
Mevrouw Klein begint door haar verandering anders naar de wereld te kijken: konijneriger. Ze schaamt zich tegenover haar omgeving - tussen de regels door proeft de lezer da ze zich in een zeer burgerlijk milieu begeeft. Tussen de regels door stelt het boek ook de impliciete vraag of mevrouw Kleins blik eigenlijk niet altijd al heel konijnerig is geweest: heeft mevrouw Klein eigenlijk niet altijd al als opgejaagd wild geleefd, ook al voordat ze een konijn werd?
Het (ietwat idiote) onderscheid tussen mens en dier wordt vaker in het prentenboek bevraagd. Zo wordt mevrouw Klein bij de dokter naar de dierenarts verwezen en bij de dierenarts verwijzen ze haar weer terug. Ten einde raad bezoekt Klein de psychiater. Die meent dat de oren en de staart maar een idee zijn. Die zitten tussen haar oren. (Die grap komt overigens niet uit het boek - een gemiste kans eigenlijk.)
Net zoals in 'De gedaanteverwisseling' komt de familie er slecht vanaf. Als mevrouw Klein haar probleem aan haar kinderen uit de doeken doet, bekommeren die zich geen moment om hun moeder, maar denken ze meteen aan zichzelf: "Zou dat erfelijk zijn? Kunnen wij dat ook krijgen? Wat erg!"
Kafka overwoog zijn verhaal in de bundel 'Straffen' op te nemen. Dit heeft hij uiteindelijk niet gedaan, en wat mij betreft is dat terecht, want ik zou eigenlijk niet weten waarom het daar op zijn plaats zou zijn. In 'Een heel lief konijn' is dat element met betrekking tot straf daarentegen wel aanwezig. Als mevrouw Klein met haar probleem naar haar moeder gaat, zegt die namelijk: "Dat komt er nou van! Je wou nooit naar me luisteren." Jaap Lamberton heeft de moeder overigens met een kruisje afgebeeld, waarmee hij dus iets religieus suggereert. Sowieso vertellen de illustraties een heel eigen verhaal naast de tekst, zoals dat moet in een goed prentenboek. Zo heeft Lamberton alle menselijke figuren dierlijke trekjes gegeven. Dit zou dus kunnen betekenen dat mevrouw Klein altijd al een konijn is geweest - alle mensen zijn immers dieren - en dat er dus in wezen helemaal geen uiterlijke verandering heeft plaatsgevonden, maar alleen een innerlijke: mevrouw Klein heeft dan iets ontdekt bij of in haarzelf wat ze nog niet eerder had opgemerkt. Door deze ontdekking vervreemdt ze van zichzelf en van haar omgeving.
De enige van wie ze niet vervreemdt en die niet van haar vervreemdt, is meneer Klein. Als mevrouw Klein naar hem gaat met haar probleem, vindt ze zichzelf en haar man terug. Daarmee eindigt 'Een heel lief konijn' aanzienlijk positiever dan 'De gedaanteverwisseling'. (Alhoewel: het boek suggereert eigenlijk ook een soort dood. Of beter gezegd: een nieuw leven.)

Eigenlijk is 'De gedaanteverwisseling' welbeschouwd een dieptreurig verhaal. Toch leest het niet zo: Kafka's schrijfstijl, die in dit boek overigens opvallend vlot is, voorziet het verhaal van een prettige luchtigheid en humor, al schuurt de humor wel van het cynisme. Iedereen, behalve Gregor, is ontzettend egoïstisch en handelt enkel en alleen uit eigenbelang.
Het boek stelt zo ongeveer dezelfde vragen als 'Een heel lief konijn': vragen over mens-zijn, vragen over menselijkheid, vragen over (familiaire) verhoudingen, et cetera. Een passage die ik wel opvallend vond, is het stuk waarin Gregor diep geraakt wordt door het vioolspel van zijn zus Grete. Daarin lijkt Gregor, het "ondier", een soort antropologische vraag te stellen:
Een onderwerp dat in 'Een heel lief konijn' niet aan bod komt, maar wel in 'De gedaanteverwisseling' een grote rol speelt, is "communicatie" - sorry voor het lelijke woord. Waar mevrouw Klein wel in staat is om met taal te communiceren, kan Gregor in zijn nieuwe toestand niet meer spreken. Dit maakt wel dat Gregor zich des te bewuster is van zijn uiterlijk en zijn uitstraling: de "non-verbale communicatie" - een nog lelijkere term, sorry. Eigenlijk ontdekt Gregor dat een nieuw lichaam automatisch een andere lichaamstaal spreekt.
Gregors relatie met zijn lichaam is een prachtig aspect van het boek en dat toont de meesterschap van de auteur. De eerste alinea van dit boek behoort ongetwijfeld tot één van de beste passages die ik tot nu toe gelezen heb. Briljant geschreven, vind ik! Ook de stukken waarin Gregor controle probeert te krijgen over zijn nieuwe lichaam zijn fantastisch. Zo knap dat Kafka zo'n vrij absurd gegeven geheel ongeforceerd en bijna vanzelfsprekend weet op te schrijven.
De gedaanteverwisseling van Gregor drijft de menselijke verhoudingen in en rond het gezin op de spits en legt deze bloot. De familie vervreemdt zodanig van Gregor dat ze hem verwaarlozen en hem als een last gaan zien. (Dit zie je overigens ook wel voorkomen bij families met een ernstig zieke.) Zo takelt de arme Gregor steeds verder af. En als de familie uiteindelijk zelfs weigert Gregor bij zijn naam te noemen, sterft deze een hartverscheurende dood. Wat daarna nog volgt, is een uitermate cynisch, zogenaamd positief, einde dat hoogst onbevredigend is en haast ongemakkelijk is om te lezen. Kortom: geweldig.

Als je 'De gedaanteverwisseling' met 'Een heel lief konijn' vergelijkt, vraag je je wel af of het beter met Gregor was afgelopen als hij in een konijn was veranderd of als er een meneer Klein in beeld was geweest. Tja.

Ik schreef dit voor de grap, maar zojuist heb ik het verhaal Samsa verliefd van Murakami gelezen en daar is warempel de verandering van kever naar mens beschreven.

Toen hij zijn ogen opendeed, ontdekte hij dat op bed was veranderd in Gregor Samsa.

Echt iets voor Murakami om zoiets te verzinnen!

Schitterend werkje van K. Een horrorverhaal, in de ware betekenis van het woord, dat de lezer niet onberoerd laat, tot het intreurige einde toe.

Bij zijn drie romans kreeg ik maar geen binding met de personages. Dat is hier - mijn eerste korte(re) verhaal van Kafka - wel anders. Vanaf de eerste zinnen werd ik bij de lurven gegrepen. Alles wat ik miste in zijn romans, was hier volop aanwezig. Ik werd voor het eerst bij het lezen van Kafka echt geraakt door het verhaal. Het is droevig, ontroerend, beklemmend en daardoor onvergetelijk. Ga zeker meer van zijn kortere werk lezen, want dat bevalt me blijkbaar stukken beter dan zijn langere verhalen.

Bij Ovidius was een metamorfose meestal een straf van de goden. Hier komt ze onverwacht en zonder reden. Als lezer word je ondergedompeld in een absurde situatie. Niemand reageert verbaasd, al vinden ze het wel een vervelende toestand. In welk insect Gregor Samsa precies veranderd is, is niet helemaal duidelijk. De werkster noemt hem een mestkever, maar zij is geen entomologe.

Met dit ongerijmde gegeven werd Kafka een van de grondleggers van het surrealisme, een stroming die opgang zou maken in de Franse poëzie en schilderkunst in de jaren ‘20. Aangezien het begint met het ontwaken van Samsa, zou het allemaal een droom kunnen zijn. Je kunt ook naar een symbolistische uitleg zoeken. Kafka was een Ashkenazi in een tijd dat sommigen joden zagen als ongedierte dat je mag vertrappelen.

Gregor Samsa lijkt wellicht een beetje op de schrijver zelf, die voor een verzekeringsmakelaar werkte. Z’n artistieke aspiraties legde hij bij de zus, een getalenteerde violiste. Opvallend is dat Samsa zich volledig wegcijfert voor de andere gezinsleden. Het einde heeft wat van optimisme tegen beter weten in. Het is een novelle in een uitgepuurde stijl die ruimte laat voor diverse interpretaties en het onmogelijke mogelijk maakt.

Een van de opvallendste aspecten van Kafka’s werk is zijn bijzonder strenge stijl die uiterst precies het verhaal vertelt – in die zin bijna wetenschappelijk voelt – terwijl wat het beschrijft even uiterst bizar is. Ook de gesprekken die personages met elkaar voeren zijn zo beleefd en precies dat het bevreemdend en geestig is. De stijl is dan ook niet mooi (poëtisch) maar heeft door zijn droge strengheid wel een uitgesproken geestig, vaak cynisch, effect, bv. “de fondsdokter, voor wie in het algemeen alleen kerngezonde, maar arbeidsschuwe mensen bestaan”; “afgezien van een na zijn lange slaap werkelijk overbodige slaperigheid”; “zijn hard en toch mislukt leven”. Kenmerkend zijn de aldoor gebruikte tegenstellingen of paradoxen, die als je erover nadenkt juist heel waarheidsgetrouw zijn, zodat de paradoxale aard of dubbele bodems van ons bestaan naar voren wordt gebracht, maar die ook literair gezien de vertelling aldoor interessant en spannend maakt.

In dit verhaal wordt de hoofdpersoon op een ochtend wakker en ontdekt hij dat hij in een “monsterachtig ongedierte” (ungeheuren Ungeziefer) is veranderd. Bovenop maar ook in lijn met de bevreemdende stijl is het bevreemdende van het verhaal dat alle betrokkenen op een uiterst praktische wijze naar de kwestie kijken: je zou denken dat zo’n ongewone gebeurtenis allerlei metafysische vragen oproept, resulterend in bv. een horrorverhaal, maar afgezien dat hij te weerzinwekkend is om te zien is de vraag bij iedereen toch vooral ‘hoe moet dit nu verder?’ met financiële vragen – de hoofdpersoon was kostwinner – als de eerste zorgen. Kafka lijkt ons daarmee een spiegel voor te houden hoe ‘bureaucratisch’ in Webers zin de samenleving is geworden: alle betrekkingen met elkaar zijn zakelijk en rationeel geworden en worden aldus gereguleerd door wetten, regels en procedures. Elke metafysische diepte, elk diepere zinvraag, lijkt geëlimineerd.

Tegelijk wordt het verhaal zo ‘objectief’ verteld dat in die zin de verteller ons ook weinig helpt om betekenis te geven aan het verhaal: er wordt slechts uiterst nauwkeurig vertelt wat iedereen doet. Opzettelijk heeft Kafka het ‘ongedierte’ niet gepreciseerd, al wijzen de beschrijvingen op een kever of – als men de opgewekte afschuw die zijn verschijning oproept in beschouwing neemt – op een kakkerlak. Vele interpretaties lijken mogelijk waar het insect voor staat: zijn afschuwelijke staat, zijn moeite om uit bed te komen, zijn niet kunnen eten en zijn sterven kunnen op een ernstige ziekte wijzen, maar waarschijnlijker is het monster een metafoor voor de menselijke degeneratie die het professionele leven veroorzaakt (de hoofdpersoon werd geheel in beslag genomen door zijn verantwoordelijkheden), voor de kunstenaar die niet wordt geaccepteerd door de samenleving of voor Kafka zelf die vermoedde dat anderen hem afzichtelijk vonden. De ‘gedaanteverwisseling’ (Verwandlung) verwijst overigens waarschijnlijk niet alleen naar de hoofdpersoon, maar ook naar zijn zus die gedurende het proces verandert van een pubermeisje naar een volwassen jonge vrouw en met welke transformatie het verhaal eindigt.