De Dwaler - Roos van Rijswijk (2021)
mijn stem
1 stem
Nederlands
Verhalenbundel
Psychologisch
208 pagina's
Eerste druk: Querido,
Amsterdam (Nederland)
Roos van Rijswijk debuteerde met de roman 'Onheilig', maar ze schrijft ook verhalen. Die in 'De dwaler' zijn sprankelend, prikkelend, poëtisch en altijd ongewoon. Ze laten een wereld zien die op de onze lijkt, maar net niet is. Zo besluit een man midden in een chique woonwijk op straat te blijven liggen, en vraagt een vrouw uit medelijden een wildvreemde mee naar zee. Een buitenaardse verkenner onderzoekt of de mens meer is dan bladgroen en een schoolklas wordt voor een spelletje levend stratego wel heel erg verdeeld door hun docent. Empathie komt uit de kraan, in een hijskraan ben je het verst verwijderd van de doden, en alleen in 'De dwaler' kun je vissen in de gangen van een ziekenhuis.
2
geplaatst: 15 april 2023, 13:16 uur
De rijke binnenwereld van mensen die geconfronteerd worden met hun nederige plek in de wereld. Zoekend naar betekenis in het genadeloos verstrijken van de tijd of de snelle opkomst van technologische en maatschappelijke ontwikkelingen.'De Dwaler' (2021) van Roos van Rijswijk is een heerlijk eclectische mengeling van verschillende verhalen. Onvoorspelbaar. Compleet verschillend in stijl, toon of thematiek. Soms poëtisch en vol metaforiek. Soms ook meer rauw en psychologisch geladen. Het begint fijn met 'Sluit je ogen' (4*) als een gedachte-experiment waarin een buitenaards wezen mijmert over onze beperkingen in zintuigelijke waarnemingen. Al werd ik meer geraakt door 'De dag dat Alfred besloot te gaan liggen' (4*) over een man die tijd en plaats achter zich laat. Alfred besluit uit het niets te gaan liggen op dezelfde plek en niet meer op te staan. Droevige beschrijvingen over hoe een nietige figuur verdwijnt met de tijd.
Sommige verhalen krijgen wel erg weinig ruimte om de achterliggende SF-ideeën bevredigend uit te werken. Met 'Schoon' (2.5*) en 'Het Beest van Ravenstein' (2.5) kon ik verder niet zoveel omdat ze grootse thematiek proberen te vangen in een paar bladzijden. Ook stilistisch niet buitengewoon interessant. 'Seven Year Itch' (3.5*) doet dan wel weer een stap in de goede richting als een soort Black Mirror-aflevering over na de dood voortlevend bewustzijn, computergestuurde lichaamsdelen en de almacht van sociale media. Van Rijswijk weet op een knappe manier best wel complexe ideeën over transhumanisme terug te brengen tot helder proza. 'Oefeningen in Onvoltooidheid' (3.5*) is opnieuw een geslaagd gedachte-experiment rond imperfecte cultleden die de perfectie van een supercomputer bezingen. Ik ben een beetje verliefd op de bezwerende taal waarmee Van Rijswijk haar ideeën over existentiële kwesties vangt in een ritme van religieuze incantaties. Het houdt je vast en neemt je mee.
Het idee van 'De vlag, de reiziger' (3*) is stilistisch aardig gevonden. Of een ik-verteller die tijdens een spelletje levend stratego allemaal schoolkinderen tegen elkaar uitspeelt door ze in verschillende kampjes te verdelen. Het zegt uiteindelijk meer over zijn innerlijke nood tot classificeren dan over de individuen die hij verdeelt. De boodschap is duidelijk, maar het blijft een tikkeltje nikserig omdat je als lezer nooit vat krijgt op de consequenties van deze verdeel- en heersstrategie. 'Je moet je fiets binnenzetten' (2.5*) voegt ook niet veel toe aan het vorige verhaal als bespiegeling van een kleinburgerlijke dorpsgemeenschap waar men zich zorgen maakt over nieuwkomers. Directer en minder abstract, maar daarom ook des te meer belerend.
Van Rijswijk weet in haar betere verhalen een heleboel te vertellen door expliciet dingen weg te laten. Zo heeft 'De Zee' (4*) me enorm geraakt door de simpele opzet van een meisje dat de zee nog nooit heeft gezien en een vrouw die bereid is om haar mee te nemen. Je krijgt nooit helemaal vat op hun beweegredenen, maar juist daarom komt de machtsverhouding tussen de twee zo sterk naar voren. Is het een lief gebaar of toch ook een beetje suspect? Met 'Van Boven' (3.5*) komt van Rijswijk meer op psychologisch terrein als een jongetje erover nadenkt of het leven de moeite waard is om los te laten. Komt de bevrijding van zijn eigen pijn niet als hij zich loslaat van het trappenhuis? Mooi en schrijnend. Al vind ik soortgelijke thematiek beter tot z'n recht komen in 'Onschuld' (4*) waarin Van Rijswijk opnieuw terugkeert naar een bezwerend ritme en een surrealistische insteek. Zo lees ik haar toch het liefst.
'De Jongens' (4.5*) is één van mijn favoriete verhalen uit de bundel. Of zoals een mevrouw op leeftijd haar eigen vergankelijkheid onder ogen moet komen als haar haperende lichaam schoonheid, kracht en fitheid verliest. Ze heeft steeds meer hulpmiddelen en aanpassingen nodig om dat te compenseren. Het roept bij haar de vraag op of zij misschien de persoon bij uitstek is die de gendertransitie van haar kleinzoon kan begrijpen. Want elk menselijk individu heeft zich met het verstrijken van de tijd te verhouden tot een veranderend lichaam. Niemands lichaam blijft immers consistent hetzelfde. Ook titelverhaal 'De Dwaler' (4.5) heeft me geraakt door de poëtische en surrealistische opzet van een verteller die door een soort ziekenhuis dwaalt. Het kille linoleum van deze zielloze omgeving krijgt steeds meer kleur als het personeel verandert in watervogels en er plasjes met vissen verschijnen. Heerlijk beeldend beschreven vol fantasievolle associaties.
In 'Munten' (3.5*) vertelt een moeder over de inspiratievolle plek die een vrouwelijke voorouder heeft ingenomen als eigengereide kluizenaarster. Het is een lief verhaal over sterke vrouwen en hoe de geschiedenis als een positieve kracht kan doorwerken in het heden. In 'Aan de rand' (3*) en 'De rot bloot' (3*) gaat van Rijswijk los met haar prachtige sfeerbeschrijvingen van viezige stadstaferelen. Het blijft helaas wat te meanderend om werkelijk te blijven hangen. Dan geeft 'Woestijn' (3.5*) voor mij meer een anker door de manier waarop het de ontwikkeling centraal stelt van twee vrouwelijke collega's van middelbare leeftijd. Er gebeurt niet veel meer dan dat zij zich afzetten tegen 'de nattekrantenbar' waar zij dag in dag uit mensen bedienen. Ze mijmeren erover hoeveel van het leven ze eraan zijn kwijtgeraakt en toch blijven ze terugkomen. Stilistisch wordt die werksleur ook knap ingevuld door kleine gebeurtenissen plaats te laten vinden op 'een woensdag', 'een donderdag' en 'een dinsdag'. Van die momenten waarop niks verandert en tegelijkertijd alles als het besef daagt hoe zinloos monotonie is.
'De Zusters' (4.5*) is wederom prachtig door de sprookjesachtige opzet van drie zussen die vanuit hun raam kijken naar het getik van een verkeerslicht. Er trekt een wereld aan hen voorbij waar ze op een bepaalde manier zelf toch ook onderdeel van zijn. De mens die probeert weg te komen van de buitenwereld en er toch altijd deel van zal uitmaken. Ik heb ook een zwak voor 'Het Nachtveer' (4*) als een moderne interpretatie van een Frankische legende over een vooraankondiging van de dood. Of de visserman die op de woelige zee erachter komt dat zijn verloofde is gestorven en dat ook zijn tijd op aarde ten einde zal komen. Het zegt ook wel iets over de rijkheid van Van Rijswijk dat ze het ene verhaal goochelt met grootse thema's als transhumanisme en het volgende terugkeert naar literatuurgeschiedenis.
In 'Zorgvlied' (3.5*) ziet een dochter de geesten van vrouwelijke voorouders als ze met haar moeder over een begraafplaats loopt. Een beetje grappig en speels, maar tussen de regels best interessante beschouwingen over hoe je het leven moet zien vanuit het perspectief van de dood. Voor de dochter is het verleden tastbaar in het heden, maar voor de moeder is de dood een banale afsluiting van iets. Tot slot dan '15 september 2020' (3.5*) als een vormspelletje waarin een vrouw voor haar laptop zit en geconfronteerd wordt met onoplosbare vraagstukken over geopolitiek en global warming. Het enige wat zij kan doen is met haar verbeelding andere rollen aannemen als Matt Damon, een reiger en het stoplichtmannetje. Het onbegrijpelijke tastbaar maken en nadenken vanuit andere perspectieven.
Sommige verhalen krijgen wel erg weinig ruimte om de achterliggende SF-ideeën bevredigend uit te werken. Met 'Schoon' (2.5*) en 'Het Beest van Ravenstein' (2.5) kon ik verder niet zoveel omdat ze grootse thematiek proberen te vangen in een paar bladzijden. Ook stilistisch niet buitengewoon interessant. 'Seven Year Itch' (3.5*) doet dan wel weer een stap in de goede richting als een soort Black Mirror-aflevering over na de dood voortlevend bewustzijn, computergestuurde lichaamsdelen en de almacht van sociale media. Van Rijswijk weet op een knappe manier best wel complexe ideeën over transhumanisme terug te brengen tot helder proza. 'Oefeningen in Onvoltooidheid' (3.5*) is opnieuw een geslaagd gedachte-experiment rond imperfecte cultleden die de perfectie van een supercomputer bezingen. Ik ben een beetje verliefd op de bezwerende taal waarmee Van Rijswijk haar ideeën over existentiële kwesties vangt in een ritme van religieuze incantaties. Het houdt je vast en neemt je mee.
Het idee van 'De vlag, de reiziger' (3*) is stilistisch aardig gevonden. Of een ik-verteller die tijdens een spelletje levend stratego allemaal schoolkinderen tegen elkaar uitspeelt door ze in verschillende kampjes te verdelen. Het zegt uiteindelijk meer over zijn innerlijke nood tot classificeren dan over de individuen die hij verdeelt. De boodschap is duidelijk, maar het blijft een tikkeltje nikserig omdat je als lezer nooit vat krijgt op de consequenties van deze verdeel- en heersstrategie. 'Je moet je fiets binnenzetten' (2.5*) voegt ook niet veel toe aan het vorige verhaal als bespiegeling van een kleinburgerlijke dorpsgemeenschap waar men zich zorgen maakt over nieuwkomers. Directer en minder abstract, maar daarom ook des te meer belerend.
Van Rijswijk weet in haar betere verhalen een heleboel te vertellen door expliciet dingen weg te laten. Zo heeft 'De Zee' (4*) me enorm geraakt door de simpele opzet van een meisje dat de zee nog nooit heeft gezien en een vrouw die bereid is om haar mee te nemen. Je krijgt nooit helemaal vat op hun beweegredenen, maar juist daarom komt de machtsverhouding tussen de twee zo sterk naar voren. Is het een lief gebaar of toch ook een beetje suspect? Met 'Van Boven' (3.5*) komt van Rijswijk meer op psychologisch terrein als een jongetje erover nadenkt of het leven de moeite waard is om los te laten. Komt de bevrijding van zijn eigen pijn niet als hij zich loslaat van het trappenhuis? Mooi en schrijnend. Al vind ik soortgelijke thematiek beter tot z'n recht komen in 'Onschuld' (4*) waarin Van Rijswijk opnieuw terugkeert naar een bezwerend ritme en een surrealistische insteek. Zo lees ik haar toch het liefst.
'De Jongens' (4.5*) is één van mijn favoriete verhalen uit de bundel. Of zoals een mevrouw op leeftijd haar eigen vergankelijkheid onder ogen moet komen als haar haperende lichaam schoonheid, kracht en fitheid verliest. Ze heeft steeds meer hulpmiddelen en aanpassingen nodig om dat te compenseren. Het roept bij haar de vraag op of zij misschien de persoon bij uitstek is die de gendertransitie van haar kleinzoon kan begrijpen. Want elk menselijk individu heeft zich met het verstrijken van de tijd te verhouden tot een veranderend lichaam. Niemands lichaam blijft immers consistent hetzelfde. Ook titelverhaal 'De Dwaler' (4.5) heeft me geraakt door de poëtische en surrealistische opzet van een verteller die door een soort ziekenhuis dwaalt. Het kille linoleum van deze zielloze omgeving krijgt steeds meer kleur als het personeel verandert in watervogels en er plasjes met vissen verschijnen. Heerlijk beeldend beschreven vol fantasievolle associaties.
In 'Munten' (3.5*) vertelt een moeder over de inspiratievolle plek die een vrouwelijke voorouder heeft ingenomen als eigengereide kluizenaarster. Het is een lief verhaal over sterke vrouwen en hoe de geschiedenis als een positieve kracht kan doorwerken in het heden. In 'Aan de rand' (3*) en 'De rot bloot' (3*) gaat van Rijswijk los met haar prachtige sfeerbeschrijvingen van viezige stadstaferelen. Het blijft helaas wat te meanderend om werkelijk te blijven hangen. Dan geeft 'Woestijn' (3.5*) voor mij meer een anker door de manier waarop het de ontwikkeling centraal stelt van twee vrouwelijke collega's van middelbare leeftijd. Er gebeurt niet veel meer dan dat zij zich afzetten tegen 'de nattekrantenbar' waar zij dag in dag uit mensen bedienen. Ze mijmeren erover hoeveel van het leven ze eraan zijn kwijtgeraakt en toch blijven ze terugkomen. Stilistisch wordt die werksleur ook knap ingevuld door kleine gebeurtenissen plaats te laten vinden op 'een woensdag', 'een donderdag' en 'een dinsdag'. Van die momenten waarop niks verandert en tegelijkertijd alles als het besef daagt hoe zinloos monotonie is.
'De Zusters' (4.5*) is wederom prachtig door de sprookjesachtige opzet van drie zussen die vanuit hun raam kijken naar het getik van een verkeerslicht. Er trekt een wereld aan hen voorbij waar ze op een bepaalde manier zelf toch ook onderdeel van zijn. De mens die probeert weg te komen van de buitenwereld en er toch altijd deel van zal uitmaken. Ik heb ook een zwak voor 'Het Nachtveer' (4*) als een moderne interpretatie van een Frankische legende over een vooraankondiging van de dood. Of de visserman die op de woelige zee erachter komt dat zijn verloofde is gestorven en dat ook zijn tijd op aarde ten einde zal komen. Het zegt ook wel iets over de rijkheid van Van Rijswijk dat ze het ene verhaal goochelt met grootse thema's als transhumanisme en het volgende terugkeert naar literatuurgeschiedenis.
In 'Zorgvlied' (3.5*) ziet een dochter de geesten van vrouwelijke voorouders als ze met haar moeder over een begraafplaats loopt. Een beetje grappig en speels, maar tussen de regels best interessante beschouwingen over hoe je het leven moet zien vanuit het perspectief van de dood. Voor de dochter is het verleden tastbaar in het heden, maar voor de moeder is de dood een banale afsluiting van iets. Tot slot dan '15 september 2020' (3.5*) als een vormspelletje waarin een vrouw voor haar laptop zit en geconfronteerd wordt met onoplosbare vraagstukken over geopolitiek en global warming. Het enige wat zij kan doen is met haar verbeelding andere rollen aannemen als Matt Damon, een reiger en het stoplichtmannetje. Het onbegrijpelijke tastbaar maken en nadenken vanuit andere perspectieven.
* denotes required fields.
* denotes required fields.