Ficciones - Jorge Luis Borges (1944)

Na El Aleph weer een heerlijke bundel van Borges. Een gebrek aan fantasie schijnt de beste man nooit gehad te hebben, al moet gezegd worden dat veel ideeen wel meermalen gebruikt worden. Dit is dan ook meteen het enige minpunt van het boek, want doordat sommige verhalen wat op elkaar lijken, is er bij momenten een duidelijk verschil in kwaliteit te zien.

En het moet gezegd worden, er stonden ook wat mindere verhalen in, vooral in het eerste deel. Gelukkig is het merendeel echter prima in order en zitten er ook heel wat hoogtenpunten in. Favorieten zijn toch wel; Funes, His Memory en Three Versions of Judas.

Overal prima bundel dus, met hoogte en dieptepunten. Net ietje beter ook dan El Aleph, al staat daar nog steeds het beste verhaal in. (The Immortals)

4*

Boeiend, maar niet altijd even pakkend.

Filosofische fictie is altijd een lastig compromis tussen filosofie en fictie, tussen het rigoureus uitwerken van ideeën en het vertellen van een verhaal. Als een schrijver te veel aandacht besteedt aan zijn ideeën kan dat ten koste gaan van de emotionele betrokkenheid bij het plot, maar als hij zich te veel richt op het vertellen van een verhaal, dan komen zijn ideeën niet goed naar voren en word je als lezer niet geprikkeld.

De Fantastische Verhalen van Borges zijn voor mij een goed voorbeeld van de eerste hoorn van dit dilemma. Deze collectie zit vol prikkelende ideeën, of beter gezegd: vol memorabele beelden van ideeën. Van een gemeenschap die niet alleen theoretisch overtuigd is van de waarheid van metafysisch idealisme maar daar ook naar probeert te leven, via een samenleving waarin alles beslist wordt via een onzichtbare loterij, naar een bibliotheek waarin alle kennis van de wereld verzameld is: het zijn stuk voor stuk erg boeiende gedachte-experimenten die als intellectuele exercitie zonder meer zijn geslaagd.

Het probleem is alleen dat filosofische fictie idealiter meer moet zijn dan een intellectuele exercitie, en op dat punt is deze collectie voor mij niet helemaal geslaagd. Hoe prikkelend de fantastische werelden ook zijn die Borges schetst, ze slagen er zelden in om je te raken, te doen voelen. Zijn schrijfstijl is vaak ontzettend droog, alsof hij een verhaal schrijft in de vorm van een essay, recensie of encyclopedie-artikel, en van personages of gebeurtenissen die de lezer bij de werelden betrekken is vaak amper sprake.

Voor mij is deze bundel daarom niet helemaal geslaagd. De filosofie prikkelt, maar de fictie pakte me vaak niet. Desalniettemin vond ik de bundel zeker de moeite waard en ga ik ook De Aleph zeker eens proberen. Hopelijk raakt Borges' werk me meer als ik er met realistischere verwachtingen aan begin. Voorlopig 3.5*.

Verhalen in de traditionele zin kun je dit nauwelijks noemen. Het zijn filosofische bespiegelingen rond een fictieve situatie, een voorbeeld van ideeënliteratuur. Alleen het laatste verhaal (De Tuin met de Zich Splitsende Paden) springt wat uit de band doordat het begint en eindigt als een spionagethriller, maar het centrale gedeelte is toch weer filosofisch. Ik raad aan de volledige bundel in volgorde te lezen, want er zitten terugkerende ideeën in.

Oneindigheid is een centraal thema. Het zesde verhaal (De Bibliotheek van Babel) gaat over een gebouw dat oneindig is in de ruimte. Het doet denken aan fractalen en aan het droste-effect. Voor oneindigheid in de tijd staan enkele fictieve boeken met vertakkende hoofdstukken, en het labyrint. De vertakkende wegen staan voor verschillende versies van de toekomst, die volgens Borges parallel plaats kunnen vinden. Hij is beïnvloed door het idealisme van Plato en Bertrand Russell. Hij schetst situaties waarin het onderscheid tussen verbeelding en werkelijkheid vervalt. Het is complexe materie, maar door de originaliteit, de geestdriftige stijl en de beperkte lengte (90 bladzijden in de Borges-omnibus) is het een boeiend leesstuk.