Ficciones - Jorge Luis Borges (1944)

Na El Aleph weer een heerlijke bundel van Borges. Een gebrek aan fantasie schijnt de beste man nooit gehad te hebben, al moet gezegd worden dat veel ideeen wel meermalen gebruikt worden. Dit is dan ook meteen het enige minpunt van het boek, want doordat sommige verhalen wat op elkaar lijken, is er bij momenten een duidelijk verschil in kwaliteit te zien.

En het moet gezegd worden, er stonden ook wat mindere verhalen in, vooral in het eerste deel. Gelukkig is het merendeel echter prima in order en zitten er ook heel wat hoogtenpunten in. Favorieten zijn toch wel; Funes, His Memory en Three Versions of Judas.

Overal prima bundel dus, met hoogte en dieptepunten. Net ietje beter ook dan El Aleph, al staat daar nog steeds het beste verhaal in. (The Immortals)

4*

Boeiend, maar niet altijd even pakkend.

Filosofische fictie is altijd een lastig compromis tussen filosofie en fictie, tussen het rigoureus uitwerken van ideeën en het vertellen van een verhaal. Als een schrijver te veel aandacht besteedt aan zijn ideeën kan dat ten koste gaan van de emotionele betrokkenheid bij het plot, maar als hij zich te veel richt op het vertellen van een verhaal, dan komen zijn ideeën niet goed naar voren en word je als lezer niet geprikkeld.

De Fantastische Verhalen van Borges zijn voor mij een goed voorbeeld van de eerste hoorn van dit dilemma. Deze collectie zit vol prikkelende ideeën, of beter gezegd: vol memorabele beelden van ideeën. Van een gemeenschap die niet alleen theoretisch overtuigd is van de waarheid van metafysisch idealisme maar daar ook naar probeert te leven, via een samenleving waarin alles beslist wordt via een onzichtbare loterij, naar een bibliotheek waarin alle kennis van de wereld verzameld is: het zijn stuk voor stuk erg boeiende gedachte-experimenten die als intellectuele exercitie zonder meer zijn geslaagd.

Het probleem is alleen dat filosofische fictie idealiter meer moet zijn dan een intellectuele exercitie, en op dat punt is deze collectie voor mij niet helemaal geslaagd. Hoe prikkelend de fantastische werelden ook zijn die Borges schetst, ze slagen er zelden in om je te raken, te doen voelen. Zijn schrijfstijl is vaak ontzettend droog, alsof hij een verhaal schrijft in de vorm van een essay, recensie of encyclopedie-artikel, en van personages of gebeurtenissen die de lezer bij de werelden betrekken is vaak amper sprake.

Voor mij is deze bundel daarom niet helemaal geslaagd. De filosofie prikkelt, maar de fictie pakte me vaak niet. Desalniettemin vond ik de bundel zeker de moeite waard en ga ik ook De Aleph zeker eens proberen. Hopelijk raakt Borges' werk me meer als ik er met realistischere verwachtingen aan begin. Voorlopig 3.5*.

Verhalen in de traditionele zin kun je dit nauwelijks noemen. Het zijn filosofische bespiegelingen rond een fictieve situatie, een voorbeeld van ideeënliteratuur. Alleen het laatste verhaal (De Tuin met de Zich Splitsende Paden) springt wat uit de band doordat het begint en eindigt als een spionagethriller, maar het centrale gedeelte is toch weer filosofisch. Ik raad aan de volledige bundel in volgorde te lezen, want er zitten terugkerende ideeën in.

Oneindigheid is een centraal thema. Het zesde verhaal (De Bibliotheek van Babel) gaat over een gebouw dat oneindig is in de ruimte. Het doet denken aan fractalen en aan het droste-effect. Voor oneindigheid in de tijd staan enkele fictieve boeken met vertakkende hoofdstukken, en het labyrint. De vertakkende wegen staan voor verschillende versies van de toekomst, die volgens Borges parallel plaats kunnen vinden. Hij is beïnvloed door het idealisme van Plato en Bertrand Russell. Hij schetst situaties waarin het onderscheid tussen verbeelding en werkelijkheid vervalt. Het is complexe materie, maar door de originaliteit, de geestdriftige stijl en de beperkte lengte (90 bladzijden in de Borges-omnibus) is het een boeiend leesstuk.

Nou ik vond dit anders wel kutjegeniaal hoor, een prachtige samensmelting van geschiedenis, psychologie, filosofie, mystiek en maffe plot twists. In sommige kortverhalen zitten meer ideeën dan in de complete oeuvres van bepaalde auteurs.

Zo is het precies!

Ik ben momenteel de verhalenbundels van Borges aan het lezen en wat een genot is dat! Zo fantasierijk, zo geestig, zo geniaal en inderdaad zo tjokvol sterke ideeën. Heerlijk postmodern ook hoe hij aldoor de werkelijkheid vervalst dan wel laat zien dat het kopie soms werkelijker kan worden dan het origineel. Borges is wellicht samen met Edgar Allan Poe de grootste schrijver van korte verhalen en het is opvallend hoe ze beiden het postmodernisme in de literatuur hebben geïntroduceerd dus inhoudelijk veel overeenkomsten hebben: het verschil is denk ik met name dat Poe een echte schrijver en Borges een echte lezer was waardoor Borges' stijl nog radicaler postmodern is in het gebruiken (en vervalsen) van zo'n beetje de complete wereldgeschiedenis van het schrift.

Ik ga er nog wel een keer een langer stuk aan wijden (al weet ik dat jullie er niet op zitten te wachten ).

Haha nee zeker doen, ik ben benieuwd!

Ik ben afwisselend verhalen van Murakami en Borges aan het lezen en wat meteen opvalt is dat Murakami altijd minstens een alinea nodig heeft om iets te zeggen terwijl Borges wel 10 dingen in één zin zegt. Dat verklaart meteen waarom Murakami doorgaans hele lange romans schrijft en Borges een meester van het korte verhaal is. Het lezen van Borges is zo'n genot omdat hij niet alleen beknopt schrijft maar daarbij ook de ene stilistische parel na de andere uit z'n mouw schudt die je het liefst allemaal zou willen uitknippen, inlijsten en boven je bed hangen (op de altijd wat vervreemdende want ogenschijnlijk vergezochte metaforen na is Murakami daarentegen een slechte stilist die zich dan ook graag verschuilt achter z'n personages die het verhaal moeten vertellen door middel van wat kreupele zinnen die dan wel weer 'realistisch' ogen als hoe rommelig we meestal denken dus als een soort 'stream of consciousness'). Borges teksten zijn ook altijd heel rommelig in de zin dat het bewust (postmodernistisch) de meest verschillende dingen bij elkaar gooit, maar elk woord blijkt altijd heel precies gekozen (een ontevreden koper op bol.com noemt de vertaling van Borges "onleesbaar" maar aan de vertaling ligt het niet want zelfs Borges' complexe zinnen zijn glashelder in het Nederlands). Wat Borges in dat verband ook meesterlijk doet is elk verhaal bewust beginnen met een paar zinnen die volstrekt raadselachtig zijn (je denkt telkens: waar gaat dit is godsnaam over?) maar die duidelijk worden als de wereld van dat verhaal zich ontvouwt. Zelfs wat stilistische verfraaiing door middel van bizarre of vreemde combinaties lijkt (bv. een detective die "roekeloos scherpzinnig" is) blijkt altijd weer een doel in het verhaal te hebben.

Al met al vind ik Borges een verbluffende stilist: een meesterlijk schrijver op dezelfde hoogte als Nabokov, Flaubert en Conrad.