À Rebours - J.-K. Huysmans (1884)

Een soort uitbreiding van 'Op Drift': qua toon en gedachten hebben boeken veel van elkaar weg, maar deze roman is uitgebreider. Dat is zowel de kracht als de zwakte: bij vlagen wordt het nog schrijnender en beklemmender, en bij vlagen schurkt het ook tegen het saaie aan. Al met al resulteert het, niet geheel verrassend, weer in een 3,5*-notering. Niettemin een aanrader.

In eerste instantie was ik verkikkerd op die heerlijk pathetische en bombastische figuur Des Esseintes, die in zijn eigen kunstmatige wereldje verkeert. Er ontstond naar dat karakter een soortgelijk gevoel van afkeer en affectie, zoals ik die ook ooit voelde voor literaire figuren als Bazarov van Toergenjev, Oblomov van Gontsjarov en Madame Bovary van Flaubert. Naar het einde toe verloor ik echter mijn interesse toen het verhaal een bijna essayistische structuur begon te krijgen en het meer een reflectie werd op de kunsten dan een consistent verhaal met een kop en een staart. Het levert een intrigerende roman op die ik met veel plezier gelezen heb, maar die mij niet tot aan het einde toe heeft weten te raken.. Trouwens wel een dikke pluim voor Jan Siebelink, die met zijn recente vertaling een prettig leesbare en toegankelijke Nederlandse versie heeft weten te krijgen.

In een poging om te doen wat Huysmans naliet – bondig zijn – een samenvatting van ‘Tegen de keer’ in één woord? Geen sinecure!

Oervervelend komt aardig in de buurt, maar de lading dekt het boek onvoldoende.

Irritant? Zeker, hoewel Huysmans’ eindeloze, encyclopedische geneuzel in zijn tijd vermoedelijk wel resoneerde met de smaak en kennis van de goegemeente, waardoor het publiek zich mogelijks minder ergerde.

Gedateerd, dus? Misschien, al is de vraag of het snoeverige, intellectualistische toontje ooit in goede aarde gevallen zou zijn.

Wereldvreemd, kortom? Daarmee komen we aardig in de buurt van het probleem dat ‘A rebours’ cultiveert: een losgezongen zijn van het wereldse. Het is literatuur in een wuft vacuüm, het zijn virtuoze taalbuitelingen die enkel ten behoeve van pronkerig vertoon van eigen kunnen te boek zijn gesteld. Het personage Jean Floressas des Esseintes moet immers doorgaan voor een non-figuur, die niets kan ondernemen, met niemand in contact kan treden en alles te min vindt voor zijn overgevoelig geworden zintuigen en zijn zelfverklaard erudiete opinies.

Bijgevolg: deprimerend, om daarmee behoorlijk accuraat de stemming weer te geven waarmee ondergetekende zich doorheen dit boek geworsteld heeft. Uiteraard maakt Huysmans’ decadentisme er net een punt van om dit soort atmosfeer over te brengen – nou, gefeliciteerd. Dit is evenwel niet wat literatuur anno 21ste eeuw placht te doen (kopje onder gaan in wat zij met haar van barokke pathetiek stijf staande stijl vermeent over te kunnen brengen).

Kort-kort: een begenadigd schrijver, die zich fataal van onderwerp en filosofische insteek vergist heeft.

1,5*