Grande Sertão: Veredas - João Guimarães Rosa (1956)

Van al de schrijvers van vorige eeuw die ik heb gelezen, is Guimaraes Rosa de enige van wie ik voordien nooit gehoord had. En van al die schrijvers vond ik uitgerekend hém de groostste. In alle opzichten. En met voorsprong...

Net als ThomasVV had ik tot voor kort nog nooit van João Guimarães Rosa gehoord. Bovenstaande bericht en enkele posts bij Ulysses (waarmee dit boek overigens totaal niet te vergelijken is, om die misvatting maar meteen uit de weg te ruimen) brachten me bij dit boek.

Ik heb Diepe wildernis: de wegen gelezen als een avonturenroman. In het nawoord van de vertaler, August Willemsen (die afgaand op het Nederlands voortreffelijk werk heeft afgeleverd), kwam ik allerlei metafysische verklaringen tegen, die vermoedelijk grotendeels wel juist zijn, maar wat mij betreft niet zo interessant. Wat het boek wil overbrengen is voelbaar ook zonder exacte duiding.

Hoofdzakelijk verhaalt de protagonist Riobaldo in Diepe wildernis: de wegen over zijn leven als bandiet in het Braziliaanse binnenland. Een leven vol vriendschap, liefdes, moed, oorlog, ontberingen, en veel avontuur. Dit levert een aaneenschakeling op van bijzonder scènes; Rosa brengt de desolate wildernis tot leven met z'n beschrijvingen. Vooral de gevechtsgedeelten zijn geweldig goed.

De Braziliaan moest niet veel hebben van grammatica of taalregels, en dat is te merken. Toch is het boek niet moeilijk leesbaar en kan je nergens spreken van een gimmick. De taalexperimenten van Rosa zijn bedoeld om een sfeer op te roepen en een diepere betekenis in woorden naar boven te halen, wat overtuigend lukt. (Ook de keuze van Willemsen om typerende Portugese woorden onvertaald te laten helpt zeker mee.)

Na een wat stroef begin werd ik onverbiddelijk het boek in getrokken. Het verteltempo ligt, ondanks het ontbreken van enige witregel in bijna 600 pagina's, eigenlijk helemaal niet hoog. Allerlei inhoudelijke thema's en reflecties van hoofdpersoon Riobaldo blijven voortdurend opduiken, samen met prachtige zinnen vol uitgesponnen mijmeringen of samengebalde woestijn-wijsheden.

De ontknoping, waarvan Rosa vraagt om die geheim te houden voor toekomstige lezers, is helaas niet erg geloofwaardig en ook niet helemaal nodig wat mij betreft. Dát, de iets te geconstrueerde vorm van het boek als een monoloog exterieur en het soms net te metaforische gehalte van de roman zijn eigenlijk de enige smetjes op dit verder monumentale stuk literatuur. Een boek om minstens eenmaal te herlezen, ik neig nu al naar 4,5 ster.

Waar heb je dit boek ergens gevonden eRCee?

Openbare bibliotheek Groningen. Het boek is uitgegeven door Meulenhoff in de serie 'Literatura Latina'.

Bizar, ik heb dit boek al 15 jaar (of zoiets) in huis maar ben er nooit aan begonnen. Was een cadeautje van iemand die dol is op Brazilie en op August Willemsen. Dus ooit ga ik hier nog eens aan beginnen, zeker gezien het hoge stemgemiddelde hier.

Om dat 'ooit' nog wat dichterbij te brengen: Mario Vargas Llosa is ook groot fan van dit boek.

Dank, nog even zoeken dus, want die hier in Apeldoorn kent hem zeer zeker niet. Allicht ergens nog eens in een tweedehands zaakje.

Het metaforisch gehalte bepaal je toch zelf, eRCee? In tegenstelling tot sommige andere werken, leek juist dit boek mij ook totaal los daarvan te smaken! En dat vind ik magisch: een permanent aanwezige maar nooit opgedrongen metaforiek en suggestieve kracht, die je volledig zelf invult. Ik kon er niet genoeg van krijgen...

Deels mee eens, ik heb ook vooral van het boek genoten als avonturenroman (en ik zag dat het boek zelfs wel in de traditie van de ridderverhalen wordt gezet).

Maar, op sommige momenten is het toch wel erg prominent. Bijvoorbeeld de tweede doortocht door het extreem droge gebied, of de jeugdherinnering van de boottocht op de rivier. Daar kun je als lezer niet om de metaforische bedoelingen van Rosa heen.

De roman is één grote metafoor en staat bol van de symboliek. De sertão is de duivel...maar dat alleen als paradox natuurlijk.

Voor mij zat het leesgenot vooral in dit soort zinnen waar het boek vol mee staat:

'Zo is het chef. En ik ben niets, ik ben niets, ik ben niets...Ik ben werkelijk niets, minder dan niets, niets van niets...Ik ben het niets en niemendal, weet u? Ik ben het niets dat helemaal niets is, het kleinste niets van allemaal, weet u? Een niets. Van niets...Van niets...'

Wij weten slechts dat heel goed wat we niet begrijpen.

August Willemsen heeft het prachtig vertaald en van een uitgebreid nawoord voorzien, maar sluit af met deze woorden:

Vergeet u maar wat ik geschreven heb: het is een boek om te lezen en vooral te voelen. Of men leest het als een avonturenroman of als esoterisch rituaal. Grande sertão: veredas is van een verblindende rijkdom, fascinerend als het leven zelf.

Mensen lees dit boek. Het is briljant!