Het Boek van Violet en Dood - Gerard Reve (1996)

Reve's decennia-lang aangekondigde meesterwerk "het Boek van Violet en Dood" is een raamvertelling waarin Reve herinneringen ophaalt aan oude liefdes die bijna allemaal niet meer leven. Het is voor Reve de ideale manier om te schrijven over de liefde en dood, de onderwerpen waar het over moest gaan.
De dood lijkt in dit boek altijd onverwachts te komen, maar is door de sfeer eigenlijk toch altijd verwacht. Deze paradox is prachtig omdat het leven ook zo is, iedereen weet dat hij dood gaat, maar toch komt de dood altijd onverwacht.

Het boek is in de eerste helft zeer gehaasd en weet daardoor slecht te boeien. Pas in de tweede helft vindt Reve de rust terug om uitgebreider over de dingen te schrijven. Hij vindt dan ook weer de humor terug (De redactievergadering van Tirade, het bezoek aan zijn geleerde halfbroer) en is meteen weer terug op zijn ongekende niveau.

Reve is een meesterlijk stilist. Zijn grappen getuigen niet alleen van een grote schare aan humor, maar ook van taalkundigheid. Hij was van dezelfde leeftijd, zij het een stuk jonger. Hiermede haalt hij clichés en afgezaagde taalprocedures genadeloos onderuit. Ja, van dat soort humor houd ik. Het is zo simpel, maar je moet een Reviaan zijn om erop te komen. En dat is niet iedereen gegeven.

In de tweede helft van deze autobiografische roman valt Reve helaas te veel in herhaling. Dan wordt het flauw. Ook dat heeft zijn functie, zou je kunnen betogen, en af en toe heeft het dat ook, maar het effect van dit eindeloze, melige gedram op de lezer neemt vanaf een bepaald moment exponentieel af. En dan heb ik het vooral over zijn begeerte naar jongens, die in eerste instantie nog met bijzondere taalkundige finesse alsmede op emotioneel front hoogstaand worden uitgewerkt. Wanneer hij zich echter rechtstreeks tot de lezer wendt, blijft het altijd wel vermakelijk.

Ik snap overigens niet waarom dit het Boek der Boeken geheten moet. Ja, centrale thema's uit het leven van Reve komen wel voor - zijn slechte relatie met zijn broer, het communistische milieu waar hij altijd zo op gespuwd heeft, zijn homoseksualiteit en bekering tot Rooms-Katholieke Kerk- maar het zijn niet deze onderwerpen die blijven hangen. Het is gewoon een grote gedachtevloed, die zich ongebreideld en zonder ontwaarbare logica manifesteert, daarbij ijlings herinneringen uit Reves verleden meevoerend.

Nu zie ik overigens hoezeer Herman Brusselmans is geïnspireerd door Gerard Reve. Beiden bedienen zich van een aantal ingrediënten die het stutwerk van oeuvre behelzen: eindeloze hersenscheten die als een tank door een miniatuurhuis donderen, op papier worden gestift dat het een aard heeft, onophoudelijke taalkundige running gags, de constant aanwezig ironie, maar tegelijkertijd ook niet te flauw zich van tijd tot tijd wenden tot oprechte, emotionele mijmeringen en zielenkronkels die iets zeer zoetigs meedragen. Talent om hun gevoelde leed zwaar te laten wegen op de lezer hebben beide virtuozen niet, maar hé, wat kan je anders met al dat levensleed aanvangen dan het maar te relativeren.

Herman Brusselmans is voor mij dan ook de enige rechtmatige epigoon van Reve. - Hierbij ga ik niet voorbij aan het feit dat Brusselmans wel degelijk een eigengereide humorstijl heeft en alleenheerser over zijn literaire biotoop is.- Arnon Grunberg moet zijn pen in de ladekast opbergen, en spoedig zijn luiers gaan wassen.

Een grotendeels vermakelijk boek, maar er waren wel passages waarbij mijn aandacht verslapte. Het gaat over de dingen waar het altijd bij Reve over gaat: fantasieën over knappe, lijdende jongetjes, katholicisme en het afzeiken van allerhande bevolkingsgroepen, waaronder natuurlijk ook collega-schrijvers.

Net als bovenstaande reactie valt me bij het lezen van Reve altijd op hoeveel Brusselmans lijkt op Reve. Ook sommige zinnen uit dit boek zouden zo in een boek van Brusselmans voor kunnen komen. Voor beide schrijvers geldt voor mij: af en toe een boek van ze lezen is erg leuk, maar niet te veel want hun boeken gaan eigenlijk nooit over iets van belang en dat gaat me op den duur op de zenuwen werken als ik er te veel van lees.

Ik vond dit boek wat minder grappig en minder scherp dan ik van Reve gewend ben. Bovendien vond ik het boek richting het einde bij vlagen saai worden (al zijn de laatste paar hoofdstukken wel weer genietbaar). Maar goed, zelfs als Reve een van zijn mindere boeken schrijft, moet ik nog steeds regelmatig gniffelen. En het aanstellerige, ouderwetse taalgebruik van de beste man vind ik nog steeds om te smullen. Een kleine 3,5* voor deze roman.

“Maar dat doet er niet toe”: het boek.

Na een nogal sloom begin ontvouwt zich een relaas over van alles en nog wat. In de wirwar van gedachtenkronkels vallen twee rode draden te ontwaren: het rooms-katholieke geloof van de auteur, waarover hij eerder op de oppervlakte blijft; en zijn geaardheid, iets wat hij wel in geuren en kleuren beschrijft. Reve vrolijkt de roman op met een licht-absurde ondertoon, waardoor je nooit echt weet welke passages op ware feiten berusten en welke stukken hij verzint. Het resultaat is best onderhoudend, maar ook bevreemdend. Het Boek van Violet en Dood moet het niet meteen van herkenbare situaties hebben. Af en toe voelt dit boek ook wat belegen aan; en dan heb ik het niet eens over het archaïsch taalgebruik, eerder over de stijve manier waarop de personages met elkaar omgaan.

Ik hou het voorlopig bij 3*.