Egy Polgár Vallomásai - Sándor Márai (1934)

Biografieen spreken me niet zo aan, fictief of niet. Ik houd nu eenmaal van een goed verhaal. Daarom vreesde ik in het begin dat Bekentenissen van een Burger nogal een worsteling zou worden.
Marai bewijst echter opnieuw een meesterlijk schrijver te zijn. Het is bijna onvoorstelbaar dat een auteur zonder enige internationale bekendheid op 34-jarige leeftijd dit boek schrijft. Een roman zonder verhaal, zonder spanning, zonder kunstgrepen, een roman over de verheven burgercultuur van het interbellum en over schrijven en over Europa. Ik ken geen enkele Nederlandse literator die een dergelijk boek zou kunnen schrijven.

Waarom Bekentenissen van een Burger nu precies zo goed is vind ik moeilijk te zeggen. In ieder geval door de herkenbare stijl met de superieure woordkeuze. In alles blijkt dat Marai zelf stamt uit het hoge milieu dat hij beschrijft, hij is misschien wel de laatste overlevende. De manier waarop in het begin van het boek de wijdvertakte familierelaties worden uitgetekend en verderop hoe de relatie ten opzichte van literatuur en andere schrijvers (zoals Kafka) onder woorden wordt gebracht, als communicerende zielen, is schitterend.
Maar ook de inhoud boeit. Ten opzichte van het andere werk van de Hongaar zijn de observaties en inzichten weer nieuw; veel minder staat de intieme menselijke relatie centraal, hier gaat het over volken. Hongarije, Duitsland, Frankrijk en ook Engeland en Italie worden feilloos beschreven en gekarakteriseerd. De tijdgeest wordt trefzeker opgeroepen, bijvoorbeeld het dansen op de vulkaan in het Duitsland van de jaren '20. Even een citaat, ik kan het niet laten:
"In een tijd waarin de middenklasse en de arbeiders - zestig miljoen mensen - van de ene dag op de andere alles verloren wat ze bezaten, overwoog zij onverstoorbaar of we financieel gezien het beste de tram of de metro konden nemen. Tevergeefs legde ik haar uit dat haar zuinigheid weinig aan ons lot kon veranderen in de algehele ondergang die zich om ons heen voltrok: ze bleef afdingen, zelfs op bedragen die in de miljoenen liepen, en ze kon krenterig zijn in situaties waarin er bedragen van honderden miljoenen marken over de tafel gingen".

Nadeel van het boek blijft voor mij de insteek van de biografische roman: het is een genot om Bekentenissen van een Burger te lezen, maar je legt het ook makkelijk weer weg.
Voor het overige is deze monumentale roman een perfect stuk literatuur van een van de grootste schrijvers die Europa heeft voortgebracht.

Totaal eens met eRCee hierboven. Ook ik heb liever een doorlopend verhaal.

Wel zit het boek barstensvol interessante passages en beschrijvingen van Berlijn en Duitsers en Parijs en Fransen maar vooral het Europa op het keerpunt. Daar waar zij haar macht te grabbel gooide.
Heel precies als een journalist gaat Marai te werk. Dat tweede deel is ook beduidend beter dan het eerste deel dat zijn jeugd in de Dubbelmonarchie beschrijft. Een enkele anekdote is het vertellen waard, maar lang niet alle. Ondanks dat daar ook interessante dingen worden gezegd over kunst, cultuur en architectuur is het lastiger door te werken. Saai zelfs soms. Het tweede deel is echt veel beter en door de snelle variatie tussen gebieden en thema's nooit langdradig.

Alleen mis ik echt een centraal thema. Een rode draad. Dat lijkt er hier niet te zijn. Wellicht binnen de thema's, maar ook na enig nadenkwerk heb ik dat niet echt kunnen vinden. Het boek behandelt veel, maar tot een conclusie lijkt Marai niet te komen of tot een bepaalde visie of gedachte. Dat mis ik wel.

Binnenkort maar eens beginnen aan Zweigs werk over Europa. Kijken hoe dat bevalt. 3,5*

Ja, dit boek heeft mij enorm kunnen bekoren.

Het begint allemaal wat rommelig en oppervlakkig, maar het is grappig om te zien dat hoe meer het 'schrijversbewustzijn' bij Marai groeit, hoe trefzekerder de zinnen, formuleringen en theses worden.
Het boek wordt dus alsmaar beter. Wat hij over Duitsers en Engelsen maar vooral over Fransen (Parijzenaars) en Italianen zegt is zondermeer grappig. En dat zonder in eenzijdige karikaturen te vervallen. Telkens schetst hij beide zijdes van de medaille zonder ook zichzelf daarbij te sparen. Zelf blijft hij heel de tijd wat op de achtergrond. Het is een biografie van een observator. Gelukkig wel eentje met uitzonderlijk veel talent. Grappig ook hoe hij soms in het zog vertoeft van de 'groten der aarde' terwijl hij de meesten onder hen uiteindelijk nog zou overvleugelen.

Zijn passages in Parijs en zeker in Florence - De Italiaanse lente - zijn bijzonder ontroerend. Zijn observaties zijn bijzonder raak, maar steeds zeer mild. Ook over taal weet hij rake dingen te zeggen, terwijl hij het quasi achteloos uit zijn pen tovert. Ik kan de vertaling moeilijk beoordelen, maar het Nederlands is wel bijzonder apart, zonder dat het gekunsteld aanvoelt. Zoals ik literatuur (en vertalingen) eigenlijk het liefste heb.

En ik heb ook wel even stilgestaan bij zijn lof op de burgerij. 'Bourgeois' of 'burgerlijk' is een bijvoeglijk naamwoord dat bij velen mensen stinkt, maar Marai toont aan dat dit onterecht is: het zijn de symptomen van een maatschappij in bloei. Een maatschappij in vrede en welvaart. Een maatschappij waar geen plaats voor burgerij is, is niet meteen een samenleving waar het goed is om te toeven. En wat kijkt iemand als ik die bepaald bevooroordeeld is over een tijdvak als het interbellum toch weer op zijn neus als blijkt hoe de mensen toen soms moderner waren dan veel hedendaagse medeburgers. Een genot om te lezen: boeiend, leerrijk, verheffend en prachtig geschreven.

Wat een lastig boek om te beoordelen. Biografieën hebben mij nooit aangesproken, maar Márai is een dermate interessante schrijver dat ik uiteindelijk alles van hem gelezen wil hebben. In Bekentenissen van een burger vind ik het vooral interessant dat je, zoals eerder aangehaald, Márai als schrijver kunt zien groeien in dit boek. Zijn taal wordt preciezer, de storende herhalingen vallen weg, de stijl dwingt ook meer tot verder lezen. Misschien wordt dat laatste ook bewerkstelligd doordat volwassen mensen mij meer interesseren dan 'de jeugd', al bevat het eerste deel ook zeker boeiende passages. Uiteindelijk zal Bekentenissen van een burger niet een van mijn favoriete Márai's worden, maar ik denk dat het wel belangrijk is geweest voor de ontwikkeling van zijn schrijverschap om dit 'van zich af te schrijven', ook omdat hij in deze autobiografie steeds meer beseft dat literair schrijven toch wel belangrijk voor hem is.

Ik heb er geen gras over laten groeien, eRCee, ik ben er onmiddellijk aan begonnen, en het eerste hoofdstuk beviel mij al meteen!

Ha, goed zo. Zodra je een keer een op een tegenvaller stuit stop ik met m'n tips.

Ik ben nog maar halfweg, maar ik wil toch al een paar dingen opmerken.
- Op verschillende plaatsen lijkt het mij of Marai zelf niet meer weet wat hij even tevoren geschreven heeft: hij herhaalt dingen in iets andere bewoording alsof het de eerste keer is dat hij het zegt, of spreekt zichzelf zonder verpinken zelfs gewoon regelrecht tegen. Ligt dat aan de vertaling, aan mijn verkeerd begrip, aan slordigheid van de schrijver, aan een onderbroken compositie of aan een bewuste stijl?
- Af en toe (met name hoofdstuk 2.2 en verder) deed Marai mij thematisch wat denken aan... Kundera, (meer bepaald diens L'immortalité en Une rencontre)! Is Milan door Sandor geïnspireerd?

Gemengde gevoelens. Een interessant document van een groot schrijverstalent, maar eigenlijk geen roman. Eerder een oeverloze aaneenrijging van journalistieke columns, die op zich een soms wat krampachtige poging lijken om banaliteiten gewichtig te maken. Cultureel-historisch is dat interessant, maar intrinsiek.. Marai lijkt hier echt wel de beroepsjournalist die schrijver wil worden maar ondanks zichzelf nog in zijn oude stiel gevangen zit...

Oei, dat valt niet mee. Zwaar mee oneens natuurlijk.

Overigens heeft Kundera voor zover ik weet Marai nooit genoemd in zijn vier essaybundels, dus van veel inspiratie lijkt mij geen sprake te zijn.

Ik vind het treffend hoe enerzijds toon en insteek van Marai mij soms echt aan Kundera doen denken, maar hoe anderzijds Kundera de belichaming is van wat Marai heel uitdrukkelijk regelrecht onmogelijk acht: een allochtoon die als auteur de Franse taal tot de zijne maakt...

Deze “bekentenissen” zijn in feite een overzicht van Midden- en West-Europa van 1900 tot de jaren 30, gegoten in de vorm van een fictieve autobiografie. De “autobiografische” invalshoek is naar mijn gevoel niet het sterkste deel van het boek, behalve op enkele crisismomenten bij het begin van de puberteit en op het einde bij het diepgaande besef wat schrijven voor hem (en in het algemeen) inhoudt. Die laatste bladzijden zijn volgens mij de meest aangrijpende. De beschrijvingen van de verschillende steden waar hij verblijft, zijn nogal verschillend van belang. Berlijn eind jaren 20 met het toenmalige culturele leven is zeer interessant. De manier waarop hij dan weer het leven in Parijs en Londen afkraakt, is “erover”, het idyllische van het Franse platteland op een andere manier ook.
Ik vind het nog steeds moeilijk om een slotoordeel te vellen. Alles bijeen zeker boeiend, al bleef die dubbelzinnigheid van roman en cultuurkritiek mij toch wel hinderen.
De kaftfoto is fantastisch!