menu

L'Homme Révolté - Albert Camus (1951)

Alternatieve titel: De Mens in Opstand

mijn stem
4,50 (19)
19 stemmen

Frans
Ideeënliteratuur / Sociaal

384 pagina's
Eerste druk: Gallimard, Parijs (Frankrijk)

In dit essay geeft Camus een analyse van een paar eeuwen menselijke opstandigheid. Die begint in eigenlijke zin pas in de 18e eeuw, als 'metafysische revolte'. Door de ontkenning van de doelgerichtheid van mens en schepping, probeert men dan een eenheid van de redelijke mens met het irrationele te bereiken. Als 'historische revolte' uit die opstandigheid zich in de revolutie, met als paradoxaal aspect dat daarin getracht wordt geluk voor alle mensen te bereiken met aan dat geluk vijandige middelen. De revolutionaire moord, de opoffering van het leven van een medemens, ook al is dat een onderdrukker, is de aantasting van de reden van de opstand: de menselijke waardigheid. Hoe het oorspronkelijke doel van de opstand steeds ontaardde, laat Camus zien bij Rousseau, De Sade en de romantici, Dostojevski's Ivan Karamazov, Nietzsche, Lautréamont, Hegel, Marx en uiteindelijk Lenin en Stalin.

zoeken in:
avatar van eRCee
Zelf beschouwde Camus De mens in opstand als zijn belangrijkste boek. Het is in ieder geval, van wat ik las, zijn meest filosofische. Een essay, geen roman.

Een van de grondideeen van het boek betreft de persoonlijke opstand, waarvan de revolte van de slaaf tegen de heer het prototype is. Die opstand zit in ieder mens, 'het enige schepsel dat weigert te zijn wat het is'. Die opstand is goed, het is een poging de wereld te herscheppen tot iets beters, er eenheid aan te geven.
Cruciaal is dat door deze opstand slechts een deel van de werkelijkheid wordt afgewezen, juist met een beroep op een ander deel van die werkelijkheid.

Camus beschrijft uitgebreid (dit vormt het grootste deel van het boek) hoe de opstand ontspoord is, zowel in de filosofie als in de geschiedenis. Die ontsporing vindt plaats in een ontgoddelijkt heelal, waarin absolute waarden niet meer bestaan.

Allereerst de filosofische kant, de metafysische opstand. Een van de hoogtepunten van het boek is voor mij het gedeelte waarin het romanpersonage Iwan Karamazov en Nietzsche naast elkaar worden geplaatst. Iwan Karamazov wijst de totale werkelijkheid af (en dan is alles geoorloofd), Nietzsche aanvaardt de totale werkelijkheid (dan is eveneens alles geoorloofd).
Ondanks het respect dat Camus toont voor de denkkracht van deze twee lijnen wijst hij ze radiaal af. Hij verwerpt vooral het nihilisme, omdat dat leidt tot moord en terreur, en wil vasthouden aan morele grenzen.
Dat laatste komt aan bod in hoofdstuk vijf, de bij vlagen briljante conclusie waarin Camus aantoont dat de opstand zelf haar grenzen definieert. Zodra die grens wordt overschreden houdt de opstand op te bestaan, wordt het misdaad. De slaaf rebeleert tegen onbegrensde macht van zijn meester, stelt de totale vrijheid aan de kaak en zal dus voor zichzelf geen totale vrijheid kunnen eisen. De eis van de opstandige zelf is tegelijk haar grens. Terwijl absolute, goddelijke waarden verdwenen zijn ontstaat op die manier opnieuw een moraal.

Terug naar deel 3, over de revoluties in de geschiedenis: de historische opstand. Ook daar ontsporing. Het doel van revolutie in de toekomst plaatsen (zoals in het communisme deed) is een nieuw geloof, een nieuwe transcendentie creeeren, in naam waarvan geen offer te groot is. Aan de andere kant kan ook de loop van de geschiedenis worden vergoddelijkt (Hegel) en dat rechtvaardigt eveneens terreur. Het eerste leidt tot een verheerlijking van de beul door de slachtoffers, het tweede tot een verheerlijking van de beul door de beulen.
Camus daarentegen pleit in het vijfde hoofdstuk voor de opstand die zich geen absolute doelen stelt maar concreet is, geheiligd door zijn middelen. Daarmee wordt geen paradijs op aarde gecreerd, Iwan Karamazovs leed om het lijden blijft bestaan. Maar het leven kan wel een stukje beter worden.

Albert Camus schrijft niet zonder pathos, maar door de bevlogenheid is zijn betoog oprecht en ontroerend. Vooral het tweede en het laatste hoofdstuk vond ik geweldig goed. Elke zin is dan raak. Haarscherp worden filosofische en historische stromingen onderzocht en ontleed tot in de uiterste consequentie. Pas in hoofdstuk vijf worstelt Camus zich uiteindelijk een eigen plaats in eeuwen van opstand.

De mens in opstand is een indrukwekkende studie van een filosofische en historische kernwaarde, maar uiteindelijk vooral van de mens. Geen eindeloos getheoretiseer dat alleen standhoudt binnen een gedachtesysteem, maar een levensvisie die werkelijk van waarde is. Daarmee een van de beste filosofische essays dat ik ken.

Ongeveer de eerste 80 bladzijden gelezen en dan toch maar besloten het aan de kant te leggen. Hoewel er zeer interessante stukken in zaten, met name zijn interpretaties van Dostojewski en Nietzsche, zat er te veel historiek in waar ik niet in thuis was.
Bovendien leek het me dat het boek nogal hard verder breit op Camus' vorige werken, die ik nog niet gelezen heb. Toch wel van plan dat toch eens te doen en wie weet kan ik dit boek dan toch nog eens terug vastnemen. Maar voorlopig kon ik dat niet en vice versa kon het boek ook mij niet vasthouden.

4,0
Deze historische analyse toont vooral aan hoe moeilijk het is te oordelen over de opstandeling, en misschien nog wel meer hoe moeilijk opstandige hartstochten in de praktijk te brengen. Waren Bakoenin, Saint Juste en markies de Sade gewetenloze misdadigers? Nee, zo kun je dat niet zeggen. Zij waren vooral te fanatiek, en daarin is hun tragiek gelegen, en de oorsprong van hun verwerpelijke daden. Karl Poppers, wiens magnum opus trouwens misschien niet toevallig een aantal jaren voor dat van Camus verscheen, gedachte ‘De poging om de hemel op aarde te verwezenlijken, brengt steeds de hel voort’ loopt als een rode draad door Albert Camus’ betoog, die hiermee bovendien voor mij bewijst dat de filosoof in hem vele malen getalenteerder is dan de romancier.

In hoge mate is Camus schatplichtig aan Dostojevski’s Boze Geesten, die hij overigens tot een toneelstuk zou bewerken, maar waar zijn Russische leermeester vooral de bespottelijkheid van revolutionaire nihilisten aantoonde, gaat Camus een stap verder door de filosofische wortels bloot te leggen. Daarmee is Camus’ stellingname niet volstrekt origineel, maar niettemin begreep hij als een van de weinigen in zijn tijd – anderen die zich in dit rijtje mogen scharen zijn Hannah Arendt, Karl Popper en Isaiah Berlin - dat aan de ellende van zijn tijd de boodschap van zijn leermeester moest worden afgemeten: ‘als ik uitga van onbeperkte vrijheid, eindig ik bij onbeperkt despotisme.’

Dat ik ondanks de sterke impact die het achterlaat, dit grootessay niet de volle score toeken, heeft er mee te maken dat naar het einde toe de historische analyse verzandt in filosofisch geijl. Nu is met dat laatste niet per definitie iets mis, maar zij moet in een essay wel als uitsmijter dienen, als klap op de vuurpijl, en dat lukt minder overtuigend als je het meer dan 100 pagina’s laat duren. Beter was de verbintenis tussen Marx, Hegel, communisme, Nietzsche en nazisme nog steviger – bij Marx gebeurt dit wel, maar bij Nietzsche en nazisme toch in mindere mate; in dit opzicht lijkt het meer op een polemiek jegens de linkse intellectuelen van begin jaren 50, die natuurlijk het nazisme pertinent afwezen, maar een andere maat hanteerden voor de uitwassen van het communisme - onder handen te nemen, en te laten eindigen met een kort maar krachtig slotpleidooi over het wezen van de ware opstand en de noodzaak van de maat.

avatar van eRCee
Mooi stuk, ik vraag me alleen af of je de romancier Camus wel goed hebt gelezen?

4,0
Alleen De Vreemdeling en De Gelukkige Dood, en me laten infomeren over andere romans/verhalen. Die verhalen staan vooral in dienst van zijn filosofie, maar literair is het niet helemaal naar mijn gading.

avatar van eRCee
Oke. Voor mij zijn met name De vreemdeling en De pest literair onaantastbaar.

Gast
geplaatst: vandaag om 14:37 uur

geplaatst: vandaag om 14:37 uur

Let op: In verband met copyright is het op BoekMeter.nl niet toegestaan om de inhoud van externe websites over te nemen, ook niet met bronvermelding. Je mag natuurlijk wel een link naar een externe pagina plaatsen, samen met je eigen beschrijving of eventueel de eerste alinea van de tekst. Je krijgt deze waarschuwing omdat het er op lijkt dat je een lange tekst hebt geplakt in je bericht.

* denotes required fields.

Let op! Je gebruikersnaam is voor iedereen zichtbaar, en kun je later niet meer aanpassen.

* denotes required fields.