En toch, ondanks Steinbecks medemenselijkheid is Tortilla Flat ook een ongemakkelijk boek, zeker in moderne ogen. Wordt hier een onderklasse niet belachelijk gemaakt? Sterker: een etnische minderheid? Zó veel drinken, zó ‘onverantwoordelijk’, dat moet haast wel overtrokken zijn voor komisch effect.
Auke Hulst vertelt in de NRC recensie -
Schreef Steinbeck niet eigenlijk armoedeporno? - dat de Amerikaanse schrijver John Steinbeck na het verschijnen van
Tortilla Flat de nodige kritiek uit met name de Mexicaans-Amerikaanse hoek zou hebben gekregen en in een later verwijderd voorwoord 'min of meer schuld' zou hebben bekend voor het (onbedoeld?) te kakken zetten van de paisanos in zijn roman.
Hij zou van zichzelf zijn geschrokken over de denigrerende wijze hoe hij deze bevolkingsgroep ten tonele had gevoerd en als gevolg hiervan moest constateren dat tot zijn afgrijzen de zogenaamde nette lezers zijn werk 'als amusante armoedeporno opvatten'. (Het lelijke woord 'armoedeporno' lijkt een vertaling te zijn van de Engelse benaming
poverty peepshow die ik hier en daar op het net tegenkom bij kritieken over televisieprogramma's met kandidaten uit de onderklasse die het TV-publiek moeten vermaken in ruil voor geld. Een soort van
Hunger Games, maar dan met arme sloebers.)
Ondergetekende heeft het werk
Tortilla Flat (nog) niet gelezen, maar ik voelde me ietwat geroepen om de titel van de NRC recensie, die toegegeven een zweem van effectbejag behelst, nader te duiden.
Paisano
Mijn eigen aandacht wordt getrokken door het opmerkelijke begrip 'paisano' in deze roman. Het woord paisono ken ik enkel in de Spaanse betekenis van het woord 'landgenoot'. In dit boek verwijst het dus naar een specifieke bevolkingsgroep in een bepaald deel van de Amerikaanse deelstaat Californië.
Een paisano is een ‘mengeling van Spaans, indiaans en Mexicaans bloed, aangevuld met Indo-Europese variëteiten. […] Hij spreekt Engels met een paisano-accent en Spaans met een paisano-accent.
Is althans in de recensie de uitleg van de benaming. Waarvan ik maar uitga dat het afkomstig is uit de roman, omdat ik dit wel een erg vage en vreemde omschrijving vind die mij niet veel wijzer maakt. Ik bedoel, als we het over 'moderne ogen' hebben is de term 'indiaans' niet meer van deze tijd en behoort men de term 'inheems' te gebruiken; en slaat de omschrijving 'Mexicaans bloed' volgens mij al op een identiteit die een mengsel is van de inheemse (pre-columbiaanse) bevolking en Spaanse dan wel andere Europese invloeden; en oordeel ik de omschrijving in bovengenoemd citaat dus als een pleonasme.
Ik heb ook geen idee wat er wordt bedoeld met '
Engels met een paisano-accent en Spaans met een paisano-accent', laat staan hoe dat überhaupt zou moeten klinken. Ik pretendeer het een en ander over de Amerikaanse cultuur en geschiedenis te weten, maar bij mij komt de paisano in
Tortilla Flat over als een bevolkingsgroep die ontsprongen is uit de rijke fantasie van de auteur.
Ik blijf alsmaar denken dat de term paisono het equivalent is van het begrip
chicano. Een gekozen identiteit van gemigreerde Mexicanen in de VS die wordt gekenmerkt door de gekunstelde ijver om zich aan de Amerikaanse taal en cultuur aan te passen en de gebruiken uit het moederland te verwerpen. Dit fenomeen wordt, naar wat ik heb ervaren, dan weer door de Mexicanen in Mexico nogal beschimpd en lacherig over gedaan. Maar wat ik al lees op Wikipedia kwam de
chicano cultuur pas op in de jaren '60 en '70 en bestond deze dus nog niet in het
dust bowl tijdperk toen John Steinbeck zijn boek schreef.
Resumerend zorgt het boek op voorhand al voor genoeg stof tot nadenken.