Tortilla Flat - John Steinbeck (1935)

Eigenlijk zou er een waarschuwings-sticker op dit boek geplakt moeten worden: pas op! veroorzaakt extreme luiheid!

Ik heb dit boek nog niet helemaal uit, maar kan 't niet laten om 'm hier even de hemel in te prijzen, vooral niet omdat er nog geen berichten geplaatst zijn.

Dit boek is geweldig grappig door de vele vrienden van Danny die bij hem onderdak vinden en die óf oliedom, óf supernaïef, óf erg vindingrijk, maar in ieder geval zéér lui, drankzuchtig en de beste kameraden van elkaar zijn.

Het is ook een aaneenschakeling van allerlei korte verhalen die in elkaar grijpen en ook dit maakt dit tot 'n zeer boeiend en leesbaar boek!

ik ga weer verder lezen...

Geweldig boek waarin men alles in het leven relativeert en wijn als het belangrijkste in het leven ziet.

Dit dus. Maar je kan er ook wel een wrang kantje in ontdekken. De hoofdpersonages mogen in het algemeen dan wel naïeve positivo's zijn, Steinbeck was dat zeker niet. Hij werd in de jaren dat dit boek (en vooral 'The Grapes of Wrath', eigenlijk) uitkwam, door veel mensen verguisd, omwille van zijn harde, maar überrealistische kijk op de dingen. Te confronterend en provocerend, voor velen.

Edoch is dit een bijzonder fijn boekje om te lezen, al is het maar door de innemende persoonlijkheid van de Piraat; het constant tot niets leidende geluier en opportunisme van Big Joe Portagee en het straffe einde.

4 sterren

Wat ben ik content dat ik deze meesterlijke schrijver heb leren kennen. En dan heb ik East of Eden en The Grapes of Wrath nog om te ontginnen. Tortilla Flat was in ieder geval opnieuw een juweeltje van Steinbeck.

Zoals in Cannery Row volgen we een groep zonderlingen, een groep zorgeloze vrienden woonachtig op Tortilla Flat, opnieuw in Monterey. Wat volgt zijn een aantal prachtige hoofdstukken waarin op prachtige wijze, in een aantal schitterende anekdotes en beschrijvingen, een beeld geschetst wordt van de omgeving en de situaties waarin de vrienden verzeild raken. Hoofdrolspeler Danny krijgt per toeval twee huizen in zijn schoot geworpen en dan is er voor hem en een aantal vrienden opeens de mogelijkheid om een dak boven het hoofd te krijgen. Wat volgt zijn passages waarin langzaam duidelijk wordt wat dit voor ze betekent en hoe dit hen leven voor altijd verandert.

Wat het schrijven van Steinbeck zo mooi maakt is ten eerste zijn haast tastbare affectie met zijn protagonisten. Hij lijkt zijn personages en hun uiteenlopende karaktereigenschappen door en door te kennen. In het geval van de vrienden betekent dit dat ze het leven nemen zoals het komt Steinbeck beschrijft dit op prachtige wijze.

Pilons ziel was zelfs bestand tegen zijn eigen herinneringen, want terwijl hij naar de vogels keek, herinnerde hij zich, dat mevrouw Pastano wel eens zeemeeuwen gebruikt voor haar voscroquetjes, en toen hij daar aan dacht kreeg hij honger, en door dat hongerige gevoel tuimelde zijn ziel uit de hemel naar beneden.

Dit bewijst de grootsheid van een schrijver. Want hoe moeilijk is het om je karakters zo gemakkelijk te laten denken? Een schrijver manoeuvreert in wezen toch altijd plichtsgetrouw in het hoofd van iemand anders. Een schrijver zal hierin toch zoeken naar beweegredenen voor acties, naar motieven, naar denkpatronen. Maar hoe vaak is het niet zo dat een mens juist amper nadenkt over wat hij of zij doet, zoals Pilon in de passage hierboven. Steinbeck schakelt soms in twee zinnen van het banale naar het transcendentale en dit doet hij met groot gemak. Bijzonder knap. Daarbij gebruikt hij ook nog eens de omgeving en de zintuigen waardoor het zijn taal onweerstaanbaar rijk maakt.

Ik sluit af met een kleine passage, een passage waarin een van de hoofdrolspelers voor het eerst het geluk geproefd heeft van het hebben van onderdak.

Wanneer het laat in de nacht was, en de wijn was op en de sprekers waren verstomd, en buitenshuis de dodelijke nevels zich aan de aarde vastklampten als geesten van reusachtige bloedzuigers, hoefde je niet als zwervende hond een slaapplaats te zoeken in de kwade dampen van een ravijn. Nee, dan had je een warm bed, waarin je wegzonk en zo vast sliep als een pasgeboren kind.

Dit boek heb ik heel de tijd met een brede glimlach gelezen. Ik heb nog andere boeken van Steinbeck liggen maar dit zijn eerste. Zeer mooie schrijfstijl trouwens die Steinbeck hanteert. De uitgelaten sfeer en de manier hoe de vrienden in het boek met elkaar omgaan is zeer amusant en ontspannend om te lezen.

Het enige puntje van kritiek dat ik wel kwijt wil is het feit dat het boek nogal fragmentarisch overkomt. Er zit wel een rode draad doorheen het verhaal maar elk hoofdstuk is een belevenis en leest als een soort van kortverhaal. Ik denk dat ik het boek sneller had willen uitlezen moest het meer coherent zijn , maar soit dat is maar een klein puntje want van begin tot eind heb ik me uitstekend vermaakt met deze roman. Een van de leukste momenten vond ik als de vrienden begonnen te vertellen over mensen die zijn heen gegaan. Dat moment met die stofzuiger was ook hilarisch.

4*

Speciaal voor ...stilte... een heuse recensie, zonder dat er van sterrenwaarderingen wordt gerept:

Hoe een Nobelprijswinnaar doorbrak met een klucht | Literair Nederland

Een boek dus dat de maatschappelijke normen terzijde schuift en er een alternatieve wereldorde voor in de plaats stelt, waarin degenen zonder baan en zonder ambitie aan het langste eind trekken.

Bedankt voor de aanbeveling eRCee. Ik heb vaak met een boek van Steinbeck in mijn handen gestaan, maar nooit iets van hem gelezen. Geen idee waarom, dat heb je soms om een onverklaarbare reden.
Maar misschien dat je mooie recensie of anders wel je waardering van drieënhalve ster me op andere gedachten brengt...

Schreef Steinbeck niet eigenlijk armoedeporno? - NRC €

Nee.

Kort maar krachtig.

Ja, dit soort domme kretologie moet ik niks van hebben. Waarschijnlijk concludeert de auteur van het stuk ook van niet. Waarom schrijf je het dan? Tortilla Flat is een lofzang op armoezaaiers en dus eerder het omgekeerde van 'armoedeporno', als zoiets al bestaat. Dat er romans zijn over arme mensen is heel normaal en geen reden om constant moderne frames uit de kast te trekken.

Auke Hulst vertelt in de NRC recensie - Schreef Steinbeck niet eigenlijk armoedeporno? - dat de Amerikaanse schrijver John Steinbeck na het verschijnen van Tortilla Flat de nodige kritiek uit met name de Mexicaans-Amerikaanse hoek zou hebben gekregen en in een later verwijderd voorwoord 'min of meer schuld' zou hebben bekend voor het (onbedoeld?) te kakken zetten van de paisanos in zijn roman.

Hij zou van zichzelf zijn geschrokken over de denigrerende wijze hoe hij deze bevolkingsgroep ten tonele had gevoerd en als gevolg hiervan moest constateren dat tot zijn afgrijzen de zogenaamde nette lezers zijn werk 'als amusante armoedeporno opvatten'. (Het lelijke woord 'armoedeporno' lijkt een vertaling te zijn van de Engelse benaming poverty peepshow die ik hier en daar op het net tegenkom bij kritieken over televisieprogramma's met kandidaten uit de onderklasse die het TV-publiek moeten vermaken in ruil voor geld. Een soort van Hunger Games, maar dan met arme sloebers.)

Ondergetekende heeft het werk Tortilla Flat (nog) niet gelezen, maar ik voelde me ietwat geroepen om de titel van de NRC recensie, die toegegeven een zweem van effectbejag behelst, nader te duiden.

Paisano
Mijn eigen aandacht wordt getrokken door het opmerkelijke begrip 'paisano' in deze roman. Het woord paisono ken ik enkel in de Spaanse betekenis van het woord 'landgenoot'. In dit boek verwijst het dus naar een specifieke bevolkingsgroep in een bepaald deel van de Amerikaanse deelstaat Californië.
Is althans in de recensie de uitleg van de benaming. Waarvan ik maar uitga dat het afkomstig is uit de roman, omdat ik dit wel een erg vage en vreemde omschrijving vind die mij niet veel wijzer maakt. Ik bedoel, als we het over 'moderne ogen' hebben is de term 'indiaans' niet meer van deze tijd en behoort men de term 'inheems' te gebruiken; en slaat de omschrijving 'Mexicaans bloed' volgens mij al op een identiteit die een mengsel is van de inheemse (pre-columbiaanse) bevolking en Spaanse dan wel andere Europese invloeden; en oordeel ik de omschrijving in bovengenoemd citaat dus als een pleonasme.

Ik heb ook geen idee wat er wordt bedoeld met 'Engels met een paisano-accent en Spaans met een paisano-accent', laat staan hoe dat überhaupt zou moeten klinken. Ik pretendeer het een en ander over de Amerikaanse cultuur en geschiedenis te weten, maar bij mij komt de paisano in Tortilla Flat over als een bevolkingsgroep die ontsprongen is uit de rijke fantasie van de auteur.

Ik blijf alsmaar denken dat de term paisono het equivalent is van het begrip chicano. Een gekozen identiteit van gemigreerde Mexicanen in de VS die wordt gekenmerkt door de gekunstelde ijver om zich aan de Amerikaanse taal en cultuur aan te passen en de gebruiken uit het moederland te verwerpen. Dit fenomeen wordt, naar wat ik heb ervaren, dan weer door de Mexicanen in Mexico nogal beschimpd en lacherig over gedaan. Maar wat ik al lees op Wikipedia kwam de chicano cultuur pas op in de jaren '60 en '70 en bestond deze dus nog niet in het dust bowl tijdperk toen John Steinbeck zijn boek schreef.

Resumerend zorgt het boek op voorhand al voor genoeg stof tot nadenken.

Ik kan het allemaal totaal niet plaatsen bij dit boek. In mijn recensie op Literair Nederland, hierboven gelinkt, heb ik mijn kijk op de roman nader uitgewerkt. De vrienden die worden beschreven zijn als de ridders van de ronde tafel en hun levensinstelling zou de bourgeoisie (toen en nu) van jaloezie moeten vervullen.

Ik heb dit boek nooit gelezen, maar bij The Pearl (1947) kwam zoiets geen moment bij me op. Vrienden van vroeger die veel Steinbeck lazen, zag ik er zeker ook niet voor aan dat ze het op die manier bekeken, ze leken idd zoals eRCee aangeeft, eerder van jaloezie vervuld...

En zomaar een term eruit halen en fileren is ook wel wat makkelijk slash bedenkelijk, maar zo gaat dat tegenwoordig, al zit daar soms ook wel wat in. Wat betreft 'paisano': het doet me denken aan 'peasant', wat in Nl. de term 'boer' op zou leveren, maar dan rijst de vraag: is het een geuzennaam of een belediging...?

Naar aanleiding van de voorgaande berichten kon ik het toch niet laten de boekintroductie in mijn Modern Classics-uitgave van Penguin eens door te nemen (geschreven door Thomas Fensch). Hieruit maak ik op dat de paisanos niet uit de duim gezogen zijn maar de in dit boek benoemde cultuureigen gebruiken en zienswijzen een samensmelting zijn van gewoontes en opvattingen van diverse gemeenschappen in en rondom Monterey, Steinbecks welbekende 'thuisbasis' (om het zo maar te noemen). Er wordt een citaat aangehaald uit 'A History of Steinbeck's Cannery Row' een boek van Tom Mangelsdorf, waarin staat (in het Engels)':

Een verzamelnaam, zou je kunnen zeggen, van deze verschillende groepen, die dus niet allemaal op één en hetzelfde kluitje zaten maar afzonderlijke gemeenschappen hadden gevormd. In het boek Tortilla Flat – een paisanos-gerelateerde benaming overigens, die vanuit het naburige Carmel tot Steinbeck was gekomen – wordt deze groep door een fictieve fractie ervan vertegenwoordigd (het laatste deel van het door Raspoetin aangehaalde citaat is weliswaar een leuke aanvulling vanuit het boek maar is voor het definiëren van de paisanos in feite irrelevant, want het lijkt me gewoon een stilistische bewering van Steinbeck om het allemaal juist niet ingewikkelder te maken dan nodig is, maar goed).

Het (in 1937) door Steinbeck zelf geschreven nawoord dat Auke Hulst aanhaalt, wordt ook in de introductie geciteerd. Waar Hulst concludeert dat Steinbeck van zichzelf geschrokken was (wat er volgens mij dan op neer zou komen dat hij niet meer volledig achter zijn woorden zou staan), maak ik er niet veel meer uit op dan dat hij het betreurde dat zijn intenties en de interpretaties van vele lezers niet op dezelfde lijn zaten. Nu het misschien eenieders goed recht om uit een tekst te halen wat hij of zij erin ziet (of wil zien), maar de conclusies die een lezer trekt, stroken uiteraard niet per definitie met de visie van de auteur. Zo kunnen mensen en personages zichzelf van verschillende kanten laten zien en in het door Hulst niet geciteerde deel van het nawoord verdedigt Steinbeck zijn invalshoek juist met behulp van een vergelijking: een zus van een ouderloos klasgenootje, die hij goed had leren kennen en hoogachtte, had bij hem vroeger bekend gestaan als 'hoor-lady' (en hij had haar zo met alle respect ge-/benoemd), maar later (op moment van schijven) zag hij haar nog altijd niet (alleen?) als prostituee en de jolige mannen (zijn klasgenootje's ‘uncles’), die over de vloer kwamen en hen af en toe een stuiver gaven, niet als cliënten. Je zou haast zeggen dat hij zich hiermee verschuilt achter een soort kinderlijke onwetendheid, maar het gaat in dezen niet om het wel of niet weten van hoe er tegen iets of iemand aan kan worden gekeken; het gaat om de levendigheid van de personages en hoe ze zichzelf vertegenwoordigen of vertegenwoordigd worden. Begrip vormt hierbij de essentie en een dramatische of komische noot is bijzaak (en niet waarop de focus zou moeten liggen). Volgens mij keek Steinbeck met een positieve blik naar de paisanos en hun soms jaloersmakende levensvisie. Als een ander daarin iets negatiefs leest heeft-ie voornamelijk zichzelf ermee.

De “fanfare van honger en dorst”, niet in Gent, maar in Californië. Een ode aan het leven en de vriendschap in een sfeer van zorgeloosheid en vrijheid. Ver weg is de burgerlijke moraal, het fatsoen en de goede manieren, maar je kunt er hard mee lachen. Ik had het boek jaren geleden al eens gelezen, maar vond het nu terug en vrij van elke morele, historische en andere bezwaren moest ik er weer hard om lachen.