De Meeste Mensen Deugen: Een Nieuwe Geschiedenis van de Mens - Rutger Bregman (2019)

Wat Bergman goed aangeeft, is dat bepaalde conclusies uit sociaal psychologisch onderzoek een eigen leven gaan leiden. Dat bij aanvang van het onderzoek is vastgesteld wat de uitkomst moet zijn, is typerend voor de onderzoeken die worden besproken. Bepaalde conclusies passen goed in een bepaalde tijdsgeest en gaan generaties mee. Dat de conclusies daarna al vele malen onderuit zijn gehaald, willen we niet weten. Misschien is de massa wel cognitief dissonant. Daarom lijkt het allemaal misschien nieuw, maar dat is het niet. Bergman brengt nu alles wat we kunnen weten mooi bij elkaar en brengt dat nu voor overzichtelijk voor de massa. Hij doet dat op dezelfde manier als de wetenschappers: de uitkomst is dat de meeste mensen deugen en hij zoekt voorbeelden die daar bij passen.

Ik heb dit boek met genoegen geluisterd de afgelopen weken (staat gewoon op Spotify, was voor mij gewoon een soort podcast die erg lekker weg luistert). Ik vind de hele onderneming wel sympathiek, maar het brengt ook wel heel weinig nieuws en ik vind het niveau heel erg laag (maar aangezien dit boek op een groot publiek gericht is, is dat niet echt een valide kritiekpunt).

In het eerste deel probeert Bregman beroemde sociale experimenten die uitgaan van het slechte van de mens te ontkrachten en te bewijzen dat de mens heus wel deugt. Vooral dit deel vond ik ontzettend voorspelbaar. Ik kende de filosofische ideeën, de experimenten en de stukjes geschiedenis die Bregman aanhaalt (en de kritiek die Bregman levert) al dus voor mij was het vooral een herhaling van zetten. Bovendien vind ik Bregmans 'bewijs' voor zijn stelling dat mensen van nature goed zijn niet echt overtuigend. Je zou waarschijnlijk met gemak een tegenovergestelde these kunnen onderbouwen. Uiteindelijk zijn de zaken natuurlijk ook niet zo zwart-wit als Bregman en de mensen tegen wie hij ageert willen doen geloven. Het hele denken in goed vs. kwaad vind ik zelf eigenlijk ontzettend ouderwets; een valse tweedeling die nauwelijks recht doet aan de veelvormige werkelijkheid.

Bregmans uitgangspunt voor het tweede deel is zijn conclusie uit het eerste deel: mensen deugen, maar ze worden gecorrumpeerd door externe factoren. In dit deel geeft hij voorbeelden van samenlevingsvormen die ervoor kunnen zorgen dat we het beste uit onszelf kunnen halen en die recht doen aan onze goede natuur. De meeste voorbeelden in dit deel waren voor mij nieuw en ik vond dit deel dan ook een stuk interessanter dan het eerste deel. Sommige van die voorbeelden spraken me ook wel aan. Het optimisme van Bregman werkt aanstekelijk moet ik zeggen, maar ik krijg wel het gevoel dat dat optimisme op een simplificatie van de werkelijkheid gestoeld is; daar veranderen die enkele mooie voorbeelden uit het verleden niks aan. Maar misschien deug ik niet genoeg om iets met dit boek te kunnen.

Interessant om andere meningen te lezen over dit boek. Ik heb het een paar maanden terug ook gelezen en de indruk die ik heb is niet eenduidig. Het is een soep van positieve en negatieve gevoelens. Positief is het onderzoek dat Bregman heeft gedaan. De uitkomsten zijn voor vakgenoten misschien niet nieuw, maar wel voor het 'gepeupel' dat het boek leest. Erg interessant.

De voornaamste reden dat het boek goed scoort is omdat het een boodschap verkondigt die mensen graag willen horen. Er is per slot van rekening al genoeg narigheid op de wereld.

Minder positief vind ik het veel te grote lettertype en het lichtelijk populaire taalgebruik van Bregman. Het komt over als een kunstje, die stijl. Misschien bereik je daar wel veel mensen mee, dus het doel heiligt de middelen zullen we maar zeggen. Ik begrijp het ook wel. Wanneer je hebt gestudeerd dan weet je hoe afschuwelijk droog en belabberd wetenschappelijke boeken vaak zijn geschreven. Daar win je geen zieltjes mee. Dus de vorm die Bregman kiest is niet verkeerd. Je moet er alleen tegen kunnen om als een debieltje te worden toegesproken.

Toen ik het boek uit had, vroeg ik mij af in hoeverre Bregman een autoriteit is op zijn vakgebied, en hoe authentiek hij nu eigenlijk is. Aan de ene kant is zijn boek bijzonder interessant, aan de andere kant is het ook een boek waarmee je scoort in de grachtengordel en op sommige feestjes. Want de boodschap is zo lekker en feelgood daar houden wij van.

Rutger Bregman was me enkel bekend van zijn media-optreden, intussen al een tijdje geleden, waar hij voor het oog van de wereld de rijken der aarde de mantel uitveegde. Vond ik wel geweldig. Dit boek heb ik op vraag van mijn vrouw voor haar verjaardag gekocht enkele maanden geleden, en heb het maar meteen ook zelf gelezen. En ik moet zeggen dat dit werk heel welkom is om een tegenwicht te bieden aan de zurigheid die via allerlei mediakanalen in stand wordt gehouden. Ontluisterend daarbij is de ontmaskering van een aantal wereldberoemde sociale experimenten die decennia lang onderwezen werd aan studenten (waaronder ondergetekende) en die dus vooral experimenten in wetenschappelijke manipulatie blijken te zijn, wanneer ik Bregman mag geloven (en laat ik er maar vanuit gaan dat hij deugt). Dat impliceert ook de andere kant van het verhaal van Bregman; dat een aantal mensen niet deugen en waakzaamheid dus geboden is. Bregman meent wel dat we mensen steeds het voordeel van de twijfel moeten geven, en daarin kan ik hem wel volgen. Maar uit wat we leren over de wereld van de academische wetenschap - was me al langer duidelijk - is het m.i.toch wel raadzaam om steeds dubbel waakzaam te blijven, aangezien het immers gaat om een wereld waarin promotie moet gemaakt kunnen worden en bovendien politieke belangen meespelen. De titel van dit boek van Bregman werkt dus als een tweesnijdend zwaard. Bovendien zou je van de titel ook nog kunnen maken; ‘De meeste mensen deugen, maar ze laten zich makkelijk misleiden’. Want dat blijkt evenzeer uit het verhaal dat Bregman brengt. Om dat tweede zinsdeel te ontkrachten is het inderdaad nodig dat mensen zich kritisch opstellen, en meestal gaat het (in de geschiedenis) om een kritische minderheid die een rol kan spelen.

Bijkomende bedenking. De kennis die Rutger Bregman etaleert is niet nieuw, en het kan niet anders dan dat dit soort zaken ook bekend is bij de elites van deze wereld. En dan kan je je de vraag stellen in welke mate de media (in handen van diezelfde elites) worden ingezet om zoveel mogelijk zurigheid te spuien en mensen - sheeple - zoveel als mogelijk in negativiteit te wentelen en onder de knoet te houden, verdeel en heers, met het oog op het vasthouden van de eigen elitaire positie.

Mensen zien hier weleens een nieuwe Harari in, maar daar ben ik het niet mee eens. Ergens zie ik de vergelijking wel, maar bij Harari is er meer een centraal verhaal en worden meer en interessantere verbanden getrokken. Dit werk van Bregman is wat meer thematisch en zeker richting het einde raakt de spankracht dan wat op. Het slotstuk voor de samenleving in de toekomst vond ik ook duidelijk een zwakker deel, dus dat versterkt elkaar alleen maar.

Soms naïef of te kort door de bocht maar al met al wel boeiend. Zeker de behandelingen van enkele bekende historische psychologische experimenten. Maar ook de manier hoe hij twee filosofen tegenover elkaar zet is leuk gedaan. En al met al komt het overtuigend over. Ongetwijfeld ook door cherry picking van hetgeen Bregman maar net uitkomt, maar toch.

Af en toe spiegelt hij het een en ander wel te simpel voor. Bijvoorbeeld over luxuezue gevangenissen die beter werken. Allicht, maar ik mis het stukje hierin wat de slachtoffers daarvan vinden en hoe dit rijmt met vergelding, één van de hoofdredenen om mensen te straffen. Bregman belicht vaak beide kanten, maar niet altijd. Ik mis bij Bregman af en toe ook wat. Bijvoorbeeld rond het altruïsme, dat de mens gemaakt is om samen te werken. Is dat altruïsme of egoïsme om de soort vooruit te helpen? Lijkt me een terechte vraag, maar die wordt niet gesteld laat staan dat een antwoord wordt gezocht. En zo is dit best een boeiend boek maar weet net niet diep genoeg te gaan. 3,5*.

Lees bovenstaande, en concludeer: het lijkt alsof we met z’n allen niet klaar zijn voor Bregmans positieve mensbeeld. Toch?

mjk87: Natuurlijk is de mensheid klaar voor alternatieve gevangenissen! De slachtoffers of nabestaanden weten immers dat daders vroeg of laat terugkeren naar de samenleving. Zij moeten zich dan ook verzoenen met het gegeven dat “onvrijwillige opsluiting” voldoende is als straf, en bovenal moeten zij doordrongen geraken van Bregmans centrale these dat het niet de mens zelf is die als moordenaar door het leven gaat, maar dat er quasi altijd omstandigheden zijn die dergelijk gedrag in iemand naar boven halen. Laat ons dat samen geloven, oké?

Theunis: Uiteraard ging de Eerste Wereldoorlog uiteindelijk verder, omdat – zoals Bregman netjes uitlegt – de machtigen zich ver van het front bevinden, en die afstand geneert de mogelijkheid om abstractie te maken van het menselijke leed dat er plaatsvindt. Bovendien wordt ook aangestipt dat net die machtigen oorlog nodig denken te hebben (vaak niet ten onrechte) om hun eigen maatschappelijke positie te vrijwaren. Vandaar dat er met Kerstmis 1915 overal gebombardeerd werd. Orders van bovenaf. Idem voor 1916. En 1917, of wat had je gedacht?

aeverhoog, handsome_devil, Pecore: de ideeën zijn inderdaad niet nieuw, maar Bregman presenteert ze toch niet als dusdanig? Hij verwijst steeds met naam en toenaam naar bestaande onderzoeken en onderzoekers. Wel “nieuw” (althans in mijn beleving) is dat hij in een uitgesponnen narratief tot een nieuw mensbeeld probeert te komen. De bundeling van onderzoek, van waaruit hij geduldig een theorie opbouwt: heb je dat elders al gelezen?

Pleun: vergis je niet, op een toegankelijke manier (eenvoudige taal, heldere opbouw, theorie die vanuit praktijkvoorbeelden wordt gepresenteerd, groot lettertype) benaderd worden hoeft niet te betekenen dat je een debiel bent, toch? Ik erken dat Bregman de lezer hier en daar echt bij de hand neemt, op het belerende af. En toch: is dat niet wat de beste journalisten en de beste leraren ook doen, met name de balans bewaken tussen complexiteit enerzijds en iedereen bij de les houden anderzijds? Vergeet niet dat niets zo gemakkelijk is als een “moeilijk boek” schrijven!

Dr.Strangelove, thomzi50: hoog tijd om die vooroordelen aan de kant te schuiven. Ik had ze eerlijk gezegd ook, en wat blijkt? ‘De meeste mensen deugen’ leest als een (kleine) openbaring, een boek dat bepaalde misvattingen over de mensheid ontmantelt, dat ontleedt hoe die misverstanden zijn ontstaan en dat aanstipt waarom en hoe het anders moet. Geen exhaustief pleidooi, maar een hartverwarmende en – ondanks zijn taal en zijn format – wat mij betreft intelligente uiteenzetting die ons collectief aan het nadenken zet. eRCee, waar wacht je op?

Noodzakelijk, dit boek. En moedig. Want lees bovenstaande, en concludeer: negativiteit lijkt tegenwoordig een natuurlijke reflex van ons, mensen. (Of zijn we gewoon allemaal te veel verslingerd aan de media, die niets anders doen dan het negatieve filteren en het op ons loslaten alsof het een doorsnee is van de mens zoals ‘ie is? Juist, dat idee heb ik van Bregman.)

4*