Hoogste Tijd - Harry Mulisch (1985)

Ik vind dit 1 van de beste boeken van Mulisch. Zeker beter dan de Aanslag naar mijn mening. Het geeft een leuk verhaal mee over een toneelstuk. Na een tijdje begint de werkelijkheid van het boek zich met de 'fictie' van het toneelstuk met de derde wereld van het toneelstuk in het toneelstuk zich te vermengen. Het klinkt heel ingewikkeld allemaal, en dit komt soms ook zo over in het boek.

De structuur van dit boek heeft wel wat weg van die Babooshka-poppetjes. Toch wel ingenieus gedaan, als ik het me zo weer voor de geest haal. Ik ga een halve ster omhoog. 4*.

Met Hoogste Tijd levert Mulisch eindelijk eens een werk dat mij niet in de loop van het boek enorm gaat tegenstaan. Uiteraard voel ik ook in dit werk weer het geworstel dat Mulisch vaak heeft in zijn werken. Hij heeft een stijl-idee, of een bepaalde opbouw die hij bovenalles wil vasthouden, hierdoor worden dan concessies gedaan aan het verhaal.
De concessie die in de Hoogste Tijd doet, is dat hij de afstand tussen de lezer en hoofdpersoon, Willem Bouwmeester (Uli), erg groot houdt. Dit moest hij ook wel doen. Als hij Uli namelijk meer achtergrond of diepgang zou geven, zou hij afwijken van het drieluik: Willem, Pierre de Vries, Prospero en zo de vorm van het boek verliezen.
En die vorm is nou juist het sterke punt van dit boek. Je moet als lezer dan ook goed opletten tijdens het verhaal. Het is een ingewikkeld bouwwerk dat Mulisch opzet waarin fictie werkelijkheid wordt en werkelijkheid fictie blijkt. Een verbazende constructie die de lezer aan het denken zet en waarbij die concessie die Mulisch doet, maar een kleine blijkt.
Voor mij is dit het beste boek van Mulisch

Toen ik vorig jaar op het forum van ‘De ontdekking van de hemel’ vroeg naar meer Mulisch-tips, raadde FlyingPenguin me ‘Hoogste Tijd’ aan. Omdat ik per jaar precies één boek van een welbepaalde auteur wil lezen, koos ik – als toetje voor 2008 – dan maar wat me aangeraden werd. En inderdaad, de soms haast absurde bespiegelingen van Mulisch vloeien rijkelijk de pen uit, maar het fundament is een stevig verhaal waarin zowel de worsteling met het ouder worden (lees: melancholie) als absurde humor verwerkt zitten. Toch wringt Mulisch zich in allerlei vreemde bochten: af en toe lijkt zijn universum zodanig bizar dat je je in één van de marginale mileu’s uit een Brusselmans-roman denkt te bevinden - ware het niet dat de koele schrijfstijl een soort sérieux impliceert, die de fragmenten nog onwezenlijker maakt.

Toegegeven, enerzijds haalt Mulisch nooit het niveau van het eerste deel van ‘De ontdekking van de hemel’, waarin de heerlijk intellectualistische dialogen tussen Max Delius en Onno Quist gul de deur uit vlogen. De uitwijdingen zijn niet alleen minder talrijk, maar tevens minder verpletterend, zij het nog steeds erg grappig. Alweer schrijft Mulisch over “de roes” van de kunstenaar, en ook de passage over het oneindig aantal toneelstukken binnen een toneelstuk als ‘nieuwe werkelijkheid’ laat een ontroerende indruk na.
Anderzijds kunnen we ‘Hoogste Tijd’ geen misplaatst slot verwijten, waardoor deze roman in zijn geheel een beter indruk nalaat dan eerstgenoemde, zonder even sterk na te zinderen.

Hoe komt dat? Omdat Willem Bouwmeester nu eenmaal niet dusdanig tot de verbeelding spreekt als pakweg Max Delius, en veel minder universele draagkracht in zich heeft. Het verhaal binnen ‘Hoogste Tijd’ is slechts een vakkundig uitgewerkte kapstok om allerlei gedachtes aan op te hangen, waardoor de voeling met de gecreëerde personages slechts van tijdelijke aard is. Als we enkele droge hoofdstukken door de vingers zien hebben we een geestige roman die aardig weg leest. En dan nu de vraag: wat staat er volgend jaar op het Mulisch Menu?
3,5*

De vergelijking met de matroesjka-poppetjes - die ik hierboven las - is goed gevonden. De verschillende toneelstukken lopen naarmate het boek vordert steeds meer door elkaar heen, net als heden en verleden en werkelijkheid en fantasie. Richting het einde krijgt het een koortsachtige sfeer en vraag je je af wat er nou gespeeld wordt en wat niet. Ongetwijfeld heb ik een hoop verwijzingen gemist, maar het was een bijzondere leeservaring. Tot nog toe (aan De ontdekking van de hemel moet ik mij nog wagen) vind ik dit Mulisch' beste.